อุดมศึกษา

อุดมศึกษา หมายถึง การศึกษาที่สูงขึ้นจากระดับมัธยมศึกษา คำว่า อุดมศึกษา มีรากศัพท์มาจากศัพท์ภาษาบาลี "อุตม" หมายถึง สูงสุด และศัพท์ภาษาสันสกฤต ศิกฺษา หมายถึง การเล่าเรียน ดังนั้น คำว่า "อุดมศึกษา" จึงหมายถึง การเรียนขั้นสูงสุด

การอุดมศึกษาในประเทศไทย

การจัดการศึกษาในระดับอุดมศึกษาในประเทศไทยนั้น เริ่มขึ้นตั้งแต่รัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งได้ก่อตั้งโรงเรียนกฎหมาย โรงเรียนแพทย์ โรงเรียนช่างไหม รวมถึงโรงเรียนมหาดเล็ก แต่ยังไม่สามารถให้การศึกษาถึงขั้นปริญญาได้ ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงประดิษฐานโรงเรียนข้าราชการพลเรือนของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเป็นมหาวิทยาลัย และพระราชทานนามว่า "จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย" ซึ่งเป็นสถาบันอุดมศึกษาแห่งแรกของประเทศไทย ในปัจจุบัน การจัดการศึกษาระดับอุดมศึกษาของประเทศไทยอยู่ภายใต้การกำกับดูแลของสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา หรือ สกอ. กระทรวงศึกษาธิการ ซึ่งมีสถาบันอุดมศึกษาในสังกัด 157 แห่งทั่วประเทศ (พ.ศ. 2553) โดยแบ่งเป็น

• สถาบันอุดมศึกษาของรัฐ
  • กลุ่มมหาวิทยาลัย 8 แห่ง
  • กลุ่มมหาวิทยาลัยราชภัฏ 38 แห่ง
  • กลุ่มมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคล 9 แห่ง
  • กลุ่มสถาบัน 7 แห่ง (รวมสถาบันวิทยาลัยชุมชนแล้ว)
• สถาบันอุดมศึกษาในกำกับของรัฐบาล
  • กลุ่มในกำกับสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา 25 แห่ง (รวมราชวิทยาลัยจุฬาภรณ์แล้ว)
  • กลุ่มในกำกับกรุงเทพมหานคร 1 แห่ง
  • กลุ่มในกำกับสำนักงานคณะกรรมการการอาชีวศึกษา 23 แห่ง
• สถาบันอุดมศึกษาเอกชน 74 แห่ง

นอกจากนี้ ยังมีการจัดการศึกษาโดย มหาวิทยาลัย วิทยาลัย หรือ บัณฑิตวิทยาลัย ที่อาจจะไม่ได้อยู่ในสังกัดของสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา เช่น วิทยาลัยพยาบาลกองทัพบก ซึ่งอยู่ภายใต้การดูแลของ กระทรวงกลาโหม นอกจากนี้โรงเรียนสาธิตก็ยังสังกัดสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาอีกด้วย

รูปแบบสถาบันอุดมศึกษาในประเทศไทย

รูปแบบสถาบันอุดมศึกษาของไทยนั้น มีหลากหลายชื่อเรียกขาน แต่หากเปรียบเทียบแล้วมีฐานะเดียวกันหากแตกต่างเฉพาะชื่อเรียกและตำแหน่งบริหารเท่านั้น อธิบายได้ดังนี้

เที่ยบเท่ามหาวิทยาลัย

หน่วยงาน	ตำแหน่งหัวหน้าบริหาร	ตำแหน่งหัวหน้าวิชาการ	หมายเหตุ
มหาวิทยาลัย	อธิการบดี	นายกสภามหาวิทยาลัย	มหาวิทยาลัย ส่วนใหญ่เปิดส่วนในหลักสูตรระดับปริญญาตรี โท เอก
สถาบัน	อธิการบดี/ผู้อำนวยการสถาบัน	นายกสภาสถาบัน	สถาบันมีฐานะเที่ยบกับมหาวิทยาลัย โดยมีศักดิ์ละสิทธิให้ปริญญาบัตรตามกฎหมายเช่นกัน สถานศึกษาที่ใช้ชื่อ "สถาบัน" เช่น สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้าเจ้าคุณทหารลาดกระบัง, สถาบันการอาชีวศึกษา 23 แห่ง
วิทยาลัย	อธิการบดี/ผู้อำนวยการวิทยาลัย	นายกสภาวิทยาลัย	วิทยลัย มีฐานะเที่ยบกับคำว่า สถาบัน, มหาวิทยาลัย โดยมีศักดิ์ละสิทธิให้ปริญญาบัตรตามกฎหมายเช่นกัน สถานศึกษาที่ใช้ชื่อ "วิทยาลัย" เช่น วิทยาลัยพยาบาลกองทัพบก, วิทยาลัยดุสิตธานี เป็นต้น โดยวิทยาลัยเหล่านี้มีความเป็นเอกเทศ (ระวังสับสนกับ วิทยาลัยที่มีฐานะเป็นหน่วยงานของสถาบันอุดมศึกษาหรือเรียกว่าเทียบเท่า คณะวิชาหนี่ง)

เทียบเท่าคณะ

หน่วยงาน	ตำแหน่งหัวหน้าบริหาร	หมายเหตุ
คณะ	คณบดี	คณะวิชา หมายถึง กลุ่มวิชาที่จัดไว้เป็นหมวดหมู่ในสถานศึกษา เพื่อการจัดการเรียนการสอนในลักษณะเดียวกันไว้ด้วยกัน และบริหารงานร่วมกัน มีฐานะรองลงมาจากสถานศึกษาหลัก โดยมีสาขาวิชา/ภาควิชา เป็นหน่วยงานย่อยลงมา
สำนักวิชา	คณบดี	สำนักวิชา หมายถึง คณะวิชาในสถาบันอุดมศึกษาในกำกับองรัฐ สถานศึกษาเหล่านั้นมักใช้ชื่อเรียกคณะ ว่า สำนักวิชา เช่น สำนักวิชาวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี, สำนักวิชาแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์ เป็นต้น
วิทยาลัย	ผู้อำนวยการ	วิทยาลัยนี้ หมายถึง หน่วยงานที่มีฐานะเทียบเท่าคณะ หากต่างจากคณะ คือการบริหารงานจะคล่องตัวมากกว่าและส่วนใหญ่จะรับนักศึกษาโดยตรงมักไม่ขึ้นกลับสถาบันหลัก เช่น วิทยาลัยพยาบาลและสุขภาพ มหาวิทยาลัยราชถัฏสวนสุนันทา, วิทยาลัยเทคนิคดุสิต สถาบันการอาชีวศึกษากรุงเทพมหานคร เป็นต้น
สาขาวิชา	ประธานสาขาวิชา	สาขาวิชาที่มีฐานะเทียบเท่าคณะ มีในสถานศึกษาเดียวในประเทศไทย คือ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช นอกนั้นมีฐานะลงจากคณะทั้งสิ้น

ดูเพิ่ม

• รายชื่อสถาบันอุดมศึกษาในประเทศไทย
• ปริญญาตรี
• ปริญญาโท
• ปริญญาเอก

แหล่งข้อมูลอื่น

• สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา