รายพระนามเจ้าผู้ครองนครน่าน
พระนามกษัตริย์น่าน, เจ้าผู้ครองนครเมืองน่าน และเจ้าผู้ปกครองเมืองน่าน นับแต่ปี พ.ศ. 1825 เป็นต้นมา
เมืองน่านมีพัฒนาการทางประวัติศาสตร์ที่ยาวนานพอ ๆ กับสุโขทัย พะเยา และล้านนา มีเจ้าผู้ครองนครถึง 64 องค์ เนื่องจากเป็นนครรัฐเล็ก ๆ มีประชากรน้อย บางครั้งเป็นอิสระ บางครั้งตกเป็นประเทศราช ของอาณาจักรที่มีอำนาจมากกว่า แบ่งเหตุการณ์ความเป็นมาได้เป็นสี่ช่วงระยะเวลาดังนี้
1. ยุคนครรัฐน่านอิสระ และมีความสัมพันธ์กับกรุงสุโขทัย
2. ยุคภายใต้การปกครองของอาณาจักรล้านนา
3. ยุคภายใต้การปกครองของอาณาจักรหงสาวดี
4. ยุคภายใต้การปกครองของอาณาจักรกรุงรัตนโกสินทร์
พระนามกษัตริย์น่าน (ยุคนครัฐน่านอิสระ)[แก้]
ระยะแรกสร้างเมืองปัว และเมืองน่าน (ปลายพุทธศตวรรษที่ 18 - พ.ศ. 1192 ) เมื่อประมาณปี พ.ศ. 1825 มีคนไทยกลุ่มหนึ่งในการนำของพระยาภูคา ได้ครอบครองพื้นที่ราบตอนบนของจังหวัดน่าน ตั้งศูนย์การปกครองอยู่ที่เมืองย่าง (เชื่อกันว่าอยู่บริเวณริมฝั่งด้านใต้ของแม่น้ำย่างใกล้เทือกเขาดอยภูคา ในเขตบ้านเสี้ยว ตำบลยม อำเภอท่าวังผา) เนื่องจากพบร่องรอยชุมชนในสภาพที่เป็นคูน้ำคันดิน กำแพงเมืองซ้อนกันอยู่ ต่อมาพระยาภูคาได้ขยายอาณาเขตของตนออกไป โดยส่งบุตรบุญธรรมสองคนไปสร้างเมืองใหม่ ทางตะวันออกบนฝั่งซ้ายของแม่น้ำโขง ให้ขุนนุ่นผู้พี่ไปสร้างเมืองจันทบุรี (หลวงพระบาง) ให้ขุนฟองผู้น้องไปสร้างเมืองวรนคร หรือเมืองปัว
พระนามกษัตริย์ ผู้ครองนครน่าน[แก้]
ยุคนครรัฐน่านอิสระ ตั้งแต่ปี พ.ศ. 1825 - 2004 รวมเวลา 179 ปี และมีกษัตริย์น่าน ทั้งหมด 17 พระองค์ เป็นกษัตริย์ปกครองเมืองน่าน ดังรายพระนาม ต่อไปนี้
| ลำดับ | พระนาม | ครองราชย์ | ระยะเวลา | หมายเหตุ | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| ราชธานีเมืองวรนคร (พ.ศ. 1825 - 1902) | ||||||
| พระองค์ที่ 1 | พญาขุนฟอง | พ.ศ. 1825 - 1845 | 20 ปี | ปฐมเจ้าผู้ครองนครน่าน | ||
| พระองค์ที่ 2 | พญาเก้าเกื่อน | พ.ศ. 1846 - 1848 | 2 ปี | พระโอรส พญาขุนฟอง | ||
| พระองค์ที่ 3 | นางพญาแม่ท้าวคำปิน | พ.ศ. 1848 - 1849 | 7 เดือน | พระชายา พญาเก้าเกื่อน | ||
| รักษาเมือง | นางพญาปัว(อั้วสิม) | พ.ศ. 1850 - 1866 | 16 ปี | พระชายา พญางำเมือง | ||
| พระองค์ที่ 4 | พญาผานอง | พ.ศ. 1866 - 1896 | 30 ปี | พระโอรส พญาเก้าเกื่อน | ||
| พระองค์ที่ 5 | พญาขุนใส | พ.ศ. 1896 - 1898 | 2 ปี | พระโอรส พญาผานอง | ||
| พระองค์ที่ 6 | พญากานเมือง | พ.ศ. 1898 - 1902 | 5 ปี | พระเชษฐา พญาขุนใส | ||
| ย้ายราชธานี จากเมืองวรนคร มายังเวียงภูเพียงแช่แห้ง (พ.ศ. 1902) | ||||||
| ราชธานีเวียงภูเพียงแช่แห้ง (พ.ศ. 1092 - 1911) | ||||||
| พระองค์ที่ 6 | พญากานเมือง | พ.ศ. 1902 - 1905 | 4 ปี | พระเชษฐา พญาขุนใส | ||
| พระองค์ที่ 7 | พญาผากอง | พ.ศ. 1905 - 1911 | 6 ปี | พระโอรส พญาการเมือง | ||
| ย้ายราชธานี จากเวียงภูเพียงแช่แห้ง มายังเวียงใต้ (เมืองน่าน) (พ.ศ. 1911 ) | ||||||
| ราชธานีเวียงใต้ (พ.ศ. 1911 - 2362) | ||||||
| พระองค์ที่ 7 | พญาผากอง | พ.ศ. 1911 - 1931 | 20 ปี | พระโอรส พญากรานเมือง | ||
| พระองค์ที่ 8 | พญาคำตัน | พ.ศ. 1931 - 1941 | 10 ปี | พระโอรส พญาผากอง | ||
| พระองค์ที่ 9 | พญาศรีจันต๊ะ | พ.ศ. 1941 - 1942 | 1 ปี | พระโอรส พญาคำตัน | ||
| - | พญาเถระ | พ.ศ. 1942 | 6 เดือน | พญาแพร่ กบฎ | ||
| - | พญาอุ่นเมือง | พ.ศ. 1942 - 1903 | 1 ปี | อนุชาพญาเถระ | ||
| พระองค์ที่10 | พญาหุง | พ.ศ. 1943 - 1950 | 7 ปี | พระอนุชา พญาศรีจันต๊ะ | ||
| พระองค์ที่11 | พญาภูเข่ง | พ.ศ. 1950 - 1960 | 10 ปี | พระโอรส พญาหุง | ||
| พระองค์ที่12 | พญาพันต้น | พ.ศ. 1960 - 1968 | 8 ปี | พระโอรส พญาภูเข่ง | ||
| พระองค์ที่13 | พญางั่วฬารผาสุม | พ.ศ. 1969 - 1976 | 7 ปี | พระโอรส พญาพันต้น | ||
| พระองค์ที่14 | พญาอินต๊ะแก่นท้าว (ครั้งที่ 1) |
พ.ศ. 1976 | 3 เดือน | พระโอรส พญางั่วฬารผาสุม | ||
| พระองค์ที่15 | พญาแปง | พ.ศ. 1977 - 1978 | 1 ปี | พระอนุชา พญาอินต๊เแก่นท้าว | ||
| พระองค์ที่16 | พญาอินต๊ะแก่นท้าว (ครั้งที่ 2) |
พ.ศ. 1978 - 1993 | 15 ปี | พระเชษฐา พญาแปง | ||
| ตกอยู่ภายใต้ของการปกครองของอาณาจักรล้านา(พ.ศ. 1993 - 2101 ) | ||||||
| พระองค์ที่17 | พญาผาแสง | พ.ศ. 1993 - 2004 | 11 ปี | พระนัดดา พญาอินต๊แก่นท้าว | ||
พระนามเจ้าผู้ครองเมืองน่าน (ยุคภายใต้ล้านนา)[แก้]
เมืองน่านขึ้นกับอาณาจักรล้านนา (พ.ศ. 1993 - 2101 รวมเวลา 108 ปี) เมื่อพระเจ้าติโลกราช ตีเมืองน่านได้สำเร็จ ในปี พ.ศ. 1993 สมัยพญาอินต๊ะแก่นท้าว ก็ผนวกเมืองน่านเข้าไว้ในอาณาจักรล้านนา แล้วตั้งให้เจ้าผาแสง พระโอรสพญาแปง ผู้เป็นพระอนุชาของฤพญาอินต๊ะแก่นท้าว ขึ้นครองเมืองน่านต่อมา
ในระยะแรกเมืองน่านยังมีฐานะเป็นเมืองประเทศราชของอาณาจักรล้านนา แต่หลังจากที่พญาผาแสงพิราลัยในปี พ.ศ. 2004 ฐานะของเมืองน่านก็ถูกลดฐานะลง เป็นเพียงหัวเมืองในอาณาจักรล้านนา เจ้าเมืองน่านเป็นขุนนางที่เมืองเชียงใหม่จัดส่งมาปกครองทั้งสิ้น พญาอินต๊ะแก่นท้าวจึงเป็นเจ้าเมืองน่านลำดับที่ 17 และเป็นพระองค์สุดท้ายที่สืบเชื้อสายจากราชวงศ์ภูคา นับแต่เจ้าขุนฟองเป็นปฐม
ขุนนางที่พระเจ้าติโลกราช แต่งตั้งให้มาครองเมืองน่าน ก็จะครองอยู่เพียงระยะเวลาสั้น ๆ ประมาณ 3 - 5 ปี ต่อมาก็ได้อยู่นานขึ้น แต่ไม่เกิน 10 ปี สภาพของเมืองน่านคงเป็นปกติสุขเช่นเดิม
พระนามเจ้าผู้ครองเมืองน่าน (ยุคภายใต้ล้านนา)[แก้]
ยุคเมืองน่าน (ภายใต้การปกครองของล้านนา) ตั้งแต่ปี พ.ศ. 1993 - 2101 รวมเวลา 108 ปี และมีเจ้าผู้ครองนครเมืองน่าน ในยุคนี้มีทั้งหมด 16 องค์ เป็นเจ้าผู้ปกครองเมืองน่าน ดังรายพระนาม ดังต่อไปนี้
| ลำดับ | พระนาม | ครองราชย์ | ระยะเวลา | หมายเหตุ |
|---|---|---|---|---|
| องค์ที่ 18 | หมื่นสร้อยเชียงของ | พ.ศ. 2005-2009 | 4 ปี | ต่อมาไปครองเมืองฝาง |
| องค์ที่ 19 | หมื่นน้อยใน | พ.ศ. 2009-2011 | 2 ปี | ต้องพระราชอาญา ถูกประหาร |
| องค์ที่ 20 | หมื่นขวาเถ้าบาจาย | พ.ศ. 2012-2016 | 4 ปี | พิราลัย ณ เมืองน่าน |
| องค์ที่ 21 | หมื่นคำ | พ.ศ. 2016-2018 | 2 ปี | ต่อมาย้ายไปครองเมืองฝาง |
| องค์ที่ 22 | ท้าวขาก่าน | พ.ศ. 2019-2023 | 4 ปี | ต่อมาย้ายไปครองเมืองเชียงราย |
| องค์ที่ 23 | ท้าวอ้ายยวม | พ.ศ. 2024-2028 | 4 ปี | พิราลัย ณ เมืองน่าน |
| องค์ที่ 24 | ท้าวเมืองตน | พ.ศ. 2028-2032 | 4 ปี | พิราลัย ณ เมืองน่าน |
| องค์ที่ 25 | หมื่นโมงเชียงเรื่อ | พ.ศ. 2032 | 6 เดือน | |
| องค์ที่ 26 | ท้าวบุญแฝง | พ.ศ. 2032 - 2038 | 6 ปี | |
| องค์ที่ 27 | หมื่นตีนเชียง | พ.ศ. 2039 - 2040 | 1 ปี | ต่อมาย้ายไปครองเมืองเชียงแสน |
| องค์ที่ 28 | ท้าวบุญแฝง | พ.ศ. 2040 - 2050 | 10 ปี | |
| องค์ที่ 29 | หมื่นสามล้าน | พ.ศ. 2050 - 2052 | 2 ปี | ต่อมาย้ายไปครองเมืองฝาง |
| องค์ที่ 30 | เจ้าเมืองแพ่สร้อย | พ.ศ. 2053 - 2056 | 3 ปี | ต่อมาย้ายไปครองเมืองลำปาง |
| องค์ที่ 31 | ท้าวบุญฝาง | พ.ศ. 2056 - 2058 | 2 ปี | ต่อมาย้ายไปครองเมืองเถิง |
| องค์ที่ 32 | เจ้าเมืองฝาง | พ.ศ. 2058 - 2059 | 10 เดือน | ต่อมาย้ายไปครองเมืองพยาว |
| องค์ที่ 33 | พระยาคำยอดฟ้า | พ.ศ. 2059 - 2060 | 3 เดือน | ต่อมาย้ายไปครองเมืองพยาว |
| องค์ที่ 34 | พระยาหน่อเชียงแสน | พ.ศ. 2060 - 2062 | 2 ปี | ต่อมาย้ายไปครองเมืองพยาว |
| องค์ที่ 35 | พระยาคำยอดฟ้า | พ.ศ. 2062 - 2069 | 7 ปี | |
| องค์ที่ 36 | เจ้าแสนสงคราม | พ.ศ. 2069 | 11 วัน | |
| องค์ที่ 37 | พระยาคำยอดฟ้า | พ.ศ. 2069 - 2070 | 1 ปี | พิราลัย ณ เมืองเชียงใหม่ |
| องค์ที่ 38 | พระยาพลเทพฦๅไชย | พ.ศ. 2079 - 2101 | 31 ปี | หนีไปเมืองล้านช้าง |
พระนามเจ้าผู้ครองเมืองน่าน (ยุคภายใต้พม่า)[แก้]
เมืองน่านตกเป็นเมืองขึ้นของพม่า (พ.ศ. 2103 - 2328 รวมเวลา 228 ปี ) ในปี พ.ศ. 2096 - 2101 พระเจ้าบุเรงนองแห่งเมืองหงสาวดี ยกกองทัพมาตีเมืองเชียงใหม่ได้ เชียงใหม่จึงตกเป็นประเทศราชของพม่า ต่อมากองทัพพม่าได้ยกมาตีเมืองน่าน เจ้าพญาพลเทพฤๅชัยหนีไปพึ่งเมืองหลวงพระบาง ถือเป็นการสิ้นสุดของอาณาจักรล้านนา ในแผ่นเมืองน่าน แล้วพระเจ้าบุเรงนองจึงแต่งตั้งให้พญาหน่อคำเสถียรชัยสงคราม มาเป็นเจ้าเมืองน่านแทน และได้ใช้เมืองน่านเป็นฐานกำลังในการยกกองทัพ เพื่อปราบปรามดินแดนล้านช้างต่อไป
พระนามเจ้าผู้ครองนครน่าน (พม่า)[แก้]
ยุคเมืองน่าน (ภายใต้การปกครองของพม่า) ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2103 - 2328 รวมเวลา 225 ปี และมีเจ้าผู้ครองนครเมืองน่าน ในยุคนี้มีทั้งหมด 16 องค์ เป็นเจ้าผู้ปกครองเมืองน่าน ดังรายพระนาม ต่อไปนี้
| ลำดับ | พระนาม | ครองราชย์ | ระยะเวลา |
|---|---|---|---|
| องค์ที่ 39 | พระยาหน่อคำเสถียรไชยสงคราม | พ.ศ. 2103 - 2134 | 31 ปี |
| องค์ที่ 40 | เจ้าเจตบุตรพรหมมินทร์ | ครั้งที่ 1 พ.ศ. 2134 - 2140 ครั้งที่ 2 พ.ศ. 2143 - 2146 |
ครั้งที่ 1 : 9 ปี ครั้งที่ 2 : 3 ปี |
| องค์ที่ 42 | เจ้าพลศึกศรีสองเมือง | พ.ศ. 2146 - 2158 | 17 ปี |
| องค์ที่ 43 | เจ้าหลวงอุ่นเมือง | พ.ศ. 2158 - 2168 | 10 ปี |
| องค์ที่ 44 | เจ้าหลวงเมืองนคร | พ.ศ. 2168 - 2181 | 13 ปี |
| องค์ที่ 45 | เจ้าหลวงเมืองเชียงราย | พ.ศ. 2181 - 2191 | 17 ปี |
| องค์ที่ 46 | เจ้าหลวงแหลมมุม | พ.ศ. 2192 - 2205 | 13 ปี |
| องค์ที่ 47 | เจ้าหลวงยอดใจ | พ.ศ. 2208 - 2230 | 22 ปี |
| องค์ที่ 48 | เจ้าหลวงเมืองราชา | พ.ศ. 2232 - 2346 | 14 ปี |
| องค์ที่ 49 | เจ้าฟ้าหลวงเมืองคอง | พ.ศ. 2251 - 2257 | 6 ปี |
| องค์ที่ 50 | เจ้าฟ้าหลวงเมียวซา | พ.ศ. 2257 - 2259 | 2 ปี |
| สถาปนาราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ ปกครองนครเมืองน่าน ในปี พ.ศ 2269 | |||
| องค์ที่ 51 | เจ้าหลวงติ๋นมหาวงษ์ องค์ที่ 1 (แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์) |
พ.ศ. 2269 - 2294 | 25 ปี |
| องค์ที่ 52 | เจ้าหลวงอริยวงษ์ องค์ที่ 2 (แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์) |
พ.ศ. 2397 - 2311 | 14 ปี |
| องค์ที่ 53 | เจ้าหลวงนายอ้าย องค์ที่ 3 (แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์) |
พ.ศ. 2311 - 2312 | 7 เดือน |
| องค์ที่ 54 | เจ้าหลวงมโน องค์ที่ 4 (แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์) |
พ.ศ. 2312 - 2317 | 5 ปี |
| องค์ที่ 55 | เจ้าหลวงวิธูร องค์ที่ 5 (แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์) |
พ.ศ. 2317 - 2321 | 4 ปี |
พระนามเจ้าผู้ครองนครเมืองน่าน (ยุคภายใต้สยาม)[แก้]
ในปี พ.ศ. 2326 พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเจ้าหนานจันทปโชติ พระโอรสในเจ้าหลวงอริยวงษ์ที่รับราชการมาจนเป็นที่โปรดปราน ขึ้นเป็น พระยามงคลยศประเทศราช เจ้ามงคลวรยศ และให้กลับมาครองเมืองน่าน เจ้ามงคลวรยศ จึงไปตั้งมั่นอยู่ที่บ้านท่าปลา ฝ่ายพม่าได้แต่งตั้งให้เจ้าอัตถวรปัญโญ นัดดาของเจ้ามงคลวรยศเป็นเจ้าเมืองน่าน ในปีต่อมาเช่นกัน โดยไปตั้งมั่นอยู่ที่เมืองเทิง ส่วนเจ้าสมณะ อนุชาเจ้ามงคลวรยศ ไปตั้งอยู่ที่เวียงสา
ในปี พ.ศ. 2329 พระยามงคลยศประเทศราช ก็ได้สละราชสมบัติ และยกเมืองน่านให้เจ้าอัตถวรปัญโญขึ้นครองสืบต่อไป
ในปี พ.ศ. 2331 เจ้าอัตถวรปัญโญ ได้ลงไปเฝ้าทูลละอองทุลีพระบาทพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช กษัตริย์ในรัชกาลที่ 1 ของกรุงรัตนโกสินท์ เพื่อขอเป็นข้าขอบขัณฑสีมา ในการนั้น พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช จึงทรงโปรดเกล้าฯให้ เจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ เป็นเจ้าผู้ครองนครเมืองน่าน และในการนั้นก็ทรงโปรดเกล้าฯ ทรงแต่งตั้งเจ้าสมณะ ผู้เป็นมาตุลาขึ้นเป็นเจ้าพระยาหอหน้าฯ
ในปี พ.ศ. 2344 เมืองน่าน จึงมีฐานะเป็นหัวเมืองประเทศราชของกรุงเทพฯ ตั้งแต่นั้นมา เจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ มีความสามารถในการปกครองและบริหารบ้านเมืองเป็นอย่างยิ่ง พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช จึงโปรดปรานและรักใคร่ดังลูกหลาน
พระนามเจ้าผู้ครองเมืองน่าน (ยุคขึ้นกับกรุงรัตนโกสินทร์ )[แก้]
ยุคนครเมืองน่าน (ภายใต้การปกครองของกรุงรัตนโกสินทร์) ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2326 - 2474 รวมเวลา 148 ปี และมีเจ้าผู้ครองนครเมืองน่าน ในยุคนี้มีทั้งหมด 9 องค์ เป็นเจ้าผู้ปกครองเมืองน่าน ดังรายพระนาม ต่อไปนี้
| ลำดับ | พระรูป | พระนาม | ครองราชย์ | ระยะเวลา |
|---|---|---|---|---|
| ราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ ปกครองนครเมืองน่านภายใต้สยาม | ||||
| องค์ที่ 56 | 100px | พระยามงคลยศประเทศราช องค์ที่ 6 (แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์) |
พ.ศ. 2325 - 2329 | 4 ปี |
| องค์ที่ 57 | 
|
สมเด็จเจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ องค์ที่ 7 (แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์) |
พ.ศ. 2329 - 2353 | 24 ปี |
| องค์ที่ 58 | 100px | พระยาสุมนเทวราช องค์ที่ 8 (แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์) |
พ.ศ. 2353 - 2368 | 15 ปี |
| องค์ที่ 59 | 100px | พระยามหายศ องค์ที่ 9 (แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์) |
พ.ศ. 2368 - 2378 | 10 ปี |
| องค์ที่ 60 | 100px | พระยาอชิตวงษ์ องค์ที่ 10 (แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์) |
พ.ศ. 2379 | 7 เดือน |
| องค์ที่ 61 | 100px | พระยามหาวงษ์ องค์ที่ 11 (แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์) |
พ.ศ. 2251 - 2276 | 25 ปี |
| องค์ที่ 62 | 100px | เจ้าอนันตวรฤทธิเดช องค์ที่ 12 (แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์) |
พ.ศ. 2395 - 2435 | 40 ปี |
| องค์ที่ 63 | 
|
พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช องค์ที่ 13 (แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์) |
พ.ศ. 2436 - 2461 | 25 ปี |
| องค์ที่ 64 | 
|
เจ้ามหาพรหมสุรธาดา องค์ที่ 14 (แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์) |
พ.ศ. 2461 - 2474 | 13 ปี |
อ้างอิง[แก้]
บทความเกี่ยวกับประวัติศาสตร์นี้ยังเป็นโครง คุณสามารถช่วยวิกิพีเดียได้โดยเพิ่มข้อมูล ดูเพิ่มที่ สถานีย่อย:ประวัติศาสตร์
