กาตาลินาแห่งอารากอน

พระนามเต็ม
	กาตาลินา เด อารากอน อี กัสติยา

กาตาลินาแห่งอารากอน
กาตาลินาแห่งอารากอน
	เจ้าหญิงม่ายแห่งเวลส์; อดีตพระราชินีแห่งอังกฤษ
สมเด็จพระราชินีแห่งอังกฤษ
ดำรงพระยศ	11 มิถุนายน ค.ศ. 1509 - 23 พฤษภาคม ค.ศ. 1533
ประสูติ	16 ธันวาคม ค.ศ. 1485; จวนอัครมุขนายก อัลกาลาเดเอนาเรส ราชอาณาจักรสเปน
สิ้นพระชนม์	7 มกราคม ค.ศ. 1536 (อายุ 50 ปี); ปราสาทคิมโบลตัน, เคมบริดจ์เชอร์ ราชอาณาจักรอังกฤษ
ฝังพระศพ	29 มกราคม ค.ศ. 1536; อาสนวิหารปีเตอร์บะระ , ประเทศอังกฤษ
คู่อภิเษก	เจ้าชายอาเธอร์ เจ้าชายแห่งเวลส์; (สมรส ค.ศ. 1501; สิ้นพระชนม์ ค.ศ. 1502); พระเจ้าเฮนรีที่ 8 แห่งอังกฤษ; (สมรส ค.ศ. 1509; หย่า ค.ศ. 1533 )
พระราชบุตร; รายละเอียด	เจ้าชายเฮนรี ดยุกแห่งคอร์นวอลล์; สมเด็จพระราชินีนาถแมรีที่ 1 แห่งอังกฤษ
พระนามเต็ม
	กาตาลินา เด อารากอน อี กัสติยา
ราชวงศ์	ตรัสตามารา (ประสูติ); ทิวดอร์ (สมรส)
พระราชบิดา	พระเจ้าเฟร์นันโดที่ 2 แห่งอารากอน
พระราชมารดา	สมเด็จพระราชินีนาถอิซาเบลที่ 1 แห่งกัสติยา
ศาสนา	โรมันคาทอลิก
ลายพระอภิไธย

พระมเหสีทั้งหกของ พระเจ้าเฮนรีที่ 8
กาตาลินาแห่งอารากอน
แอนน์ บุลิน
เจน ซีมอร์
อันนาแห่งคลีฟส์
แคเทอริน เฮาเวิร์ด
แคเทอริน พาร์

กาตาลินาแห่งอารากอน (สเปน: Catalina de Aragón ; ประสูติ 16 ธันวาคม ค.ศ. 1485 – สิ้นพระชนม์ 7 มกราคม ค.ศ. 1536) หรือ แคเธอรินแห่งอารากอน (อังกฤษ: Catherine of Aragon) เป็นอินฟันตาแห่งสเปนจากราชวงศ์ตรัสตามารา และสมเด็จพระราชินีแห่งอังกฤษ ในฐานะพระอัครมเหสีพระองค์แรกของ พระเจ้าเฮนรีที่ 8 แห่งอังกฤษ ด้วยความศรัทธาอันแน่วแน่และคุณธรรมอันเข้มแข็ง ตลอดระยะเวลา 24 ปีที่ทรงดำรงพระอิสริยยศพระมเหสี กาตาลินาทรงเป็นที่รักใคร่ของประชาชนและทรงมีบทบาทสำคัญในการเมืองอังกฤษ

ทว่า ชีวิตสมรสอันยาวนานของพระองค์ต้องเผชิญกับมรสุมใหญ่ เมื่อพระเจ้าเฮนรีที่ 8 ทรงปรารถนาที่จะได้พระราชโอรสเพื่อสืบราชบัลลังก์ซึ่งพระนางไม่สามารถมีพระราชโอรสถวายได้ การตัดสินใจที่จะขอให้การสมรสเป็นโมฆะของพระองค์ได้จุดชนวนความขัดแย้งกับอำนาจของพระสันตะปาปาในกรุงโรม ซึ่งนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงทางการเมือง ศาสนา และสังคมครั้งใหญ่ที่สุดในประวัติศาสตร์อังกฤษ นั่นคือ การปฏิรูปศาสนาในอังกฤษ และการแยกคริสตจักรแห่งอังกฤษ ออกจากคริสตจักรโรมันคาทอลิก ชะตาชีวิตของกาตาลินาแห่งอารากอนจึงมิใช่เพียงเรื่องราวส่วนพระองค์ แต่เป็นจุดเปลี่ยนสำคัญที่สั่นสะเทือนยุโรปทั้งทวีป และยังคงเป็นบทเรียนที่น่าสนใจถึงความมุ่งมั่น อดทน และอิทธิพลอันใหญ่หลวงของสตรีผู้ไม่ยอมจำนน

พระประวัติ

กาตาลินาแห่งอารากอน ประสูติเมื่อวันที่ 16 ธันวาคม ค.ศ. 1485 ณ จวนอัครมุขนายก เมืองอัลกาลาเดเอนาเรส ใกล้กับกรุงมาดริด ในราชบัลลังก์กัสติยา (ปัจจุบันคือประเทศสเปน) พระองค์ทรงเป็นพระราชธิดาพระองค์เล็กในบรรดาพระราชบุตรห้าพระองค์ของพระเจ้าเฟร์นันโดที่ 2 แห่งอารากอนและสมเด็จพระราชินีนาถอิซาเบลลาที่ 1 แห่งกัสติยา ซึ่งเป็นที่รู้จักในพระสมัญญา "กษัตริย์คาทอลิก" ผู้ทรงผนวกแผ่นดินสเปนให้เป็นปึกแผ่น พระองค์มีพระเชษฐภคินีคืออิซาเบลแห่งอารากอน สมเด็จพระราชินีแห่งโปรตุเกส, สมเด็จพระราชินีนาถฆัวนาแห่งกัสติยา และมาริอาแห่งอารากอน สมเด็จพระราชินีแห่งโปรตุเกส รวมถึงพระเชษฐา คือ เจ้าชายฆวน เจ้าชายแห่งอัสตูเรียส กาตาลินาทรงได้รับการอบรมเลี้ยงดูอย่างเข้มงวดตามหลักศาสนาแบบโรมันคาทอลิก และได้รับการศึกษาอย่างดีเยี่ยมในด้านต่างๆ รวมถึงภาษาละติน กรีก ประวัติศาสตร์ และเทววิทยา ซึ่งเป็นการเตรียมพร้อมสำหรับบทบาทสำคัญทางการเมืองและราชวงศ์ในอนาคต

การอภิเษกสมรสครั้งแรก

เพื่อสร้างพันธมิตรที่แข็งแกร่งระหว่างสเปนและอังกฤษ ราชวงศ์สเปนได้จัดให้กาตาลินาทรงอภิเษกสมรสกับ เจ้าชายอาเธอร์ เจ้าชายแห่งเวลส์ พระราชโอรสพระองค์ใหญ่ในพระเจ้าเฮนรีที่ 7 แห่งอังกฤษ ปฐมกษัตริย์ผู้ก่อตั้งราชวงศ์ทิวเดอร์และเอลิซาเบธแห่งยอร์ก ข้อตกลงการสมรสนี้ได้รับการลงพระนามในสนธิสัญญาเมดินา เดล กัมโปในปี ค.ศ. 1489

กาตาลินาทรงเสด็จถึงอังกฤษในเดือนตุลาคม ค.ศ. 1501 พร้อมด้วยข้าราชบริพารชาวสเปนจำนวนมาก และได้รับการต้อนรับอย่างอบอุ่นและยิ่งใหญ่

กาตาลินาอภิเษกสมรสกับเจ้าชายอาเธอร์ ในวันที่ 14 พฤศจิกายน ค.ศ.1501 ณ อาสนวิหารนักบุญออลบันในกรุงลอนดอน หลังพิธีอภิเษกสมรส ทั้งสองพระองค์เสด็จไปประทับที่ปราสาทลุดโลว์ ในเวลส์ ซึ่งเป็นที่ประทับตามธรรมเนียมของเจ้าชายแห่งเวลส์

อย่างไรก็ตาม ชีวิตสมรสครั้งแรกของกาตาลินานั้นสั้นและเต็มไปด้วยโศกนาฏกรรม เจ้าชายอาร์เธอร์ทรงประชวรด้วย "โรคเหงื่อออก" (sweating sickness) ซึ่งเป็นโรคระบาดร้ายแรงในยุคนั้น และสิ้นพระชนม์ในอีกไม่กี่เดือนต่อมา ในเดือนเมษายน ค.ศ. 1502 ขณะทรงมีพระชนมายุเพียง 15 พรรษา ทำให้กาตาลินาเป็นม่ายตั้งแต่อายุเพียง 16 ปี

การอภิเษกสมรสครั้งที่สอง:พระราชินีแห่งอังกฤษ

หลังการสิ้นพระชนม์ของเจ้าชายอาเธอร์ ราชวงศ์อังกฤษและสเปนต่างต้องการรักษาสัมพันธ์พันธมิตรไว้ และที่สำคัญกว่านั้นคือเพื่อไม่ให้เงินค่าสินสอดที่ได้รับไปแล้วต้องคืนให้กับสเปน จึงมีการเสนอให้กาตาลินาอภิเษกสมรสกับ เจ้าชายเฮนรี ดยุกแห่งยอร์ก พระอนุชาของเจ้าชายอาเธอร์ ซึ่งต่อมาคือพระเจ้าเฮนรี่ที่ 8

การสมรสกับพี่สะใภ้ขัดแย้งกับหลักพระคัมภีร์ไบเบิลในหนังสือเลวีนิติ (Leviticus 20:21) ที่ระบุว่า "หากชายใดแต่งงานกับภรรยาของพี่ชาย มันเป็นความอัปยศ เขาจะไม่มีบุตร" อย่างไรก็ตาม กาตาลินายืนยันมาโดยตลอดว่าการสมรสกับเจ้าชายอาเธอร์ไม่เคยสมบูรณ์ (ไม่ได้มีการร่วมประเวณีกัน) ทำให้ไม่เข้าข่ายข้อห้ามดังกล่าว และ สมเด็จพระสันตะปาปายูลิอุสที่ 2 ได้ประทานพระราชกำหนดผ่อนผันพิเศษ (papal dispensation) ให้กับการสมรสครั้งนี้ในปี ค.ศ.1503 เพื่อให้การสมรสสามารถดำเนินไปได้

หลังจากการสิ้นพระชนม์ของพระเจ้าเฮนรี่ที่ 7 ในปี ค.ศ.1509 เจ้าชายเฮนรีขึ้นครองราชย์เป็นพระเจ้าเฮนรีที่ 8 แห่งอังกฤษ และทรงอภิเษกสมรสกับกาตาลินาในวันที่ 11 มิถุนายน ค.ศ. 1509 ทั้งสองพระองค์ทรงได้รับการราชาภิเษกพร้อมกันเป็นพระมหากษัตริย์และสมเด็จพระราชินีแห่งอังกฤษ ณ เวสต์มินสเตอร์แอบบีย์ ในวันที่ 24 มิถุนายน ค.ศ. 1509 ด้วยความยินดีของประชาชน

ชีวิตในฐานะสมเด็จพระราชินีและแรงกดดันจากการสืบราชสันตติวงศ์

ในช่วงสิบปีแรกของการครองราชย์ พระเจ้าเฮนรี่ที่ 8 ทรงรักและเคารพกาตาลินามาก พระองค์ทรงเป็นพระมเหสีที่เข้มแข็ง มีความสามารถด้านการทูต และเป็นที่นิยมในหมู่ประชาชน กาตาลินาทรงเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ในช่วงที่พระเจ้าเฮนรี่ที่ 8 เสด็จไปทำสงครามในฝรั่งเศส และทรงมีบทบาทสำคัญในการวางแผนและจัดการทัพต่อสู้กับกองทัพสก็อตที่รุกรานใน ยุทธการฟลอดเดน (Battle of Flodden) ในปี ค.ศ. 1513 ซึ่งอังกฤษได้รับชัยชนะ

กาตาลินาทรงพระครรภ์หลายครั้ง แต่โชคไม่ดีที่พระราชโอรสส่วนใหญ่สิ้นพระชนม์ตั้งแต่ยังทรงพระเยาว์ รวมถึงเจ้าชายเฮนรี ดยุกแห่งคอร์นวอลล์ ที่ประสูติในปี ค.ศ.1511 และ สิ้นพระชนม์ในเวลาเพียง 52 วัน เหลือเพียงพระราชธิดาเพียงพระองค์เดียวที่รอดชีวิต คือ สมเด็จพระราชินีนาถแมรีที่ 1 แห่งอังกฤษ ซึ่งเสด็จพระราชสมภพในปี ค.ศ. 1516

การไม่มีพระราชโอรสเป็นเรื่องที่สร้างความกังวลอย่างมากให้กับพระเจ้าเฮนรี่ที่ 8 ผู้ซึ่งต้องการรัชทายาทชายเพื่อสืบราชสันตติวงศ์ และ รักษาความมั่นคงของราชบัลลังก์อังกฤษ โดยเฉพาะอย่างยิ่งหลังสงครามดอกกุหลาบที่เพิ่งจบไปไม่นาน พระองค์เชื่อว่าการสมรสกับกาตาลินาเป็นสิ่งต้องห้ามในสายพระเนตรของพระเจ้า ตามบทบัญญัติในพระคัมภีร์ไบเบิล (เลวีนิติ 20:21) และด้วยเหตุนี้จึงไม่มีพระราชโอรส

การปฏิรูปศาสนา

ด้วยความสิ้นหวังที่จะได้พระโอรส และ เชื่อว่าการสมรสไม่ชอบด้วยกฎของพระเจ้า พระเจ้าเฮนรี่ที่ 8 จึงขอให้การสมรสกับกาตาลินาเป็นโมฆะ (annulment) จากสมเด็จพระสันตะปาปาเคลเมนต์ที่ 7 ในราวปี ค.ศ.1527 โดยอ้างว่าการผ่อนผันพิเศษที่ได้รับในตอนแรกนั้นไม่ถูกต้องและเป็นโมฆะตั้งแต่ต้น

กาตาลินาแห่งอารากอนเป็นผู้หญิงที่ยึดมั่นในศาสนาและหลักการอย่างแรงกล้า พระองค์ทรงปฏิเสธที่จะยอมรับการเป็นโมฆะอย่างสิ้นเชิง โดยทรงยืนกรานมาโดยตลอดว่าการสมรสของพระองค์กับเจ้าชายอาเธอร์ไม่เคยสมบูรณ์ และการสมรสกับพระเจ้าเฮนรี่ที่ 8 นั้น ถูกต้องตามกฎหมาย และชอบด้วยกฎของพระเจ้า พระองค์ทรงอุทธรณ์ไปยังสมเด็จพระสันตะปาปาโดยตรง และได้รับการสนับสนุนจากจักรพรรดิคาร์ลที่ 5 แห่งโรมันอันศักดิ์สิทธิ์ ผู้เป็นพระราชภาติยะ(หลาน)ของพระองค์

สมเด็จพระสันตะปาปาเคลเมนต์ที่ 7 ไม่สามารถอนุมัติการเป็นโมฆะได้ เนื่องจากอยู่ภายใต้อิทธิพลของ จักรพรรดิคาร์ลที่ 5 แห่งโรมันอันศักดิ์สิทธิ์ (Charles V) ผู้เป็นพระราชภาติยะ (หลาน) ของกาตาลินา ความล่าช้า และ ปฏิเสธนี้ทำให้พระเจ้าเฮนรี่ที่ 8 ทรงตัดสินใจที่จะแยกอังกฤษออกจากอำนาจของสันตะปาปาในกรุงโรม นำไปสู่การประกาศใช้พระราชบัญญัติอำนาจสูงสุด (Act of Supremacy) ในปี ค.ศ.1534 ซึ่งทำให้กษัตริย์อังกฤษเป็นประมุขสูงสุดของ เชิร์ชออฟอิงแลนด์ การกระทำนี้ถือเป็นจุดเริ่มต้นของการปฏิรูปศาสนาในอังกฤษ

ในปี ค.ศ.1533 ทอมัส แครนเมอร์ อาร์คบิชอปแห่งแคนเทอร์เบอรี ซึ่งได้รับการแต่งตั้งโดยพระเจ้าเฮนรี่ที่ 8 ได้ประกาศให้การสมรสระหว่างพระเจ้าเฮนรี่ที่ 8 และ กาตาลินาเป็นโมฆะอย่างเป็นทางการ และไม่กี่เดือนก่อนหน้านั้น พระเจ้าเฮนรี่ที่ 8 ได้ทรงอภิเษกสมรสกับแอนน์ โบลีน อย่างลับๆ

บั้นปลายชีวิตและการสิ้นพระชนม์

หลังจากการประกาศเป็นโมฆะ กาตาลินาถูกปลดออกจากตำแหน่งสมเด็จพระราชินีและถูกเรียกขานว่า "เจ้าหญิงม่ายแห่งเวลส์" (Dowager Princess of Wales) ซึ่งเป็นพระยศที่ทรงดำรงหลังการสิ้นพระชนม์ของเจ้าชายอาเธอร์ พระองค์ถูกบังคับให้ออกจากราชสำนักและย้ายไปประทับในปราสาทห่างไกลหลายแห่ง เช่น ปราสาทฮัทฟิลด์ ปราสาทมัวร์ และสุดท้ายคือปราสาทคิมโบลตัน โดยทรงถูกตัดขาดจากพระธิดา ซึ่งเป็นความเจ็บปวดอย่างแสนสาหัสสำหรับพระองค์

ตลอดช่วงเวลาที่ถูกกักบริเวณ กาตาลินาทรงยืนกรานมาโดยตลอดว่าพระองค์คือสมเด็จพระราชินีที่ถูกต้องตามกฎหมายของอังกฤษ และทรงไม่ยอมรับการประกาศเป็นโมฆะ หรือการสถาปนาแอนน์ โบลีนเป็นพระราชินี พระองค์ทรงได้รับการสนับสนุนจากประชาชนจำนวนมากที่ยังคงมองว่าพระองค์เป็นพระราชินีที่แท้จริง

กาตาลินาแห่งอารากอนสิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 7 มกราคม ค.ศ. 1536 ณ ปราสาทคิมโบลตัน (Kimbolton Castle) ในฮันติงดันเชอร์ สภาพพระศพที่ถูกชันสูตรในภายหลังมีลักษณะคล้ายกับการวางยาพิษ อย่างไรก็ตาม ไม่มีหลักฐานที่แน่ชัดที่สามารถพิสูจน์ได้ถึงสาเหตุการสิ้นพระชนม์ที่แท้จริง และนักประวัติศาสตร์ในปัจจุบันส่วนใหญ่เชื่อว่าพระองค์สิ้นพระชนม์ด้วยพระโรคมะเร็ง

พระศพของพระองค์ประดิษฐานอยู่ที่อาสนวิหารปีเตอร์บะระ (Peterborough Cathedral) ในฐานะเจ้าหญิงม่ายแห่งเวลส์ ไม่ใช่สมเด็จพระราชินี

บทบาททางการเมืองและการทูต

ในปี ค.ศ. 1507 พระราชินีกาตาลินาได้รับสถาปนาจากพระราชบิดา พระเจ้าเฟร์นันโดที่ 2 แห่งอารากอน ให้ดำรงตำแหน่งเอกอัครราชทูตประจำราชสำนักอังกฤษ นับเป็นสตรีคนแรกในประวัติศาสตร์ยุโรปที่ดำรงตำแหน่งนี้อย่างเป็นทางการ พระองค์ทรงมีความสามารถด้านภาษาและการเจรจาทางการทูต สามารถสื่อสารได้หลายภาษา รวมถึงสเปน อังกฤษ ละติน ฝรั่งเศส และกรีก ซึ่งช่วยให้พระองค์สามารถดำเนินภารกิจทางการทูตได้อย่างมีประสิทธิภาพ^[1]

ในปี ค.ศ.1513 ระหว่างที่พระเจ้าเฮนรี่ที่ 8 เสด็จไปรบกับฝรั่งเศส พระราชินีกาตาลินาทรงได้รับแต่งตั้งให้เป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ในช่วงเวลานั้น สกอตแลนด์ซึ่งเป็นพันธมิตรของฝรั่งเศส ได้ประกาศสงครามกับอังกฤษ พระองค์ทรงมีบทบาทสำคัญในการเตรียมการป้องกันประเทศ โดยทรงออกคำสั่งระดมพล แต่งตั้งนายอำเภอ ลงนามในเอกสารราชการ และจัดสรรงบประมาณเพื่อการสงคราม^[2]

พงศาวลี

พงศาวลีของพระนางกาตาลินาแห่งอารกอน

8. พระเจ้าเฟร์นันโดที่ 1 แห่งอารากอน

4. พระเจ้าฆวนที่ 2 แห่งอารากอน

9. พระนางเอเลเนอร์แห่งอัลเบอร์เควเก้

2. พระเจ้าเฟร์นันโดที่ 2 แห่งอารากอน

10. ฟาดริเก้ เอนรีเก้ เด เมนโดซา

5. ฆัวนา เอนริเก

11. มารีนา แฟร์นันเดซ เด กอร์โดบา

1. พระนางกาตาลินาแห่งอารกอน

12. พระเจ้าเอนรีเก้ที่ 3 แห่งคาสตีล

6. พระเจ้าฆวนที่ 2 แห่งกัสติยา

13. พระนางแคทเธอรีนแห่งแลงแคสเตอร์

3. สมเด็จพระราชินีนาถอิซาเบลที่ 1 แห่งกัสติยา

14. เจ้าชายจอห์น ขุนวังแห่งโปรตุเกส

7. พระนางอิซาเบลแห่งโปรตุเกส

15. พระนางอิซาเบลแห่งบาร์เซลอส

พระอิสริยยศ

16 ธันวาคม พ.ศ. 2028 - 14 พฤศจิกายน พ.ศ. 2044: ซูอัลเตซาเรอัล อินฟันตาแห่งสเปน (Her Royal Highness Infanta Catalina of Spain)
14 พฤศจิกายน พ.ศ. 2044 - 2 เมษายน พ.ศ. 2045: เจ้าหญิงแห่งเวลส์ (Her Royal Highness the Princess of Wales)
2 เมษายน พ.ศ. 2045 - 11 มิถุนายน พ.ศ. 2052: เจ้าหญิงม่ายแห่งเวลส์ (Her Royal Highness the Dowager Princess of Wales)
11 มิถุนายน พ.ศ. 2052 - 23 พฤษภาคม พ.ศ. 2076: สมเด็จพระราชินีแห่งอังกฤษ (Her Majesty the Queen of England)
23 พฤษภาคม พ.ศ. 2076 - 7 มกราคม พ.ศ. 2079: เจ้าหญิงม่ายแห่งเวลส์ (Her Royal Highness the Dowager Princess of Wales)

อ้างอิง

tudorhistory.org - A good overview of her life, accompanied by an excellent portrait gallery
englishhistory.net - An in-depth look at her life and times
A geo-biography เก็บถาวร 2008-12-21 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน of the Six Wives of Henry the VIII on Google Earth
Guardian unlimited, letter from her to Pope Clement VII

เชิงอรรถ

Henry VIII and his Court by Neville Williams (1971).
The Life and Times of Henry VIII by Robert Lacey (1972).
Henry VIII by J. J. Scarisbrick (1972) ISBN 978-0-520-01130-4.
Anne Boleyn by N. Lofts (1979) ISBN 0-698-11005-6.
The Wives of Henry VIII by Lady Antonia Fraser (1992) ISBN 0-679-73001-X.
English Reformations by Christopher Haigh (1993).
Europe and England in the Sixteenth Century by T. A. Morris (1998).
New Worlds, Lost Worlds by Susan Brigden (2000).
Six Wives: The Queens of Henry VIII by David Starkey (2003) ISBN 0-06-000550-5.

ก่อนหน้า		กาตาลินาแห่งอารากอน		ถัดไป
แอนน์ เนวิลล์		เจ้าหญิงแห่งเวลส์ ใน เจ้าชายอาเธอร์ เจ้าชายแห่งเวลส์		คาโรลีเนอแห่งบรันเดินบวร์ค-อันส์บัค
เอลิซาเบธแห่งยอร์ก		พระราชินีแห่งอังกฤษใน สมเด็จพระเจ้าเฮนรีที่ 8		แอนน์ บุลิน

↑ Jackson, James (2022). "The Real Katherine of Aragon: Diplomat, Soldier and Educator". Medium. สืบค้นเมื่อ 17 พฤษภาคม 2025.
↑ Solly, Meilan (2019). "When Catherine of Aragon Led England's Armies to Victory Over Scotland". Smithsonian Magazine. สืบค้นเมื่อ 17 พฤษภาคม 2025.

[1] Jackson, James (2022). "The Real Katherine of Aragon: Diplomat, Soldier and Educator". Medium. สืบค้นเมื่อ 17 พฤษภาคม 2025.

[2] Solly, Meilan (2019). "When Catherine of Aragon Led England's Armies to Victory Over Scotland". Smithsonian Magazine. สืบค้นเมื่อ 17 พฤษภาคม 2025.

[1]

[2]