พระยามงคลยศประเทศราช

เจ้ามงคลวรยศ
พระยาน่าน
เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 56 แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์
ราชาภิเษก	2 เมษายน พ.ศ. 2326
ครองราชย์	2 เมษายน พ.ศ. 2326 - 2 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2329
รัชกาล	2 ปี 10 เดือน 1 วัน
ก่อนหน้า	พระเจ้าวิธูรราชา
ถัดไป	สมเด็จเจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ
กษัตริย์	พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช
ประสูติ	เมืองเชียงใหม่
พิราลัย	เมืองน่าน
พระชายา	2 องค์
พระราชบุตร	4 พระองค์
พระนามเต็ม พระยามงคลวรยศประเทศราช เจ้านครเมืองน่าน พระนามเดิม เจ้าจันทปโชต
ราชสกุล	วรยศ
ราชวงศ์	ติ๋นมหาวงศ์
พระบิดา	พระเจ้าอริยวงษ์
พระมารดา	แม่เจ้าเมืองเชียงใหม่อรรคราชเทวี

พระยามงคลยศประเทศราช หรือ พระยามงคลวรยศทรงเป็นเจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 56 และองค์ที่ 6 แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ มีพระนามเดิมว่า “เจ้าจันทปโชติ” เป็นราชโอรส ในเจ้าอริยวงษ์ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 52 ประสูติแม่เจ้าเมืองเชียงใหม่อัครเทวี และทรงเป็นพระนัดดาในพระเจ้าหลวงติ๋นมหาวงศ์ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 51 และปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ ทรงครองเมืองน่าน ระหว่างปี พ.ศ. 2326 - พ.ศ. 2329

พระประวัติ

พระยามงคลยศประเทศราช มีพระนามเดิมว่า เจ้าจันทปโชติ ประสูติ ณ เมืองเชียงใหม่ ทรงเป็นพระโอรสองค์โตในพระเจ้าอริยวงษ์ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 51 ประสูติแต่แม่เจ้าเมืองเชียงใหม่อรรคราชเทวี ทรงมีพระอนุชาร่วมเจ้ามารดา 4 พระองค์ ดังนี้

1. เจ้าจันทปโชติ ภายหลังเป็น พระยามงคลยศประเทศราช เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 56
2. เจ้าวิธูร ภายหลังเป็น พระเจ้าวิธูร เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 55
3. เจ้าเทพินทร์
4. เจ้าน้อยตู๊ย
5. เจ้ามหาวงษ์

ราชโอรส ราชธิดา

เจ้าพระยามงคลวรยศประเทศราช ทรงมีพระชายา 2 พระองค์ ราชโอรส และราชธิดา 5 พระองค์ ดังนี้

• พระชายาที่ 1 แม่เจ้าเมืองเทิงอัครเทวี ประสูติราชโอรสและราชธิดา 3 พระองค์

1. เจ้านางเกี๋ยงคํา
2. เจ้าหนานปินตา (บ้านฝายแก้ว)
3. เจ้านางบัวแก้ว เสกสมรสกับ พระเจ้าดวงทิพย์ เจ้าผู้ครองนครลำปาง องค์ที่ 5 แห่งราชวงศ์ทิพย์จักร มีพระโอรส 1 องค์ คือ เจ้าพรหมาภิพงษธาดา เจ้าผู้ครองนครลำปาง องค์ที่ 10 แห่งราชวงศ์ทิพย์จักร และพระธิดา 1 องค์ คือ เจ้านางคำหล้า ผู้เป็นพระมารดาใน พระเจ้าอินทวิชยานนท์ เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ องค์ที่ 7 แห่งราชวงศ์ทิพย์จักร

• พระชายาที่ 2 แม่เจ้านางเทวี ประสูติราชโอรสและราชธิดา 2 พระองค์

1. เจ้าคำตัน
2. เจ้านางเมืองเทิง

พระกรณียกิจ

ครั้งสงครามเก้าทัพ

ในช่วงสงครามเก้าทัพ เมื่อปี พ.ศ. 2328 สะโดศิริมหาอุจนา (Thado Thiri Maha Uzana) เจ้าเมืองตองอู (พื้นเมืองเชียงแสนเรียก โป่พะครานมินคี) ยกทัพจำนวน 30,000 คน จากเมืองเชียงแสนเข้าล้อมเมืองนครลำปาง และทำการโจมตีเมืองตาก เมืองแพร่ เมืองเถิน เมืองน่าน และหัวเมืองฝ่ายเหนือ กองทัพพม่าสามารถจับตัวพระยาเชียงเงิน พระยาเถินเฒ่า พระยามงคลยศประเทศราช (เจ้าขนานจันทปโชติ) และพระยาสุริวงศ์ (พระเมืองไชย) ได้ ราชวงษปกรณ์ พงศาวดารเมืองน่านระบุต่างไปว่า พระยามงคลยศประเทศราช (เจ้าขนานจันทปโชติ) และพระยาศรีสุริวงศ์ (พระเมืองไชย) ได้ทำการยอมสวามิภักดิ์กับพม่าโดยไม่ได้สู้รบ กองทัพพม่ากวาดต้อนชาวเมืองตาก เถิน แพร่ น่านมาไว้ยังเมืองเชียงแสน ส่วนตัวพระยาศรีสุริวงศ์ (พระเมืองไชย) ถูกนำตัวไปเมืองอังวะ

อิสริยยศ

ในช่วงปี พ.ศ. 2297- พ.ศ. 2327 หัวเมืองล้านนาต่าง ๆ พยายามแข็งข้อต่อพม่า มีการสู้รบกันตลอดมา และต่อมา สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช สามารถโจมตีและขับไล่พม่าออกจากเมืองเชียงใหม่เป็นผลสำเร็จเมื่อปี พ.ศ. 2317 แต่เมืองน่านในขณะนั้นยังตกอยู่กับฝ่ายพม่า พระเจ้าวิธูร เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 55 ถูกจับและถูกคุมตัวส่งลงไปยังกรุงธนบุรี เมื่อปี พ.ศ. 2321 เมืองน่านจึงไม่มีเจ้าผู้ครองนคร พม่าได้โอกาศจึงยกทัพเข้ามากวาดต้อนผู้คนในเมืองน่านไปอยู่ที่เมืองเชียงแสน ทำให้เมืองน่านถูกทิ้งร้างว่างเปล่า จนกระทั่งปี พ.ศ. 2326 พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เจ้าจันทปโชติ พระโอรสในพระเจ้าอริยวงศ์ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 51 ที่รับราชการมาจนเป็นที่โปรดปราน ขึ้นเป็น "เจ้าผู้ครองนครน่าน" และได้รับการเฉลิมพระนามว่า "พระยามงคลยศประเทศราช เจ้านครเมืองน่าน" และโปรดให้กลับขึ้นมาครองเมืองน่านตามเดิม แต่พระเจ้ามงคลวรยศ ได้ไปตั้งมั่นอยู่ที่เมืองท่าปลา (เขตนครน่าน ในอดีต) เพราะเวียงนครน่าน ได้ถูกพม่าทำร้ายไปหมด ส่วนฝ่ายพม่าได้แต่งตั้งให้เจ้าอัตถวรปัญโญ นัดดา (หลานลุง) ของพระเจ้ามงคลวรยศ ขึ้นเป็น "เจ้าเมืองน่าน" ในปี พ.ศ. 2327 เช่นกัน โดยได้ตั้งมั่นอยู่ที่เมืองเทิง (เขตนครน่าน ในอดีต) ส่วนเจ้าสมณะ อนุชาในพระเจ้ามงคลวรยศ ได้ตั้งมั่นอยู่ที่เมืองสา และในปี พ.ศ. 2329 พระเจ้ามงคลวรยศ ก็ได้สละราชสมบัติยกบ้านเมือง นครน่านให้กับ เจ้าอัตถวรปัญโญ ขึ้นปกครองสืบต่อไป

สถานที่อันเนื่องมาจากพระนาม

1. วัดมงคล ตั้งอยู่ เลขที่ 5 บ้านมงคล ถนนมหาวงศ์ ตำบลในเวียง อำเภอเมืองน่าน จังหวัดน่าน

ประวัติความเป็นมาของวัด

 วัดมงคล สร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2329 โดยสมเด็จเจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 57 (ครองราชย์ พ.ศ. 2329 - พ.ศ. 2353 (24 ปี) เพื่อถวายเป็นอนุสรณ์สถานเฉลิมพระเกียรติแด่พระเจ้าลุงของพระองค์ท่าน คือ พระเจ้ามงคลวรยศ หรือ เจ้าจันทประโชติ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 56 (ครองราชย์ พ.ศ. 2326 - พ.ศ. 2329 (3 ปี) โดยพระองค์ได้พระราชทานนามว่า "วัดมงคล"

ราชตระกูล

พงศาวลีของพระยามงคลยศประเทศราช
4. พญาหลวงติ๋นมหาวงศ์                             2. เจ้าอริยวงษ์                                   5. แม่เจ้าเมืองเชียงใหม่เทวี (ชายาที่ 1)                             1. พระยามงคลวรยศ                                         3. แม่เจ้าเมืองเชียงใหม่เทวี (ชายาที่ 1)

ดูเพิ่ม

• รายพระนามเจ้าผู้ครองนครน่าน
• ในยุครัชกาลที่ 1 พระองค์ทรงแต่งตั้งให้ “เจ้ามงคลวรยศ” ผู้มีศักดิ์เป็นหลานของเจ้าพญาหลวงติ๋นมหาวงศ์มาปกครองนครน่านและเริ่มฟื้นฟูเมืองขึ้นใหม่ …น่านในช่วงต้นรัตนโกสินทร์เป็นหัวเมืองประเทศราชที่มีเจ้าผู้ครองนครและอำนาจบริหารภายในของตนเอง แต่ยังให้ความช่วยเหลือสยามอย่างดีโดยตลอด ภาพแนบ: รูปวาดเจ้ามงคลวรยศ

ก่อนหน้า		พระยามงคลยศประเทศราช		ถัดไป
พระเจ้าวิธูร		เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 56 และองค์ที่ 6 แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ (พ.ศ. 2326 - พ.ศ. 2329)		สมเด็จเจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ