มณฑลยูนนาน

มณฑลยูนนาน 云南省
มณฑล
การถอดเสียง
• ภาษาจีน	ยฺหวินหนานเฉิ่ง (云南省 Yúnnán Shěng)
• ชื่อย่อ	เตียน (滇 Diān) หรือ ยฺหวิน (云/雲 Yún)
(ตามเข็มนาฬิกาจากด้านบน) ภูเขาหิมะเหมย์หลี่ วัดเยฺหวียนตงในคุนหมิง ป่าหินฉือหลิน เจดีย์สามองค์ในต้าหลี่ ภูมิทัศน์วัฒนธรรมนาขั้นบันไดหงเหอฮาหนี่
แผนที่แสดงที่ตั้งของมณฑลยูนนาน
พิกัด: 25°03′N 101°52′E
เมืองหลวง (และเมืองใหญ่สุด)	คุนหมิง
เขตการปกครอง	16 จังหวัด, 129 อำเภอ, 1565 ตำบล
การปกครอง
• เลขาธิการพรรค	เฉิน หาว
• ผู้ว่าราชการ	หร่วน เฉิงฟา
พื้นที่
• ทั้งหมด	394,000 ตร.กม. (152,000 ตร.ไมล์)
อันดับพื้นที่	อันดับที่ 8
ความสูงจุดสูงสุด	6,740 เมตร (22,110 ฟุต)
ประชากร  (พ.ศ. 2553)
• ทั้งหมด	45,966,239 คน
• อันดับ	อันดับที่ 12
• ความหนาแน่น	120 คน/ตร.กม. (300 คน/ตร.ไมล์)
• อันดับความหนาแน่น	อันดับที่ 24
ประชากรศาสตร์
• ชาติพันธุ์	ฮั่น: 67% อี๋: 11% ไป๋: 3.6% อาข่า: 3.4% จ้วง: 2.7% ไทลื้อ: 2.7% ม้ง: 2.5% หุย: 1.5% ทิเบต: 0.3% ปะหล่อง: 0.19%
• ภาษาและภาษาถิ่น	ภาษาจีนกลางตะวันตกเฉียงใต้ และภาษาชนกลุ่มน้อย 25 ภาษา
รหัส ISO 3166	CN-YN
GDP (พ.ศ. 2560)	1.65 ล้านล้านเหรินหมินปี้ (อันดับที่ 20)
• ต่อหัว	34,546 เหรินหมินปี้ (อันดับที่ 30)
HDI (พ.ศ. 2556)	0.609 (ปานกลาง) (อันดับที่ 29)
เว็บไซต์	www.yn.gov.cn

ยูนนาน หรือ หยุนหนาน หรือภาษาจีนมาตรฐานว่า ยฺหวินหนาน (จีน: ) และมีชื่อในภาษาไทยถิ่นเหนือว่า วิเทหราช เป็นมณฑลหนึ่งของสาธารณรัฐประชาชนจีน ตั้งอยู่ภาคตะวันตกเฉียงใต้ของประเทศ มีพื้นที่ประมาณ 394,000 ตารางกิโลเมตร และมีประชากรประมาณ 48.300 ล้านคน (ค.ศ. 2018) มีเมืองหลวงของมณฑลชื่อ คุณหมิง มณฑลยูนนานมีอาณาเขตติดต่อกับมณฑลและเขตปกครองต่าง ๆ ของประเทศจีน ได้แก่ กว่างซี กุ้ยโจว เสฉวน และทิเบต รวมถึงติดต่อกับประเทศเวียดนาม ลาว และพม่า ยูนนานเป็นมณฑลที่พัฒนาน้อยที่สุดเป็นอันดับสี่ของจีนโดยพิจารณาจากรายได้ต่อหัวในปี ค.ศ. 2014 ประชากรส่วนใหญ่เป็นชาวฮั่น นอกจากนั้นยังมีกลุ่มชาติพันธุ์อื่น ๆ อีก 25 กลุ่มชาติพันธุ์

มณฑลยูนนานตั้งอยู่ในพื้นที่ภูเขา โดยมีที่สูงทางตะวันตกเฉียงเหนือและที่ต่ำทางตะวันออกเฉียงใต้ ประชากรส่วนใหญ่อาศัยอยู่ทางตะวันออกของมณฑล ส่วนทางตะวันตกมีทั้งยอดเขาและหุบเขาโดยที่ระดับความสูงแตกต่างกันมากถึง 3,000 เมตร มณฑลยูนนานอุดมไปด้วยทรัพยากรธรรมชาติและมีพันธุ์พืชที่หลากหลายมากที่สุดในประเทศจีน จากพืชชั้นสูงในประเทศจีนซึ่งมีประมาณ 30,000 สปีชีส์ อาจพบในยูนนานถึง 17,000 สปีชีส์หรือมากกว่า มณฑลยูนนานเป็นแหล่งสำรองอะลูมิเนียม ตะกั่ว สังกะสี และดีบุก ที่ใหญ่ที่สุดในประเทศจีน และยังมีแหล่งทองแดงและนิกเกิลที่สำคัญอีกด้วย

ราชวงศ์ฮั่นบันทึกความสัมพันธ์ทางการทูตกับยูนนานเป็นครั้งแรกเมื่อปลายศตวรรษที่ 2 ก่อนคริสตกาล และเคยเป็นส่วนหนึ่งของเส้นทางสายไหมที่ไปยังภิตรคร ในประเทศบังกลาเทศ พื้นที่ของยูนนานถูกปกครองโดยอาณาจักรน่านเจ้า ในช่วงปี ค.ศ. 738–937 และตามด้วยอาณาจักรต้าหลี่ ในช่วงปี ค.ศ. 937–1253 และหลังจากสมัยราชวงศ์หยวนของชาวมองโกล ยูนนานถูกยึดครองโดยราชวงศ์หมิงในคริสต์ศตวรรษที่ 13

ประวัติศาสตร์

• ก่อนศตวรรษที่ 3 แม่ทัพจ้วงเฉี่ยวแห่งแคว้นฉู่ได้เข้ามายึดครองพื้นที่แถบนี้แล้วตั้งเป็นอาณาจักรเตียน จนมาถึงก่อนปี ค.ศ. 221 จักรพรรดิฮั่นอู่ได้ส่งแม่ทัพกัวะชางมาปราบชนเผ่าแถบนี้ ยกฐานะขึ้นเป็นเมืองอี้โจว ได้มีการซ่อมถนนเพื่อค้าขายกับอาณาจักรพม่า
• ค.ศ. 738 หัวหน้าชนเผ่าเมื่องเซอเจ่าในเขตเมืองเออไฮ้ นามว่าผีลัวะเกอ (พี่ล่อโก๊ะ) ได้สถาปนาเมืองเป็นอาณาจักรหนานเจ่า (น่านเจ้า) จักรพรรดิถังเสฺวียนจงได้พระราชทานบรรดาศักดิ์ ยฺหวินหนานอ๋อง (กษัตริย์แห่งยฺหวินหนาน) ได้สร้างเมืองไท่เหอ (เมืองต้าหลี่ในปัจจุบัน)
• ค.ศ. 937 ต้วนซึผิง ชนเผ่าไป๋ได้เข้ามายึดครองและสถาปนาเป็นอาณาจักรต้าหลี่ จนถึงปี ค.ศ. 1253
• ค.ศ. 1253 กุบไล ข่านได้ส่งกองทัพมองโกลมาปราบ
• ค.ศ. 1276 ได้ลดฐานะลงเป็นมณฑลยฺหวินหนาน มีเมืองจงซิงลู่ (เมืองคุนหมิงในปัจจุบัน) เป็นเมืองหลวงของมณฑล ในสมัยนี้ได้เริ่มมีการทำเหมืองทองแดงและเหมืองเงินจนถึงปัจจุบัน
• ค.ศ. 1381 จักรพรรดิหงอู่ได้ส่งแม่ทัพบั่วโยวเตอและมู่อิงมาตียฺหวินหนานและปราบเหลียงอ๋องแห่งราชวงศ์หยวน
• ค.ศ. 1659 จักรพรรดิซุ่นจื้อได้ส่งผิงซีอ๋อง อู๋ ซานกุ้ยมาตามจับจักรพรรดิยงลี่แห่งหนานหมิง ภายหลังอู๋ ซานกุ้ยได้รับแต่งตั้งให้ปกครองยฺหวินหนาน

ภูมิศาสตร์

มณฑลยูนนานเป็นมณฑลที่อยู่ใต้สุดในประเทศจีน โดยมีเส้นทรอปิกออฟแคนเซอร์ผ่านทางตอนใต้ มณฑลนี้มีพื้นที่ 394,100 ตารางกิโลเมตร คิดเป็นร้อยละ 4.1 ของพื้นที่ทั้งหมดในประเทศ ส่วนเหนือของมณฑลเป็นส่วนหนึ่งของที่ราบสูงยูนนาน–กุ้ยโจว มณฑลนี้มีอาณาเขตติดต่อกับเขตปกครองตนเองกว่างซีและมณฑลกุ้ยโจวทางทิศตะวันออก ติดต่อกับมณฑลเสฉวนทางทิศเหนือ และติดต่อกับเขตปกครองตนเองทิเบตทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ นอกจากนี้ ยังมีเขตแดนติดต่อกับประเทศข้างเคียงเป็นระยะทาง 4,060 กิโลเมตร โดยติดต่อกับประเทศพม่า (รัฐกะชีนและรัฐชาน) ทางทิศตะวันตก กับประเทศลาว (แขวงหลวงน้ำทา แขวงอุดมไซ และแขวงพงสาลี) ทางทิศใต้ และกับประเทศเวียดนาม (จังหวัดห่าซาง จังหวัดหล่าวกาย จังหวัดลายเจิว และจังหวัดเดี่ยนเบียน) ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ ในทางปฏิบัติ ทั้งพื้นที่มณฑลยูนนานอยู่ในบริเวณโซเมียของเอเชีย

ภูมิประเทศ

มณฑลยูนนานเป็นมณฑลที่มีพื้นที่ภูเขาเป็นส่วนใหญ่ประมาณ 84% นอกจากนั้นยังมีพื้นที่ราบสูงประมาณ 10% และมีพื้นที่ลุ่มน้ำอีก 6%

จุดสูงสุดของมณฑลคือยอดเขา Kawagebo โดยมีความสูง 6,740 เมตร ส่วนจุดที่ต่ำสุดมีความสูง 76.4 เมตร

แม่น้ำ

มณฑลยูนนานมีแม่น้ำใหญ่ไหลผ่านทั้งหมด 6 สายด้วยกัน ได้แก่

• แม่น้ำแยงซี หรือรู้จักกันในมณฑลนี้ว่าแม่น้ำจินซา (แม่น้ำทรายทอง) ไหลผ่านทางเหนือของมณฑล
• แม่น้ำจู ต้นน้ำของแม่น้ำจูเจียงในนครกวางโจว
• แม่น้ำโขง (แม่น้ำล้านช้าง) มีต้นกำเนิดในทิเบต ไหลผ่านประเทศพม่า ลาว ไทย กัมพูชา และเวียดนาม ออกสู่ทะเลจีนใต้
• แม่น้ำแดง (แม่น้ำหงเหอ) ไหลลงสู่อ่าวตังเกี๋ย บริเวณประเทศเวียดนาม
• แม่น้ำสาละวิน (แม่น้ำนู่เจียง) ไหลลงสู่อ่าวเมาะตะมะ ทะเลอันดามัน ประเทศพม่า
• แม่น้ำอิรวดี

ความหลากหลายทางชีวภาพ

มณฑลยูนนาน ถือเป็นดินแดนหนึ่งที่มีความหลากหลายทางชีวภาพสูงมากแห่งหนึ่งของโลก มีพันธุ์พืชและพันธุ์สัตว์ต่าง ๆ มากมาย ที่หายาก ใกล้สูญพันธุ์หลายชนิดของโลก เฉพาะสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมมีมากถึง 3,000 ชนิด คิดเป็นครึ่งหนึ่งของสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมทั้งหมดที่พบในจีน และมีถึง 66 ชนิดที่พบได้เฉพาะมณฑลยูนนานนี้เท่านั้น อาทิ แพนด้าแดง ทาคิน เสือดาวหิมะ และลิงจมูกเชิดยูนนาน

การแบ่งเขตการปกครอง

มณฑลยูนนานแบ่งเขตการปกครองออกเป็น 16 เขตการปกครองระดับจังหวัด ได้แก่ นครระดับจังหวัด 8 แห่ง และจังหวัดปกครองตนเอง 8 แห่ง

เขตการปกครองของมณฑลยูนนาน
เขต (มีเฉพาะในนครระดับจังหวัด)   นครระดับอำเภอ
ที่	รหัสพื้นที่	ชื่อ	พื้นที่ (ตารางกิโลเมตร)	ประชากรปี พ.ศ. 2553 (คน)	ที่ตั้งที่ทำการ	เขตการปกครอง
						เขต	อำเภอ	อำเภอปกครองตนเอง	นครระดับอำเภอ
	530000	มณฑลยูนนาน	394000.00	45,966,766	นครคุนหมิง	16	67	29	16
1	530100	นครคุนหมิง	21,001.28	6,432,209	เขตเฉิงก้ง	7	3	3	1
2	530300	นครฉวี่จิ้ง	28,939.41	5,855,055	เขตฉีหลิน	2	6		1
3	530400	นครอฺวี้ซี	14,941.53	2,303,518	เขตหงถ่า	2	4	3
4	530500	นครเป่าซาน	19,064.60	2,506,491	เขตหลงหยาง	1	3		1
5	530600	นครเจาทง	22,439.76	5,213,521	เขตเจาหยาง	1	9		1
6	530700	นครลี่เจียง	20,557.25	1,244,769	เขตกู่เฉิง	1	2	2
7	530800	นครผูเอ่อร์	44,264.79	2,542,898	เขตซือเหมา	1		9
8	530900	นครหลินชาง	23,620.72	2,429,497	เขตหลินเสียง	1	4	3
13	532300	จังหวัดปกครองตนเองฉู่สยง	28,436.87	2,684,169	นครฉู่สยง		9		1
14	532500	จังหวัดปกครองตนเองหงเหอ	32,167.67	4,500,896	นครเหมิงจื่อ		6	3	4
15	532600	จังหวัดปกครองตนเองเหวินซาน	31,409.12	3,517,946	นครเหวินชาน		7		1
16	532800	จังหวัดปกครองตนเองสิบสองปันนา	19,107.05	1,133,515	นครเชียงรุ่ง		2		1
12	532900	จังหวัดปกครองตนเองต้าหลี่	28,299.43	3,456,323	นครต้าหลี่		8	3	1
9	533100	จังหวัดปกครองตนเองเต๋อหง	11,171.41	1,211,440	นครหมังชื่อ		3		2
10	533300	จังหวัดปกครองตนเองนู่เจียง	14,588.92	534,337	นครหลูฉุ่ย		1	2	1
11	533400	จังหวัดปกครองตนเองตี๋ชิ่ง	23,185.59	400,182	นครแชงกรี-ลา		1	1	1