รายพระนามเจ้าผู้ครองนครน่าน

พระนามกษัตริย์น่าน, เจ้าผู้ครองนครเมืองน่าน และเจ้าผู้ปกครองเมืองน่าน นับแต่ปี พ.ศ. 1825 เป็นต้นมา

เมืองน่านมีพัฒนาการทางประวัติศาสตร์ที่ยาวนานพอ ๆ กับสุโขทัย พะเยา และล้านนา มีเจ้าผู้ครองนครถึง 64 องค์ เนื่องจากเป็นนครรัฐเล็ก ๆ มีประชากรน้อย บางครั้งเป็นอิสระ บางครั้งตกเป็นประเทศราช ของอาณาจักรที่มีอำนาจมากกว่า แบ่งเหตุการณ์ความเป็นมาได้เป็นสี่ช่วงระยะเวลาดังนี้
1. ยุคนครรัฐน่านอิสระ และมีความสัมพันธ์กับกรุงสุโขทัย
2. ยุคภายใต้การปกครองของอาณาจักรล้านนา
3. ยุคภายใต้การปกครองของอาณาจักรหงสาวดี
4. ยุคภายใต้การปกครองของอาณาจักรกรุงรัตนโกสินทร์

พระนามกษัตริย์น่าน (ยุคนครัฐน่านอิสระ)

ระยะแรกสร้างเมืองปัว และเมืองน่าน (ปลายพุทธศตวรรษที่ 18 - พ.ศ. 1192 ) เมื่อประมาณปี พ.ศ. 1825 มีคนไทยกลุ่มหนึ่งในการนำของพระยาภูคา ได้ครอบครองพื้นที่ราบตอนบนของจังหวัดน่าน ตั้งศูนย์การปกครองอยู่ที่เมืองย่าง (เชื่อกันว่าอยู่บริเวณริมฝั่งด้านใต้ของแม่น้ำย่างใกล้เทือกเขาดอยภูคา ในเขตบ้านเสี้ยว ตำบลยม อำเภอท่าวังผา) เนื่องจากพบร่องรอยชุมชนในสภาพที่เป็นคูน้ำคันดิน กำแพงเมืองซ้อนกันอยู่ ต่อมาพระยาภูคาได้ขยายอาณาเขตของตนออกไป โดยส่งบุตรบุญธรรมสองคนไปสร้างเมืองใหม่ ทางตะวันออกบนฝั่งซ้ายของแม่น้ำโขง ให้ขุนนุ่นผู้พี่ไปสร้างเมืองจันทบุรี (หลวงพระบาง) ให้ขุนฟองผู้น้องไปสร้างเมืองวรนคร หรือเมืองปัว

พระนามกษัตริย์ ผู้ครองนครน่าน

ยุคนครรัฐน่านอิสระ ตั้งแต่ปี พ.ศ. 1825 - 2004 รวมเวลา 179 ปี และมีกษัตริย์น่าน ทั้งหมด 17 พระองค์ เป็นกษัตริย์ปกครองเมืองน่าน ดังรายพระนาม ต่อไปนี้

ลำดับ	พระนาม	ครองราชย์	ระยะเวลา	หมายเหตุ
ราชธานีเมืองวรนคร (พ.ศ. 1825 - 1902)
พระองค์ที่ 1	พญาขุนฟอง	พ.ศ. 1825 - 1845	20 ปี	ปฐมเจ้าผู้ครองนครน่าน
พระองค์ที่ 2	พญาเก้าเกื่อน	พ.ศ. 1846 - 1848	2 ปี	พระโอรส พญาขุนฟอง
พระองค์ที่ 3	นางพญาแม่ท้าวคำปิน	พ.ศ. 1848 - 1849	7 เดือน	พระชายา พญาเก้าเกื่อน
รักษาเมือง	นางพญาปัว(อั้วสิม)	พ.ศ. 1850 - 1866	16 ปี	พระชายา พญางำเมือง
พระองค์ที่ 4	พญาผานอง	พ.ศ. 1866 - 1896	30 ปี	พระโอรส พญาเก้าเกื่อน
พระองค์ที่ 5	พญาขุนใส	พ.ศ. 1896 - 1898	2 ปี	พระโอรส พญาผานอง
พระองค์ที่ 6	พญากานเมือง	พ.ศ. 1898 - 1902	5 ปี	พระเชษฐา พญาขุนใส
ย้ายราชธานี จากเมืองวรนคร มายังเวียงภูเพียงแช่แห้ง (พ.ศ. 1902)
ราชธานีเวียงภูเพียงแช่แห้ง (พ.ศ. 1092 - 1911)
พระองค์ที่ 6	พญากานเมือง	พ.ศ. 1902 - 1905	4 ปี	พระเชษฐา พญาขุนใส
พระองค์ที่ 7	พญาผากอง	พ.ศ. 1905 - 1911	6 ปี	พระโอรส พญาการเมือง
ย้ายราชธานี จากเวียงภูเพียงแช่แห้ง มายังเวียงใต้ (เมืองน่าน) (พ.ศ. 1911 )
ราชธานีเวียงใต้ (พ.ศ. 1911 - 2362)
พระองค์ที่ 7	พญาผากอง	พ.ศ. 1911 - 1931	20 ปี	พระโอรส พญากรานเมือง
พระองค์ที่ 8	พญาคำตัน	พ.ศ. 1931 - 1941	10 ปี	พระโอรส พญาผากอง
พระองค์ที่ 9	พญาศรีจันต๊ะ	พ.ศ. 1941 - 1942	1 ปี	พระโอรส พญาคำตัน
-	พญาเถระ	พ.ศ. 1942	6 เดือน	พญาแพร่ กบฎ
-	พญาอุ่นเมือง	พ.ศ. 1942 - 1903	1 ปี	อนุชาพญาเถระ
พระองค์ที่10	พญาหุง	พ.ศ. 1943 - 1950	7 ปี	พระอนุชา พญาศรีจันต๊ะ
พระองค์ที่11	พญาภูเข่ง	พ.ศ. 1950 - 1960	10 ปี	พระโอรส พญาหุง
พระองค์ที่12	พญาพันต้น	พ.ศ. 1960 - 1968	8 ปี	พระโอรส พญาภูเข่ง
พระองค์ที่13	พญางั่วฬารผาสุม	พ.ศ. 1969 - 1976	7 ปี	พระโอรส พญาพันต้น
พระองค์ที่14	พญาอินต๊ะแก่นท้าว (ครั้งที่ 1)	พ.ศ. 1976	3 เดือน	พระโอรส พญางั่วฬารผาสุม
พระองค์ที่15	พญาแปง	พ.ศ. 1977 - 1978	1 ปี	พระอนุชา พญาอินต๊เแก่นท้าว
พระองค์ที่16	พญาอินต๊ะแก่นท้าว (ครั้งที่ 2)	พ.ศ. 1978 - 1993	15 ปี	พระเชษฐา พญาแปง
ตกอยู่ภายใต้ของการปกครองของอาณาจักรล้านา(พ.ศ. 1993 - 2101 )
พระองค์ที่17	พญาผาแสง	พ.ศ. 1993 - 2004	11 ปี	พระนัดดา พญาอินต๊แก่นท้าว

พระนามเจ้าผู้ครองเมืองน่าน (ยุคภายใต้ล้านนา)

เมืองน่านขึ้นกับอาณาจักรล้านนา (พ.ศ. 1993 - 2101 รวมเวลา 108 ปี) เมื่อพระเจ้าติโลกราช ตีเมืองน่านได้สำเร็จ ในปี พ.ศ. 1993 สมัยพญาอินต๊ะแก่นท้าว ก็ผนวกเมืองน่านเข้าไว้ในอาณาจักรล้านนา แล้วตั้งให้เจ้าผาแสง พระโอรสพญาแปง ผู้เป็นพระอนุชาของฤพญาอินต๊ะแก่นท้าว ขึ้นครองเมืองน่านต่อมา

ในระยะแรกเมืองน่านยังมีฐานะเป็นเมืองประเทศราชของอาณาจักรล้านนา แต่หลังจากที่พญาผาแสงพิราลัยในปี พ.ศ. 2004 ฐานะของเมืองน่านก็ถูกลดฐานะลง เป็นเพียงหัวเมืองในอาณาจักรล้านนา เจ้าเมืองน่านเป็นขุนนางที่เมืองเชียงใหม่จัดส่งมาปกครองทั้งสิ้น พญาอินต๊ะแก่นท้าวจึงเป็นเจ้าเมืองน่านลำดับที่ 17 และเป็นพระองค์สุดท้ายที่สืบเชื้อสายจากราชวงศ์ภูคา นับแต่เจ้าขุนฟองเป็นปฐม

ขุนนางที่พระเจ้าติโลกราช แต่งตั้งให้มาครองเมืองน่าน ก็จะครองอยู่เพียงระยะเวลาสั้น ๆ ประมาณ 3 - 5 ปี ต่อมาก็ได้อยู่นานขึ้น แต่ไม่เกิน 10 ปี สภาพของเมืองน่านคงเป็นปกติสุขเช่นเดิม

พระนามเจ้าผู้ครองเมืองน่าน (ยุคภายใต้ล้านนา)

ยุคเมืองน่าน (ภายใต้การปกครองของล้านนา) ตั้งแต่ปี พ.ศ. 1993 - 2101 รวมเวลา 108 ปี และมีเจ้าผู้ครองนครเมืองน่าน ในยุคนี้มีทั้งหมด 16 องค์ เป็นเจ้าผู้ปกครองเมืองน่าน ดังรายพระนาม ดังต่อไปนี้

ลำดับ	พระนาม	ครองราชย์	ระยะเวลา	หมายเหตุ
องค์ที่ 18	หมื่นสร้อยเชียงของ	พ.ศ. 2005-2009	4 ปี	ต่อมาไปครองเมืองฝาง
องค์ที่ 19	หมื่นน้อยใน	พ.ศ. 2009-2011	2 ปี	ต้องพระราชอาญา ถูกประหาร
องค์ที่ 20	หมื่นขวาเถ้าบาจาย	พ.ศ. 2012-2016	4 ปี	พิราลัย ณ เมืองน่าน
องค์ที่ 21	หมื่นคำ	พ.ศ. 2016-2018	2 ปี	ต่อมาย้ายไปครองเมืองฝาง
องค์ที่ 22	ท้าวขาก่าน	พ.ศ. 2019-2023	4 ปี	ต่อมาย้ายไปครองเมืองเชียงราย
องค์ที่ 23	ท้าวอ้ายยวม	พ.ศ. 2024-2028	4 ปี	พิราลัย ณ เมืองน่าน
องค์ที่ 24	ท้าวเมืองตน	พ.ศ. 2028-2032	4 ปี	พิราลัย ณ เมืองน่าน
องค์ที่ 25	หมื่นโมงเชียงเรื่อ	พ.ศ. 2032	6 เดือน
องค์ที่ 26	ท้าวบุญแฝง	พ.ศ. 2032 - 2038	6 ปี
องค์ที่ 27	หมื่นตีนเชียง	พ.ศ. 2039 - 2040	1 ปี	ต่อมาย้ายไปครองเมืองเชียงแสน
องค์ที่ 28	ท้าวบุญแฝง	พ.ศ. 2040 - 2050	10 ปี
องค์ที่ 29	หมื่นสามล้าน	พ.ศ. 2050 - 2052	2 ปี	ต่อมาย้ายไปครองเมืองฝาง
องค์ที่ 30	เจ้าเมืองแพ่สร้อย	พ.ศ. 2053 - 2056	3 ปี	ต่อมาย้ายไปครองเมืองลำปาง
องค์ที่ 31	ท้าวบุญฝาง	พ.ศ. 2056 - 2058	2 ปี	ต่อมาย้ายไปครองเมืองเถิง
องค์ที่ 32	เจ้าเมืองฝาง	พ.ศ. 2058 - 2059	10 เดือน	ต่อมาย้ายไปครองเมืองพยาว
องค์ที่ 33	พระยาคำยอดฟ้า	พ.ศ. 2059 - 2060	3 เดือน	ต่อมาย้ายไปครองเมืองพยาว
องค์ที่ 34	พระยาหน่อเชียงแสน	พ.ศ. 2060 - 2062	2 ปี	ต่อมาย้ายไปครองเมืองพยาว
องค์ที่ 35	พระยาคำยอดฟ้า	พ.ศ. 2062 - 2069	7 ปี
องค์ที่ 36	เจ้าแสนสงคราม	พ.ศ. 2069	11 วัน
องค์ที่ 37	พระยาคำยอดฟ้า	พ.ศ. 2069 - 2070	1 ปี	พิราลัย ณ เมืองเชียงใหม่
องค์ที่ 38	พระยาพลเทพฦๅไชย	พ.ศ. 2079 - 2101	31 ปี	หนีไปเมืองล้านช้าง

พระนามเจ้าผู้ครองเมืองน่าน (ยุคภายใต้พม่า)

เมืองน่านตกเป็นเมืองขึ้นของพม่า (พ.ศ. 2103 - 2328 รวมเวลา 228 ปี ) ในปี พ.ศ. 2096 - 2101 พระเจ้าบุเรงนองแห่งเมืองหงสาวดี ยกกองทัพมาตีเมืองเชียงใหม่ได้ เชียงใหม่จึงตกเป็นประเทศราชของพม่า ต่อมากองทัพพม่าได้ยกมาตีเมืองน่าน เจ้าพญาพลเทพฤๅชัยหนีไปพึ่งเมืองหลวงพระบาง ถือเป็นการสิ้นสุดของอาณาจักรล้านนา ในแผ่นเมืองน่าน แล้วพระเจ้าบุเรงนองจึงแต่งตั้งให้พญาหน่อคำเสถียรชัยสงคราม มาเป็นเจ้าเมืองน่านแทน และได้ใช้เมืองน่านเป็นฐานกำลังในการยกกองทัพ เพื่อปราบปรามดินแดนล้านช้างต่อไป

พระนามเจ้าผู้ครองนครน่าน (พม่า)

ยุคเมืองน่าน (ภายใต้การปกครองของพม่า) ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2103 - 2328 รวมเวลา 225 ปี และมีเจ้าผู้ครองนครเมืองน่าน ในยุคนี้มีทั้งหมด 16 องค์ เป็นเจ้าผู้ปกครองเมืองน่าน ดังรายพระนาม ต่อไปนี้

ลำดับ	พระนาม	ครองราชย์	ระยะเวลา
องค์ที่ 39	พระยาหน่อคำเสถียรไชยสงคราม	พ.ศ. 2103 - 2134	31 ปี
องค์ที่ 40	เจ้าเจตบุตรพรหมมินทร์	ครั้งที่ 1 พ.ศ. 2134 - 2140 ครั้งที่ 2 พ.ศ. 2143 - 2146	ครั้งที่ 1 : 9 ปี ครั้งที่ 2 : 3 ปี
องค์ที่ 42	เจ้าพลศึกศรีสองเมือง	พ.ศ. 2146 - 2158	17 ปี
องค์ที่ 43	เจ้าหลวงอุ่นเมือง	พ.ศ. 2158 - 2168	10 ปี
องค์ที่ 44	เจ้าหลวงเมืองนคร	พ.ศ. 2168 - 2181	13 ปี
องค์ที่ 45	เจ้าหลวงเมืองเชียงราย	พ.ศ. 2181 - 2191	17 ปี
องค์ที่ 46	เจ้าหลวงแหลมมุม	พ.ศ. 2192 - 2205	13 ปี
องค์ที่ 47	เจ้าหลวงยอดใจ	พ.ศ. 2208 - 2230	22 ปี
องค์ที่ 48	เจ้าหลวงเมืองราชา	พ.ศ. 2232 - 2346	14 ปี
องค์ที่ 49	เจ้าฟ้าหลวงเมืองคอง	พ.ศ. 2251 - 2257	6 ปี
องค์ที่ 50	เจ้าฟ้าหลวงเมียวซา	พ.ศ. 2257 - 2259	2 ปี
สถาปนาราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ ปกครองนครเมืองน่าน ในปี พ.ศ 2269
องค์ที่ 51	เจ้าหลวงติ๋นมหาวงษ์ องค์ที่ 1 (แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์)	พ.ศ. 2269 - 2294	25 ปี
องค์ที่ 52	เจ้าหลวงอริยวงษ์ องค์ที่ 2 (แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์)	พ.ศ. 2397 - 2311	14 ปี
องค์ที่ 53	เจ้าหลวงนายอ้าย องค์ที่ 3 (แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์)	พ.ศ. 2311 - 2312	7 เดือน
องค์ที่ 54	เจ้าหลวงมโน องค์ที่ 4 (แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์)	พ.ศ. 2312 - 2317	5 ปี
องค์ที่ 55	เจ้าหลวงวิธูร องค์ที่ 5 (แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์)	พ.ศ. 2317 - 2321	4 ปี

พระนามเจ้าผู้ครองนครเมืองน่าน (ยุคภายใต้สยาม)

ในปี พ.ศ. 2326 พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเจ้าหนานจันทปโชติ พระโอรสในเจ้าหลวงอริยวงษ์ที่รับราชการมาจนเป็นที่โปรดปราน ขึ้นเป็น พระยามงคลยศประเทศราช เจ้ามงคลวรยศ และให้กลับมาครองเมืองน่าน เจ้ามงคลวรยศ จึงไปตั้งมั่นอยู่ที่บ้านท่าปลา ฝ่ายพม่าได้แต่งตั้งให้เจ้าอัตถวรปัญโญ นัดดาของเจ้ามงคลวรยศเป็นเจ้าเมืองน่าน ในปีต่อมาเช่นกัน โดยไปตั้งมั่นอยู่ที่เมืองเทิง ส่วนเจ้าสมณะ อนุชาเจ้ามงคลวรยศ ไปตั้งอยู่ที่เวียงสา

ในปี พ.ศ. 2329 พระยามงคลยศประเทศราช ก็ได้สละราชสมบัติ และยกเมืองน่านให้เจ้าอัตถวรปัญโญขึ้นครองสืบต่อไป

ในปี พ.ศ. 2331 เจ้าอัตถวรปัญโญ ได้ลงไปเฝ้าทูลละอองทุลีพระบาทพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช กษัตริย์ในรัชกาลที่ 1 ของกรุงรัตนโกสินท์ เพื่อขอเป็นข้าขอบขัณฑสีมา ในการนั้น พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช จึงทรงโปรดเกล้าฯให้ เจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ เป็นเจ้าผู้ครองนครเมืองน่าน และในการนั้นก็ทรงโปรดเกล้าฯ ทรงแต่งตั้งเจ้าสมณะ ผู้เป็นมาตุลาขึ้นเป็นเจ้าพระยาหอหน้าฯ

ในปี พ.ศ. 2344 เมืองน่าน จึงมีฐานะเป็นหัวเมืองประเทศราชของกรุงเทพฯ ตั้งแต่นั้นมา เจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ มีความสามารถในการปกครองและบริหารบ้านเมืองเป็นอย่างยิ่ง พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช จึงโปรดปรานและรักใคร่ดังลูกหลาน

พระนามเจ้าผู้ครองเมืองน่าน (ยุคขึ้นกับกรุงรัตนโกสินทร์ )

ยุคนครเมืองน่าน (ภายใต้การปกครองของกรุงรัตนโกสินทร์) ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2326 - พ.ศ. 2474 รวมเวลา 148 ปี และมีเจ้าผู้ครองนครเมืองน่าน ในยุคนี้มีทั้งหมด 9 พระองค์ เป็นเจ้าผู้ปกครองนครเมืองน่าน ดังรายพระนาม ต่อไปนี้

ลำดับ	พระรูป	พระนาม	ครองราชย์	ระยะเวลา
ราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ ปกครองนครเมืองน่านภายใต้สยาม
องค์ที่ 56	100px	เจ้าพระยามงคลวรยศประเทศราช	พ.ศ. 2325 - 2329	4 ปี
องค์ที่ 57	100px	สมเด็จเจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ	พ.ศ. 2329 - 2353	24 ปี
องค์ที่ 58	100px	เจ้าพระยาสุมนเทวราช	พ.ศ. 2353 - 2368	15 ปี
องค์ที่ 59	100px	เจ้าพระยามหายศ	พ.ศ. 2368 - 2378	10 ปี
องค์ที่ 60	100px	เจ้าพระยาอชิตวงษ์	พ.ศ. 2379	7 เดือน
องค์ที่ 61	100px	เจ้าพระยามหาวงษ์	พ.ศ. 2251 - 2276	25 ปี
องค์ที่ 62	100px	เจ้าอนันตวรฤทธิเดชฯ	พ.ศ. 2395 - 2435	40 ปี
องค์ที่ 63		พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดชฯ	พ.ศ. 2436 - 2461	25 ปี
องค์ที่ 64		เจ้ามหาพรหมสุรธาดาฯ	พ.ศ. 2461 - 2474	13 ปี