สมเด็จพระรัษฎาธิราช

สมเด็จพระรัษฎาธิราช
พระเจ้ากรุงศรีอยุธยา
ครองราชย์	พ.ศ. 2076 - 2077 (5 เดือน)
ก่อนหน้า	สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 4
ถัดไป	สมเด็จพระไชยราชาธิราช
พระราชสมภพ	พ.ศ. 2072
สวรรคต	พ.ศ. 2077 (5 พรรษา) วัดโคกพระยา​ กรุงศรี​อยุธยา
พระนามเต็ม สมเด็จพระรัษฎาธิราชกุมาร
ราชวงศ์	สุพรรณภูมิ
พระราชบิดา	สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 4
พระราชมารดา	ไม่ปรากฏพระนาม

สมเด็จพระรัษฎาธิราช เป็นพระมหากษัตริย์ไทยรัชกาลที่ 12 แห่งอาณาจักรอยุธยา เป็นพระราชโอรสในสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 4 (สมเด็จพระบรมราชาหน่อพุทธางกูร) แต่ครองราชย์ได้เพียง 5 เดือน ตรงกับ พ.ศ. 2077 สมเด็จพระไชยราชาธิราชก็ชิงราชสมบัติแล้วนำพระองค์ไปสำเร็จโทษ

พระราชประวัติ

สมเด็จพระรัษฎาธิราช เสด็จพระราชสมภพปี พ.ศ. 2072 เป็นพระราชโอรสในสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 4 เมื่อพระราชบิดาเสด็จสวรรคตในปี พ.ศ. 2076 จึงขึ้นครองราชสมบัติแทน

พงศาวดารไทยและต่างประเทศทั้งหมดกล่าวว่า สมเด็จพระรัษฎาธิราชมีพระชนมายุเพียง 5 พรรษาเมื่อขึ้นครองราชย์ในปี พ.ศ. 2076 (จ.ศ. 1533/34) พระเจ้ารัษฎาธิราชอาจประสูติเมื่อ พ.ศ. 2071 (จ.ศ. 1528/29). นักวิชาการสมัยใหม่เสนอว่าพระราชมารดาอาจเป็นลูกสาวของขุนนางที่มีอำนาจซึ่งต้องการมีความสัมพันธ์กับราชวงศ์ผ่านการแต่งงาน เนื่องจากการขึ้นครองราชย์ของพระองค์ดูเหมือนจะได้รับการสนับสนุนจากกลุ่มขุนนางแม้ว่าเขาจะเป็นคนส่วนน้อยก็ตาม

การขึ้นครองราชย์และการสวรรคต

ใน พ.ศ. 2076 (จ.ศ. 1533/34) สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 4 เสด็จสวรรคตด้วยโรคไข้ทรพิษและพระราชโอรสคือพระรัษฎาธิราช สืบราชสมบัติเป็นพระเจ้ากรุงศรีอยุธยา ในปี พ.ศ. 2077 (จ.ศ. 1534/35) หลังจากที่พระองค์ครองราชสมบัติได้ห้าเดือน สมเด็จพระไชยราชาธิราชทรงยึดราชบัลลังก์และสำเร็จโทษสมเด็จพระรัษฎาธิราช ด้วยท่อนจันทน์ตามราชประเพณี

ความสัมพันธ์กับไชยราชาธิราช

พงศาวดารไทยและต่างประเทศระบุว่าสมเด็จพระรัษฎาธิราชและสมเด็จพระไชยราชาธิราชเป็นญาติกัน แต่ไม่มีเอกสารใดที่ให้ข้อมูลเพียงพอที่ทำให้ความสัมพันธ์ระหว่างทั้งสองชัดเจน สังคีติยวงศ์ระบุว่า สมเด็จพระไชยราชาธิราชเป็นพระราชนัดดาในสมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2 ซึ่งเป็นพระราชบิดาในสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 4 พระราชพงศาวดาร ฉบับพระราชหัตถเลขา และฉบับอื่น ๆ กล่าวเพียงว่าสมเด็จพระไชยราชาธิราชเป็นญาติกับสมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2 พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาฉบับเยเรเมียส ฟาน ฟลีต ระบุว่าสมเด็จพระไชยราชาธิราชเป็นญาติห่าง ๆ และเป็นผู้สำเร็จราชการของสมเด็จพระรัษฎาธิราช

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ได้เสนอว่าสมเด็จพระไชยราชาธิราชเป็นพระมหาอุปราชกรุงศรีอยุธยา (โดยตำแหน่งเจ้าผู้ครองเมืองพิษณุโลก) ในรัชสมัยของสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 4 และสมเด็จพระรัษฎาธิราช ด้วยเหตุนี้พระไชยราชาธิราชจึงใช้เวลาถึงห้าเดือนจึงมาถึงกรุงศรีอยุธยาและยึดราชสมบัติได้ นักวิชาการสมัยใหม่เสนอว่าเหตุผลอีกประการหนึ่งที่ไชยราชาธิราชต้องรอถึงห้าเดือนก่อนทำรัฐประหารคือต้องตรวจสอบท่าทีของแต่ละฝ่ายทางการเมืองและรอ "โอกาสที่ดี" เพราะสมเด็จพระรัษฎาธิราชยังคงได้รับการสนับสนุนจากกลุ่มขุนนางนำโดยขุนนางผู้มีอำนาจซึ่งดูเหมือนจะเป็นตาของสมเด็จพระรัษฎาธิราช

นอกจากนี้ การขึ้นครองราชย์ของสมเด็จพระรัษฎาธิราชยังขัดต่อประเพณีนิยม เพราะพระมหาอุปราชเป็นลำดับต้น ๆ ในการสืบราชบัลลังก์เสมอมา ด้วยเหตุผลดังกล่าว นักวิชาการสมัยใหม่จึงมีความเห็นว่าการขึ้นครองราชย์ของรัษฎาธิราชทำให้ไชยราชาธิราชกริ้วและการรัฐประหารยังทำให้สมเด็จพระรัษฎาธิราชองค์ที่สองจากราชวงศ์สุพรรณภูมิ ถูกประหารชีวิต

พงศาวลี

พงศาวลีของสมเด็จพระรัษฎาธิราช

16. สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 2               8. สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ                       17. พระราชเทวี (พระราชธิดาในพระมหาธรรมราชาที่ 2)               4. สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2                             9. พระธิดาในราชวงศ์พระร่วง                       2. สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 4                                   5. ไม่ปรากฏพระนาม (พระอัครมเหสีที่มีเชื้อสายราชวงศ์พระร่วง)                             1. สมเด็จพระรัษฎาธิราช

บรรณานุกรม

• มูลนิธิสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา. นามานุกรมพระมหากษัตริย์ไทย. กรุงเทพฯ : มูลนิธิสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา, 2554. 264 หน้า. ISBN 978-616-7308-25-8
• พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) และเอกสารอื่น. นนทบุรี : ศรีปัญญา, 2553. 800 หน้า. ISBN 978-616-7146-08-9
• Chula Chakrabongse (1960). Lords of Life: A History of the Kings of Thailand. London: Alvin Redman.
• Khruea-thong, Pramin (2012-01-22). "Krung si patiwat: nueng roi pi haeng khwam ngiap rai 'patiwat' nai ratchawong suphannaphum" กรุงศรีปฏิวัติ: ๑๐๐ ปีแห่งความเงียบ ไร้ 'ปฏิวัติ' ในราชวงศ์สุพรรณภูมิ [Ayutthayan coups: a hundred years of silence - no 'coup' in Suphannaphum Dynasty]. Archdiocese of Bangkok. Matichon. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2015-05-19. สืบค้นเมื่อ 2015-05-19.
• Phra Ratchaphongsawadan Chabap Phra Ratchahatthalekha Lem Nueng พระราชพงศาวดาร ฉบับพระราชหัตถเลขา เล่ม 1 [Royal Chronicle of Siam: Royal Autograph Version, Volume 1] (8th ed.). Bangkok: Fine Arts Department of Thailand. 1991. ISBN 9744171448.
• Prachum Phongsawadan Chabap Kanchanaphisek Lem Nueng ประชุมพงศาวดาร ฉบับกาญจนาภิเษก เล่ม 1 [Golden Jubilee Collection of Historical Archives, Volume 1]. Bangkok: Fine Arts Department of Thailand. 1999. ISBN 9744192151.
• Princess Maha Chakri Sirindhorn Foundation (2011). Namanukrom Phra Mahakasat Thai นามานุกรมพระมหากษัตริย์ไทย [Directory of Thai Kings]. Bangkok: Princess Maha Chakri Sirindhorn Foundation. ISBN 9786167308258.
• Van Vliet, Jeremias (2003). Wyatt, David K. (บ.ก.). Phongsawadan Krung Si Ayutthaya Chabap Wan Walit Phutthasakkarat Song Phan Nueng Roi Paet Sip Song พงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับวันวลิต พ.ศ. 2182 [1640 Chronicle of Ayutthaya: Van Vliet Version] (2nd ed.). Bangkok: Matichon. ISBN 9743229221.

ดูเพิ่ม

• รายพระนามพระมหากษัตริย์ไทย

ก่อนหน้า		สมเด็จพระรัษฎาธิราช		ถัดไป
สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 4 (พ.ศ. 2072 - พ.ศ. 2076)		พระเจ้ากรุงศรีอยุธยา ราชวงศ์สุพรรณภูมิ (พ.ศ. 2076 - พ.ศ. 2077)		สมเด็จพระไชยราชาธิราช (พ.ศ. 2077 - พ.ศ. 2089)

​