เพลงเรือ

เพลงเรือ เป็นเพลงพื้นบ้านที่เล่นกันในฤดูน้ำหลาก เป็นเพลงปฏิพากย์ชนิดเดียวที่ร้องเล่นกลางลำน้ำโดยพ่อเพลงและแม่เพลงอยู่คนละลำ จังหวัดที่เล่นเพลงเรือ ได้แก่ จังหวัดที่อยู่ริมแม่น้ำในภาคกลาง เช่น อยุธยา อ่างทอง สิงห์บุรี สุพรรณบุรี ลพบุรี และ พิษณุโลก เพลงเรือส่วนใหญ่จะถนัดร้องบทชิงชู้ ฉันทลักษณ์เหมือนเพลงปรบไก่

ตัวอย่าง

การร้องเพลงเรือจะมีบทลูกคู่รับว่า ฮ้าไฮ้ และมีบทกระทุ้งว่า ชะชะ ดังตัวอย่าง

ฝ่าชาย

1. เอ่อเอ้อเอิงเอยวันี้ประจวบปานบวบประจบบุญพาได้มาพบ (ห้า ให้) น้องยา
2. ให้แม่เอ่ยกันเถิดน้องขอให้แม่ร้องขึ้นรำพี่อยากจะขอฟังคำ (ห้า ให้) น้องว่า
3. ให้แม่ร่ายขึ้นร้องให้แม่น้องเอื้อนเอ่ยอย่าทำท่าวางเฉย (ห้า ให้) ให้มันช้า
4. น้องอย่านิ่งจับบทไปเลยแม่รจนาเงาะน้อยหอยสังข์คู่สร้างมาหาให้เผยพักตร์ขึ้นมาพาทีเอย

ฝ่ายหญิง

1. เสียงใครที่ไหนแน่เสียงใครมาเรียกหาแม่(ห้า ให้) ที่ไหนล่า
2. แต่พอเรียกก็ขานแต่พอวานก็เอ่ยน้องไม่นิ่งอยู่เฉย(ห้า ให้) ชักช้า
3. ถามพ่อเจ้าประคุณทูลกระหม่อมเต่าทองพี่มาเรียกหาน้อง(ห้า ให้) ทำไมขา
4. ฉันจะร้องชมโฉมไปด้วยลมวาจา ฉันจะรองน้ำข้าวไว้ซักเก้ากะลาที่คุณพี่ได้มาหาเอย

ลักษณะบังคับ

1. บาทละ 2 วรรค
2. วรรคละ 7 - 9 คำ
3. จำนวนคำวรรคแรกมักมากกว่าวรรคหลัง
4. ไม่จำกัดความยาวในหนึ่งบทมีตั้งแต่ 3 คำกลอนขึ้นไป
5. จบบทด้วยคำว่า เอย
6. บังคับสัมผัสแบบกานต์ดั้น

บทร้องพิเศษ

บทจากเพลงเรือนอกจากจะร้องแบบธรรมดาแล้วยังมีบทร้องพิเศษที่เรียกว่า ออกช่อ ต่อท้าย ดังตัวอย่าง

ญ.

• ช่อเจ้าเอ้ยมะกอกหอมดอกมะปลิง
• พอของใหม่มาเข้าเอาของเก่าขว้างทิ้ง
• ดิฉันไม่ใช่แสร้งรำพันเป็นเช่นนั้นจริงๆ
• จะดักลอบเอาปลาเขาถอดงาขว้างทิ้ง
• อีกหน่อยก็แบนแปดแป๋เเหมือนตะแกรกล้วยปิ้ง
• คงจะมีอยู่เหลือก็ไอ้มะขือนมลิง
• ช่อฉันเอ้ยมะปลิงหอมไม่หายเลยเอย

ช.

• เหลืองเอ๋ยใบยอหอมช่อผักบุ้ง
• จะแปลงเป็นยุงก้นปล่องไปกัดน้องในมุ้ง
• กัดตรงไหนไม่ปวดยกเว้นตรงหนวดยุ่งๆ
• เจ้าช่อฉันเอ้ยผักยุ้งหอมเมื่อยามเย็นเอยหอมเมื่อเย็นวานเอยหอมเมื่อวานซืนเอยหอมเมื่อคืนวานเอย

แหล่งข้อมูลอื่น

1. กรมส่งเสริมวัฒนธรรม : เพลงเรือ (pdf)
2. ปลูกปัญญา : การแสดงพื้นเมืองภาคกลาง ตอน เพลงเรือ