ที่ลุ่มน้ำขัง

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
ที่ลุ่มน้ำขังแห่งหนึ่งในประเทศเยอรมนี
ป่าบึงราตารคุล ประเทศบังกลาเทศ

ที่ลุ่มน้ำขัง หรือ มาบ (อังกฤษ: swamp) เป็นพื้นที่ชุ่มน้ำที่มีไม้ต้นขึ้นปกคลุมในลักษณะเป็นป่า[1] มีน้ำซับขังอยู่ตลอดแทบไม่มีทางระบายออก[2] จัดเป็นพื้นที่รอยต่อระหว่างระบบนิเวศน้ำและบก[3] ที่ลุ่มน้ำขังมีขนาดแตกต่างกันไปและกระจายอยู่ทั่วโลก น้ำในที่ลุ่มน้ำขังอาจเป็นได้ทั้งน้ำจืด น้ำกร่อย หรือน้ำทะเล

ที่ลุ่มน้ำขังแบบน้ำจืดที่ก่อตัวขึ้นตามแม่น้ำหรือทะเลสาบขนาดใหญ่นั้นจำเป็นอย่างยิ่งที่ต้องอาศัยปริมาณน้ำฝนและน้ำท่วมตามฤดูกาลเพื่อรักษาความผันผวนของระดับน้ำตามธรรมชาติ[4][5] ในขณะที่ที่ลุ่มน้ำขังแบบน้ำทะเล (มาบน้ำเค็ม) พบได้ตามชายฝั่งเขตร้อนและกึ่งเขตร้อน[6] ที่ลุ่มน้ำขังบางแห่งมีสันดอนซึ่งถูกปกคลุมด้วยพืชน้ำหรือพรรณไม้ที่ทนน้ำท่วมเป็นครั้งคราว[7] ที่ลุ่มน้ำขัง หรือ มาบ แบ่งออกเป็นสองประเภทหลัก ได้แก่ ที่ลุ่มน้ำขังแท้ หรือป่าบึงน้ำจืด (swamp forest) และที่ลุ่มน้ำขังรอยต่อ หรือบึงป่าไม้พุ่ม

ที่ลุ่มน้ำขังที่ใหญ่ที่สุดในโลกมักพบอยู่ตามแม่น้ำสายหลัก เช่น แม่น้ำแอมะซอน แม่น้ำมิสซิสซิปปี แม่น้ำคองโก เป็นต้น[8] ในเขตหนาวทางตอนเหนือของประเทศแคนาดา คำว่า swamp ถือเป็นศัพท์ภาษาปากซึ่งใช้เรียกพื้นที่ชุ่มน้ำอื่น ๆ ซึ่งมีคำเรียกที่ถูกต้องกว่าว่า bog (พรุ) หรือ muskeg (พรุเขตหนาว)

ความแตกต่างระหว่างที่ลุ่มน้ำขังและที่ลุ่มชื้นแฉะ[แก้]

(กลางซ้าย) ที่ลุ่มน้ำขัง (swamp) และ (กลางขวา) ที่ลุ่มชื้นแฉะ (marsh)

ที่ลุ่มน้ำขังและที่ลุ่มชื้นแฉะ เป็นพื้นที่ชุ่มน้ำที่ก่อตัวขึ้นตามแหล่งน้ำที่มีดินอุดมสมบูรณ์และเป็นดินน้ำท่วมขัง[9] ที่ลุ่มชื้นแฉะ (marsh) เป็นพื้นที่ชุ่มน้ำซึ่งถูกน้ำท่วมอย่างต่อเนื่องหรือสม่ำเสมอโดยมีแหล่งน้ำอยู่ใกล้เคียง ซึ่งปกคลุมด้วยพืชพรรณประเภทไม้ล้มลุก หรือไม้พุ่มเตี้ย ที่ลุ่มน้ำขังเป็นพื้นที่ชุ่มน้ำที่ประกอบด้วยดินอิ่มตัวหรือน้ำนิ่ง และถูกปกคลุมด้วยไม้ยืนต้นที่ทนต่อน้ำ รวมทั้งไม้พุ่มต่าง ๆ [10][6]

อุทกวิทยา[แก้]

ที่ลุ่มน้ำขังมีลักษณะเฉพาะที่เกิดจากสภาพดินอิ่มตัวและน้ำที่ไหลช้า (หรือน้ำนิ่ง)[10] น้ำที่สะสมในที่ลุ่มน้ำขังนั้นมาจากแหล่งต่างๆ เช่น หยาดน้ำฟ้า, น้ำบาดาล, กระแสน้ำขึ้นลง และ/หรือ น้ำท่วมขัง (น้ำจืด)[6] วิถีการเคลื่อนที่ของน้ำในทางอุทกวิทยาเหล่านี้ล้วนมีส่วนทำให้พลังงานและสารอาหารไหลเข้าและออกจากระบบนิเวศ

ในขณะที่น้ำไหลผ่านที่ลุ่มน้ำขัง สารอาหาร ตะกอน และมลพิษจะถูกกรองออกโดยธรรมชาติ สารเคมี เช่น ฟอสฟอรัสและไนโตรเจน ที่มักสิ้นสุดการแพร่กระจายตัวในแหล่งน้ำ จะถูกดูดซึมและนำไปใช้โดยพืชน้ำในที่ลุ่มน้ำขัง เพื่อปรับสภาพน้ำให้บริสุทธิ์ สารเคมีที่เหลืออยู่หรือส่วนเกินจะสะสมอยู่ที่ก้นบึง ถูกกำจัดออกจากน้ำและฝังไว้ในชั้นตะกอน[3] สภาพแวดล้อมทางชีวเคมีของที่ลุ่มน้ำขังขึ้นอยู่กับอุทกวิทยา ซึ่งส่งผลต่อระดับและสภาพความพร้อมของทรัพยากร เช่น ออกซิเจน สารอาหาร ระดับ pH ของน้ำ และความเป็นพิษ ซึ่งจะส่งผลต่อระบบนิเวศโดยรวม[6]

คุณค่าต่อระบบนิเวศ[แก้]

ที่ลุ่มน้ำขังและพื้นที่ชุ่มน้ำอื่น ๆ ตามปกติถือว่ามีมูลค่าทางการพัฒนาที่ดินที่ต่ำมาก เมื่อเทียบกับทุ่งนา ทุ่งหญ้า (แพรรี) หรือป่าไม้ ที่ลุ่มน้ำขังมักถูกประเมินว่าเป็นที่ดินรกร้างที่ไม่สามารถใช้ประโยชน์ได้ง่ายสำหรับกิจกรรมของมนุษย์ นอกเหนือจากการล่าสัตว์ ดักจับ หรือการตกปลา ในการเกษตร เกษตรกรมักจะขยายเขตครอบครองไปสู่ที่ลุ่มน้ำขังข้าง ๆ ทุ่งนาของตน เพื่อให้ได้ที่ดินที่ใช้ประโยชน์สำหรับการเพาะปลูกพืชผลได้มากขึ้น ทั้งในอดีตและในปัจจุบัน

ในทางกลับกันที่ลุ่มน้ำขังสามารถมีบทบาททางนิเวศวิทยาที่เป็นประโยชน์ในระบบการทำหน้าที่โดยรวมของสภาพแวดล้อมทางธรรมชาติ และจัดหาทรัพยากรที่หลากหลายซึ่งสิ่งมีชีวิตหลายชนิดต้องพึ่งพา ที่ลุ่มน้ำขังและพื้นที่ชุ่มน้ำอื่น ๆ ยังเป็นตัวอย่างที่เป็นรูปธรรมตามธรรมชาติของการจัดการน้ำท่วมและการป้องกันน้ำท่วม ในสถานการณ์น้ำท่วม ที่ลุ่มน้ำขังจะดูดซับและใช้น้ำส่วนเกินภายในพื้นที่ ป้องกันไม่ให้ไหลไปท่วมพื้นที่โดยรอบ[3] พืชพรรณหนาแน่นภายในที่ลุ่มน้ำขังยังช่วยให้ดินมีความมั่นคง ช่วยยึดดินและตะกอนให้อยู่กับที่ พร้อมทั้งป้องกันการกัดเซาะและการสูญเสียที่ดิน ที่ลุ่มน้ำขังเป็นแหล่งน้ำจืดและออกซิเจนที่อุดมสมบูรณ์และมีคุณค่าสำหรับทุกชีวิต และมักเป็นแหล่งเพาะพันธุ์ของสิ่งมีชีวิตต่าง ๆ ที่ลุ่มน้ำขังในเขตที่ราบน้ำท่วมถึงเป็นแหล่งทรัพยากรที่สำคัญในการผลิตและขยายพันธุ์ปลา[11] สองในสามของปลาและหอยทั่วโลกที่มีการผลิตในเชิงพาณิชย์จำเป็นต้องอาศัยพื้นที่ชุ่มน้ำ[3]

ผลกระทบและการอนุรักษ์[แก้]

ในอดีต เป็นที่ทราบกันว่ามนุษย์ระบายและ/หรือเติมน้ำในที่ลุ่มน้ำขังและพื้นที่ชุ่มน้ำอื่น ๆ เพื่อสร้างพื้นที่การพัฒนามากขึ้นและเพื่อลดการคุกคามของโรคที่เกิดจากแมลงในหนองน้ำ พื้นที่ชุ่มน้ำจะถูกทำลายและแทนที่ด้วยที่ดินที่ใช้ทำการเกษตร อสังหาริมทรัพย์ และสันทนาการ ที่ลุ่มน้ำขังหลายแห่งยังได้ผ่านการทำไม้และการเกษตรอย่างเข้มข้น ซึ่งต้องมีการก่อสร้างระบบชลประทาน คูน้ำและคลองเหล่านี้มีส่วนในการระบายน้ำ โดยเฉพาะตามชายฝั่ง ซึ่งปล่อยให้น้ำเกลือเข้ามาบุกรุก ทำให้ที่ลุ่มน้ำขังกลายเป็นที่ลุ่มชื้นแฉะ หรือแม้แต่แหล่งน้ำเปิดได้[1] ที่ลุ่มน้ำขังจำนวนมากจึงสาบสูญหรือเสื่อมโทรม ลุยเซียน่าเป็นตัวอย่างคลาสสิกของการสูญเสียพื้นที่ชุ่มน้ำจากปัจจัยที่รวมกันเหล่านี้[12] ในยุโรปอาจนับได้ว่าสูญเสียพื้นที่ชุ่มน้ำไปเกือบครึ่ง[13] นิวซีแลนด์สูญเสียพื้นที่ชุ่มน้ำไปร้อยละ 90 ตลอดระยะเวลา 150 ปี[14] นักนิเวศวิทยาตระหนักดีว่ารัฐลุยเซียนาให้คุณค่าทางนิเวศวิทยา รวมถึงการควบคุมน้ำท่วม การผลิตปลา การกรองน้ำตามธรรมชาติ การจัดเก็บคาร์บอน และเป็นแหล่งที่อยู่อาศัยของสัตว์ป่า[1]

ในหลายพื้นที่ของโลกทางการได้อนุรักษ์ที่ลุ่มน้ำขัง ในส่วนของยุโรปและอเมริกาเหนือ โครงการฟื้นฟูหนองบึงกำลังเป็นที่แพร่หลาย[4][15] รัฐบาลสหรัฐอเมริกาเริ่มบังคับใช้กฎหมายและแผนการจัดการที่เข้มงวดยิ่งขึ้นในปี 1970 เพื่อพยายามปกป้องและฟื้นฟูระบบนิเวศอันมีค่าเหล่านี้[3] บ่อยครั้งขั้นตอนที่ง่ายที่สุดในการฟื้นฟูที่ลุ่มน้ำขังนั้นเกี่ยวข้องกับการอุดคูระบายน้ำและการรื้อเขื่อนกั้นน้ำ[1]

นักอนุรักษ์ทำงานเพื่อรักษาที่ลุ่มน้ำขัง เช่น บริเวณทางตะวันตกเฉียงเหนือของรัฐอินเดียนาในแถบมิดเวสต์ของสหรัฐ ได้รับการอนุรักษ์ไว้เป็นส่วนหนึ่งของเนินทรายอินเดียนา[16][17][18]

ตัวอย่างที่โดดเด่น[แก้]

ที่ลุ่มน้ำขังสามารถพบได้ในทุกทวีป ยกเว้นแอนตาร์กติกา[19]

ที่ลุ่มน้ำขังที่ใหญ่ที่สุดในโลกคือ ที่ราบน้ำท่วมถึงของแม่น้ำแอมะซอน ซึ่งมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อปลาและพันธุ์ไม้จำนวนมาก[20][21][22]

แอฟริกา[แก้]

สามเหลี่ยมปากแม่น้ำซุดด์ และ ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำโอคาวังโก[23][24] เป็นที่ลุ่มชื้นแฉะที่รู้จักกันดีของแอฟริกา ที่ราบน้ำท่วมถึงของทะเลสาบเบงเวอูลู เป็นที่ลุ่มน้ำขังที่ใหญ่ที่สุดของแอฟริกา

ตะวันออกกลาง[แก้]

ที่ลุ่มน้ำขังของลุ่มน้ำเมโสโปเตเมีย[25] เป็นที่ลุ่มน้ำขังและระบบแม่น้ำขนาดใหญ่ทางตอนใต้ของอิรัก ซึ่งแต่เดิมแล้วมีชาวอาหรับลุ่มน้ำบางส่วนอาศัยอยู่

เอเชีย[แก้]

ป่าพรุเขตร้อนและที่ลุ่มน้ำขังตั้งอยู่ในเอเชียตะวันออกและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้แผ่นดินใหญ่

ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ พื้นที่ที่ลุ่มน้ำขังส่วนใหญ่พบในพื้นที่ชายฝั่งทะเลและชายฝั่งย่อยที่มีระดับความสูงต่ำ และขยายพื้นที่ภายในแผ่นดินไปตามหุบเขาแม่น้ำและข้ามแหล่งต้นน้ำ ส่วนใหญ่จะพบตามชายฝั่งของเกาะสุมาตราตะวันออก กาลิมันตัน (จังหวัดกาลิมันตันกลาง ตะวันออก ใต้ และตะวันตก) ปาปัวตะวันตก ปาปัวนิวกินี บรูไน คาบสมุทรมลายู รัฐซาบาห์ ซาราวัก ตะวันออกเฉียงใต้ของประเทศไทย และฟิลิปปินส์ (ไรลีย์) และคณะ,1996) โดยจากพื้นที่ป่าพรุเขตร้อนทั้งหมด 440,000 ตารางกิโลเมตร (170,000 ตารางไมล์) มีพื้นที่ประมาณ 210,000 ตารางกิโลเมตร (81,000 ตารางไมล์) ตั้งอยู่ในอินโดนีเซีย (หน้า, 2001; Wahyunto, 2006)

ประเทศไทย[แก้]

มาบที่เป็นที่รู้จักในประเทศไทยคือ มาบตาพุด มาบพระจันทร์ มาบอัมฤทธิ์ มาบชะลูด และมาบกะเบา[26]

ในชลบุรีและระยอง มักเรียกในภาษาพื้นบ้านว่า "ชาก"[27]

อ้างอิง[แก้]

  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 Keddy, P.A. 2010. Wetland Ecology: Principles and Conservation (2nd edition). Cambridge University Press, Cambridge, UK. 497 p.
  2. ↑ "คำศัพท์ -swamp- แปลว่าอะไร?". Longdo Dict.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 Society, National Geographic (2011-01-21). "swamp". National Geographic Society (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2019-09-26.
  4. ↑ 4.0 4.1 Hughes, F.M.R. (ed.). 2003. The Flooded Forest: Guidance for policy makers and river managers in Europe on the restoration of floodplain forests. FLOBAR2, Department of Geography, University of Cambridge, Cambridge, UK. 96 p.
  5. ↑ Wilcox, D.A, Thompson, T.A., Booth, R.K. and Nicholas, J.R. 2007. Lake-level variability and water availability in the Great Lakes. USGS Circular 1311. 25 p.
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 Mitsch, W.J., & Gosselink, J.G.(2015). Wetlands. Hoboken, NJ: John Wiley & Sons Inc.
  7. ↑ Swamp เก็บถาวร 2007-06-10 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน (from glossary web page of the United States Geological Survey)
  8. ↑ Keddy, P.A., L.H. Fraser, A.I. Solomeshch, W.J. Junk, D.R. Campbell, M.T.K. Arroyo and C.J.R. Alho. 2009. Wet and wonderful: the world's largest wetlands are conservation priorities. BioScience 59: 39–51.
  9. ↑ "Swamps". Nature Works- New Hampshire PBS.
  10. ↑ 10.0 10.1 "Classification and Types of Wetlands". EPA. 9 April 2015.
  11. ↑ Lowe-McConnell, R. H. (1975). Fish Communities in Tropical Fresh waters: Their Distribution, Ecology and Evolution. London: Long man
  12. ↑ Keddy, P.A., D. Campbell, T. McFalls, G. Shaffer, R. Moreau, C. Dranguet, and R. Heleniak. 2007. The wetlands of lakes Pontchartrain and Maurepas: past, present and future. Environmental Reviews 15: 1- 35.
  13. ↑ Dugan, P. (ed.) 2005. Guide to Wetlands. Buffalo, New York. Firefly Books. 304 p.
  14. ↑ Peters, M. and Clarkson, B. 2010. Wetland Restoration: A Handbook for New Zealand Freshwater Systems. Manaaki Whenua Press, Lincoln, N.Z. ISBN 978-0-478-34707-4 (online)
  15. ↑ Environment Canada. 2004. How Much Habitat is Enough? A Framework for Guiding Habitat Rehabilitation in Great Lakes Areas of Concern. 2nd ed. 81 p.
  16. ↑ Smith, S. & Mark, S. (2006). Alice Gray, Dorothy Buell, and Naomi Svihla: Preservationists of Ogden Dunes. The South Shore Journal, 1. "Archived copy". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2012-09-13. สืบค้นเมื่อ 2012-06-11.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (ลิงก์)
  17. ↑ Smith, S. & Mark, S. (2009). The Historical Roots of the Nature Conservancy in the Northwest Indiana/Chicagoland Region: From Science to Preservation. The South Shore Journal, 3. "Archived copy". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-01-01. สืบค้นเมื่อ 2015-11-22.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (ลิงก์)
  18. ↑ Smith, S. & Mark, S. (2007). The cultural impact of a museum in a small community: The Hour Glass of Ogden Dunes. The South Shore Journal, 2. "Archived copy". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2012-11-30. สืบค้นเมื่อ 2012-06-11.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (ลิงก์)
  19. ↑ Hunter, Malcolm L. (1999). Maintaining Biodiversity in Forest Ecosystems. Cambridge University Press. p. 325. ISBN 978-0521637688.
  20. ↑ Goulding, M. (1980). The Fishes and the Forest: Explorations in Amazonian Natural History. Berkeley, CA: University of California Press.
  21. ↑ Lowe-McConnell, R. H. (1975). Fish Communities in Tropical Freshwaters: Their Distribution, Ecology and Evolution. London: Longman
  22. ↑ L.H. Fraser and P.A. Keddy (eds.). 2005. The World's Largest Wetlands: Ecology and Conservation. Cambridge University Press, Cambridge, UK. 488 p.
  23. ↑ Main, Douglas (2013-11-26). "Photos: The Biggest Lions on Earth". Live Science. สืบค้นเมื่อ 2018-04-18.
  24. ↑ "Lions of the Okavango". Siyabona Africa. สืบค้นเมื่อ 2018-04-18.
  25. ↑ Daoudy, Marwa (2005). Le Partage des Eaux entre la Syrie, l'Irak et la Turquie (ภาษาฝรั่งเศส). CNRS. pp. 1–269. ISBN 2-271-06290-X. สืบค้นเมื่อ 2016-04-06.
  26. ↑ พื้นที่ชุ่มนํ้า และ อนุสัญญาแรมซาร์ (Ramsar Convention) หรือ อนุสัญญาว่าด้วยพื้นที่ชุ่มน้ำ. สืบค้นเมื่อ 17 กุมภาพันธ์ 2565.
  27. ↑ "ว่าด้วยเรื่อง มาบ เรื่องชาก..ของชาวระยอง... - GotoKnow". www.gotoknow.org.
เข้าถึงจาก "https://th.wikipedia.org/w/index.php?title=ที่ลุ่มน้ำขัง&oldid=9933938"