ท้าววนิดาพิจาริณี (บาง สนิทวงศ์ ณ อยุธยา)

คุณ ท้าววนิดาพิจาริณี (บาง สนิทวงศ์ ณ อยุธยา) ท.จ.ว.
ท้าววนิดาพิจาริณีเมื่อวันที่ 26 เมษายน พ.ศ. 2493
เกิด	บาง บุญธร 4 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2429
เสียชีวิต	2 มีนาคม พ.ศ. 2513 (84 ปี) โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ จังหวัดพระนคร
ตำแหน่ง	ท้าววนิดาพิจาริณี (2493–2513)
คู่สมรส	เจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์ (หม่อมราชวงศ์สท้าน สนิทวงศ์)
บุตร	หม่อมหลวงสงบ สนิทวงศ์ หม่อมหลวงบัว กิติยากร หม่อมหลวงจินดา สนิทวงศ์ ท่านผู้หญิงมณีรัตน์ บุนนาค
บิดามารดา	รวย บุญธร แหว บุญธร

ท้าววนิดาพิจาริณี มีนามเดิมว่า บาง สนิทวงศ์ ณ อยุธยา (สกุลเดิม บุญธร; 4 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2429 – 2 มีนาคม พ.ศ. 2513) บ้างเรียก หม่อมบาง เป็นอนุภรรยาของเจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์ (หม่อมราชวงศ์สท้าน สนิทวงศ์) เป็นพระอัยยิกาฝ่ายพระชนนีในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง และพระปัยยิกาฝ่ายพระราชชนนีในพระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว

ประวัติ

ชีวิตตอนต้น

ท้าววนิดาพิจาริณี เกิดเมื่อวันที่ 4 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2429 เป็นบุตรคนที่สามจากทั้งหมดห้าคนของนายรวย บุญธร กับนางแหว (สกุลเดิม ณ บางช้าง) มารดาของนายรวยเป็นสตรีจากสกุลบุณยรัตพันธุ์ ซึ่งสกุลนี้มีบรรพชนเป็นพราหมณ์พฤฒิบาศ รับราชการกรมวังมาแต่กรุงเก่า ในวัยเยาว์ นายรวยเคยสนองพระเดชพระคุณ เป็นจางวางในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นภูบดีราชหฤทัย ซึ่งมีเจ้าจอมมารดามาจากสกุลบุณยรัตพันธุ์ ทรงรับไว้เป็นบุตรบุญธรรม ส่วนนางแหว เป็นราชินิกุล ณ บางช้าง เป็นบุตรีของนายทัด และเป็นหลานสาวของจางวางด้วงในกรมพระพิพิธโภคภูเบนทร โดยนายทัดเป็นน้องชายของหม่อมแย้มในกรมหลวงวงศาธิราชสนิท สืบเชื้อสายจากท่านยายเจ้ามุข พี่สาวของพระชนกทอง พระราชชนกของสมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี

ท้าววนิดาพิจาริณีมีพี่น้องร่วมบิดามารดา ได้แก่ ไหว หวั่น เชียงเมี่ยง และม่อย โดยหวั่น เศวตะทัต ผู้เป็นพี่สาว ได้สมรสกับขุนญาณอักษรนิติ (ผล เศวตะทัต) มีบุตรสาวคนหนึ่งชื่อ อุบะ ได้เข้าเป็นอนุภรรยาของเจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์อีกคนหนึ่ง

ท้าววนิดาพิจาริณีมีอุปนิสัยสงบเสงี่ยมตามวิสัยของกุลสตรีไทยโบราณ รวมทั้งมีคุณสมบัติในการทำและปรุงอาหารได้รสชาติดี

ชีวิตสมรสและครอบครัว

ท้าววนิดาพิจาริณีเข้าเป็นภรรยาของเจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์ (หม่อมราชวงศ์สท้าน สนิทวงศ์) ซึ่งท้าววนิดาพิจาริณีมีศักดิ์เป็นลูกผู้น้องของสามี ทั้งสองมีบุตรธิดาด้วยกันทั้งหมดสี่คน ได้แก่

1. หม่อมหลวงสงบ สนิทวงศ์ ถึงแก่กรรมตั้งแต่เด็ก
2. หม่อมหลวงบัว กิติยากร (25 พฤศจิกายน พ.ศ. 2452 – 19 กันยายน พ.ศ. 2542) เสกสมรสกับพระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นจันทบุรีสุรนาถ มีพระโอรส-ธิดาหนึ่งพระองค์ กับอีกสามคน หนึ่งในนั้นคือสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง
3. พลโท นายแพทย์ หม่อมหลวงจินดา สนิทวงศ์ (26 สิงหาคม พ.ศ. 2459 – 24 ตุลาคม พ.ศ. 2530) สมรสกับท่านผู้หญิงเกนหลง สนิทวงศ์ ณ อยุธยา มีบุตรสามคน
4. ท่านผู้หญิงมณีรัตน์ บุนนาค (23 มิถุนายน พ.ศ. 2465 – 23 เมษายน พ.ศ. 2543) สมรสกับสุรเทิน บุนนาค มีบุตรสองคน

ท้าววนิดาพิจาริณีและเจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์เป็นผู้เลี้ยงดูสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ที่มีชันษา 3 เดือน ในระหว่าง พ.ศ. 2475-2477 เมื่อหม่อมหลวงบัว กิติยากร ธิดา ต้องติดตามหม่อมเจ้านักขัตรมงคล กิติยากร ผู้สามี ไปปฏิบัติราชการตำแหน่งเลขานุการเอก ณ สถานเอกอัครราชทูตไทยประจำกรุงวอชิงตัน สหรัฐอเมริกา หลังเจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์ถึงแก่อสัญกรรมแล้ว ท้าววนิดาพิจาริณียังอาศัยอยู่ที่บ้านถนนพระราม 6 กระทั่งช่วงสงครามโลกครั้งที่สอง จึงย้ายไปอาศัยกับหม่อมหลวงบัวที่วังเทเวศร์ ก่อนย้ายไปอาศัยกับหม่อมหลวงจินดาที่ตำบลบางซ่อน หลังบ้านที่บางซ่อนถูกระเบิดจากภัยสงคราม จึงได้ย้ายกลับมารวมกันที่วังเทเวศร์อีกครั้ง กระทั่งในช่วงบั้นปลายชีวิตจึงได้ไปอาศัยร่วมกับครอบครัวของท่านผู้หญิงมณีรัตน์ที่บ้านนอกเมือง ตำบลหลักสี่ อำเภอบางเขน จังหวัดพระนคร

ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานบรรดาศักดิ์ให้เป็น "ท้าววนิดาพิจาริณี" เมื่อวันที่ 25 เมษายน พ.ศ. 2493 อันถือเป็นการสถาปนายศบรรดาศักดิ์ชั้นท้าวนาง สำหรับข้าราชสำนักฝ่ายใน ตามโบราณราชประเพณีเป็นครั้งสุดท้าย

ถึงแก่อนิจกรรม

ท้าววนิดาพิจาริณี (บาง สนิทวงศ์ ณ อยุธยา) ด้วยอาการปอดบวมและหัวใจวายตั้งแต่วันที่ 20 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2513 กระทั่งถึงแก่อนิจกรรมเมื่อเวลา 01.19 น. ของวันที่ 2 มีนาคม พ.ศ. 2513 ณ โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง และสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี เสด็จพระราชดำเนินไปพระราชทานน้ำอาบศพ การนี้พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร โปรดเกล้าฯ พระราชทานโกศไม้สิบสองประกอบศพ พร้อมเครื่องประกอบอิสริยยศ ตั้งศพ ณ ศาลาบัณณรศภาค วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม และพระราชทานเพลิงศพเมื่อวันที่ 30 มีนาคม พ.ศ. 2513 ณ เมรุหลวงหน้าพลับพลาอิศริยาภรณ์ วัดเทพศิรินทราวาส

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2493 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 2 ทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ (ท.จ.ว.) (ฝ่ายใน)
• พ.ศ. 2496 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 9 ชั้นที่ 3 (ภ.ป.ร.3)

ลำดับสาแหรก

ลำดับสาแหรกของท้าววนิดาพิจาริณี (บาง สนิทวงศ์ ณ อยุธยา)
2. รวย บุญธร                                   5. สตรีจากสกุลบุณยรัตพันธุ์                             1. ท้าววนิดาพิจาริณี (บาง สนิทวงศ์ ณ อยุธยา)                                         24. ขุนสนิทภิรมย์               12. ด้วง ณ บางช้าง                       6. ทัด ณ บางช้าง                             3. แหว บุญธร

อ้างอิง

เชิงอรรถ

บรรณานุกรม

• พุทธานุวัตร. พระนคร : พระจันทร์, 2513. 388 หน้า.
• กรมศิลปากร. สาส์นสมเด็จ ลายพระหัตถ์สมเด็จเจ้าฟ้า กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ และสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ภาค 3. พระนคร : พระจันทร์, 2493.​