เตาทุเรียง

เตาทุเรียง

เตาสังคโลก
หนึ่งในเตาทุเรียงที่พบในบริเวณทางตอนเหนือของอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย
แผนที่บริเวณที่ค้นพบเตาทุเรียง
พิกัด	17°28′34″N 99°45′17″E
ส่วนหนึ่งของ	อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย
ความเป็นมา
วัสดุ	อิฐ
สร้าง	ราวพุทธศตวรรษที่ 18 – 22
โบราณสถานที่ขึ้นทะเบียนโดยกรมศิลปากร
ชื่อที่ขึ้นทะเบียน	กลุ่มโบราณสถาน เตาเผาเครื่องเคลือบดินเผา
ขึ้นเมื่อ	10 พฤษภาคม พ.ศ. 2547
เป็นส่วนหนึ่งของ	โบราณสถานในจังหวัดสุโขทัย
เลขอ้างอิง	0004123
กำหนดพื้นที่	12 เมษายน พ.ศ. 2531

เตาทุเรียง หรือ เตาสังคโลก เป็นชื่อเรียกเตาเผาถ้วยชามสังคโลก ในช่วงราวพุทธศตวรรษที่ 18 ถึง 22 มักพบอยู่ในบริเวณใกล้แหล่งน้ำเพราะน้ำเป็นส่วนสำคัญในกระบวนการผลิต ตั้งแต่ขั้นตอนการเตรียมดิน หมักดิน และปั้นเป็นภาชนะต่าง ๆ แล้วจึงไปสู่ขั้นตอนของการเผาภาชนะ อีกทั้งแหล่งน้ำยังใช้เป็นเส้นทางการส่งออกที่สำคัญอีกด้วย

เตาทุเรียงที่สำรวจพบมีอยู่ 3 บริเวณ คือ เตาทุเรียงบริเวณเมืองเก่าสุโขทัย, เตาทุเรียงป่ายาง, และเตาทุเรียงเกาะน้อย

ชื่อเรียก

คำว่า "ทุเรียง" เป็นคำในภาษามอญโบราณ (ဒုင်လေင်) แปลว่า จาน ส่วน "สังคโลก" มาจากคำว่า "สังคลก" หรือ "สังโกก" ในภาษามอญโบราณที่แปลว่า เตาเผา

ในสมัยยุคอาซูจิ–โมโมยามะ ช่วงราวพุทธศตวรรษที่ 21 มีการค้นพบคำในบันทึกของชาวญี่ปุ่น คือ ซันโกโรกุ (ญี่ปุ่น: 宋胡禄) หมายถึง เครื่องถ้วยดินเผาที่ทำมาจากสวรรคโลก (แหล่งหรือเตาเผาที่เมืองศรีสัชนาลัย เดิมเรียก สวรรคโลก) โดยเครื่องถ้วยเหล่านี้ทำมาจาก เตาทุเรียง (ญี่ปุ่น: トゥリアン窯) บางแหล่งกล่าวว่า เตาทุเรียง มีลักษณะคล้ายกับทุเรียน จึงเป็นที่มาของชื่อ

แหล่งที่พบ

กลุ่มเตาทุเรียงบริเวณเมืองเก่า

สำรวจพบในบริเวณอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย ตำบลเมืองเก่า อำเภอเมืองสุโขทัย อยู่ทางทิศเหนือของตัวเมืองสุโขทัย ใกล้กับวัดพระพายหลวงตามแนวฝั่งลำน้ำโจน เป็นเนินดินที่ชาวบ้านเรียกว่า เนินร่อนทอง นักโบราณคดีได้สำรวจพบเตาสังคโลกจำนวนไม่น้อยกว่า 49 เตา และในบริเวณที่พบเตาสังคโลก ยังปรากฏพบเศษถ้วยชามสังคโลกอยู่เป็นจำนวนมาก

เตาสังคโลกที่พบในบริเวณนี้ มีลักษณะเป็นเตาเผาแบบอิฐ กว้างขนาด 1.50–2 เมตร และยาวขนาด 4–5 เมตร มีรูปแบบคล้ายกับประทุนเกวียน แบ่งออกเป็น 3 ส่วน ได้แก่ ที่จุดเชื้อเพลิง ที่วางถ้วยชามและปล่องไฟระบายความร้อน คาดว่าสร้างขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 18 อีกทั้งยังพบภาชนะถ้วยชามที่เป็นของใช้สอยเป็นส่วนใหญ่ เป็นเครื่องปั้นที่เคลือบสีน้ำตาลหรือสีดำแล้วเคลือบใสสีเขียวอ่อน และในการเผามักจะใช้กี๋ ซึ่งเป็นจานที่มีขา มีปุ่ม 5 ปุ่ม วางคั่นระหว่างชามแต่ละใบ และยังมีการค้นพบเตาทุเรียงอีก 49 แห่งใน 3 พื้นที่ด้วยกัน คือ พบเตาทุเรียง 37 แห่งทางทิศเหนือของคูเมือง ทิศใต้ 9 แห่งใกล้กับกำแพงเมือง และทิศตะวันออกอีก 3 แห่ง

• 
  กลุ่มเตาทุเรียงบริเวณทางทิศเหนือของเมืองเก่า
• 
  เศษกระเบื้องดินเผาที่พบภายในบริเวณเตาทุเรียง
• 
  ซากปล่องไฟระบายความร้อนของเตาทุเรียง

กลุ่มเตาทุเรียงป่ายาง

หนึ่งในเตาทุเรียงที่พบในกลุ่มเตาทุเรียงป่ายาง

สำรวจพบในบริเวณบนเนินดินและคันดินสูง อยู่ฝั่งตะวันตกของแม่น้ำยม ห่างจากตัวเมืองศรีสัชนาลัยไปทางทิศเหนือประมาณ 600–700 เมตร ในเขตตำบลป่ายาง อำเภอศรีสัชนาลัย จากการสำรวจของกรมศิลปากรพบว่ามีเตาสังคโลกอยู่ประมาณ 21 เตา ส่วนใหญ่ตั้งอยู่บนเนินดินดินที่ทับถมสูง 2–4 เมตร ลักษณะพื้นที่โดยทั่วไปเป็นที่ราบริมฝั่งแม่น้ำยม

เตาในกลุ่มบ้านป่ายางมีลักษณะและรูปร่างเป็นเตาประทุน หรือเป็นเตาเผาชนิดที่มีความร้อนไหลผ่านในแนวนอน ทำให้เตาเผาชนิดนี้เป็นเตาที่ให้ความร้อนสูง และสามารถควบคุมอุณหภูมิได้ดี ใช้เป็นภาชนะประเภทเนื้อแกร่งและเครื่องเคลือบทั่วไป

กลุ่มเตาทุเรียงเกาะน้อย

สำรวจพบในบริเวณที่ราบริมฝั่งแม่น้ำ โดยมีแม่น้ำยมไหลผ่านทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ลักษณะพื้นที่เป็นที่ราบลุ่มแม่น้ำยมขนาดใหญ่ มีภูเขาอยู่ห่างออกไปในบริเวณบ้านดงยางและบ้านป่าคา บ้านเกาะน้อยอยู่ห่างจากตัวเมืองศรีสัชนาลัยออกไปทางทิศเหนือประมาณ 4–5 กิโลเมตร ลักษณะทั่วไปเป็นกลุ่มเตาเผาที่อยู่ทั้งบนดินและใต้ดิน จากสำรวจพบว่า มีเตาเผาอยู่ในบริเวณบ้านเกาะน้อยไม่ต่ำกว่า 200 เตา ลักษณะเตาเผาที่บ้านเกาะน้อยมีหลายรูปแบบแตกต่างกันออกไปขึ้นอยู่กับหน้าที่การใช้งาน