ปฏิทินสุริยคติไทย

ปฏิทินสุริยคติไทย คือปฏิทินอย่างเป็นทางการของประเทศไทยในปัจจุบัน เป็นระบบปฏิทินสุริยคติอ้างวันเดือนปีตรงตามปฏิทินกริกอเรียนที่มีจำนวนวัน 365 หรือ 366 วันในแต่ละปี โดยปรับเปลี่ยนจากปฏิทินจันทรคติไทยเดิมเมื่อ พ.ศ. 2431 (จุลศักราช 1240) ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ชื่อเดือนในภาษาไทยทั้งสิบสองในปฏิทินตั้งชื่อโดยสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ

พุทธศักราช

ประเทศไทยเริ่มใช้พุทธศักราชในระบบราชการตั้งแต่ พ.ศ. 2456 โดยนำปฏิทินสุริยคติมาใช้

ต้นยุคอ้างอิงของพุทธศักราชแบบไทยจะช้ากว่าแบบอื่นไป 1 ปี โดยแบบไทยนับปีหลังจากพระพุทธเจ้าปรินิพพานไปแล้ว 1 ปี พ.ศ. 1 คือเริ่มนับตั้งแต่วันที่ 1 มีนาคม 545 ปี ก่อน ค.ศ. (เทียบกับประเทศอื่นที่นับปีที่พระพุทธเจ้าปรินิพพานเป็น พ.ศ. 1 คือเริ่มจากวันที่ 13 พฤษภาคม 544 ปี ก่อน ค.ศ. หรือขึ้น 15 ค่ำเดือนวิสาขะ อัญจนศก 148) ดังนั้น หากปฏิทินไทยเป็น พ.ศ. 2400 พ.ศ. แบบลังกาจะเป็น 2401

ในสมัยก่อน ปฏิทินสุริยคติไทยและปฏิทินสุริยคติสากล นับเดือนที่เปลี่ยนศักราชไม่เหมือนกัน กล่าวคือ ไทยจะเปลี่ยนศักราชในวันที่ 1 เมษายน ในขณะที่สากลจะเปลี่ยนในวันที่ 1 มกราคม ทำให้พุทธศักราชและคริสต์ศักราชคาบเกี่ยวกัน โดยที่สามเดือนแรกในคริสต์ศักราช (มกราคม กุมภาพันธ์ มีนาคม) จะตรงกับพุทธศักราชก่อนหน้า เช่น ค.ศ. 1900 สามเดือนแรกจะตรงกับ พ.ศ. 2442 และเดือนอื่น ๆ จะตรงกับ พ.ศ. 2443

ในสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรี ได้ประกาศเปลี่ยนวันขึ้นปีใหม่ไปเป็น 1 มกราคม ให้เทียบเท่ากับสากล โดยเริ่มใช้ตั้งแต่ พ.ศ. 2484 เป็นต้นไป จึงทำให้ พ.ศ. 2483 เหลือเพียงแค่ 9 เดือน (เมษายน - ธันวาคม) ดังแสดงในแผนภาพ

เดือน	ม.ค.		ธ.ค.		ม.ค.		ธ.ค.		ม.ค.		ธ.ค.		ม.ค.		ธ.ค.
ลำดับเดือน	1		12		1		12		1		12		1		12
คริสต์ศักราช	1939				1940				1941				1942
พุทธศักราช	2481	2482				2483			2484				2485
ลำดับเดือนไทย	12	1		12		1		9	1	12		1		12
เดือนไทย	มี.ค.	เม.ย.		มี.ค.		เม.ย.		ธ.ค.	ม.ค.		ธ.ค.		ม.ค.		ธ.ค.

รัตนโกสินทรศก

รัตนโกสินทรศก ตัวย่อ ร.ศ. (อังกฤษ: Rattanakosin era) เป็นศักราชซึ่งมีจุดเริ่มยุคคือปีก่อตั้งกรุงรัตนโกสินทร์ เริ่มใช้ครั้งแรกเมื่อจุลศักราช 1250 (พ.ศ. 2324) และวันเริ่มต้นปีคือวันที่ 1 เมษายน ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงกำหนดให้เป็นวันขึ้นปีใหม่และประกาศใช้รัตนโกสินทรศกอย่างเป็นทางการ จนกระทั่งในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเล็งเห็นประโยชน์และสะดวกในการใช้พุทธศักราชอ้างอิงประวัติศาสตร์ จึงได้มีการยกเลิกการใช้งานรัตนโกสินทรศกตามประกาศเมื่อวันที่ 21 กุมภาพันธ์ 2455 โดยหนังสือราชการทั้งหมดได้เปลี่ยนมาใช้พุทธศักราชแทน

เดือน

ตัวอย่างปฏิทินไทย เดือนสิงหาคม 2547

ในปฏิทินสุริยคติไทยใช้จำนวนเดือน 12 เดือน ตามปฏิทินกริกอเรียน โดยจำนวนวันในแต่ละเดือนได้อ้างอิงตามเช่นเดียวกันโดยในแต่ละเดือนจะมีจำนวนวันตั้งแต่ปี 28-31 วัน ชื่อเดือนทรงตั้งโดยกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ โดยทรงใช้ตำราจักรราศี ซึ่งแสดงการโคจรของดาวเคราะห์รอบดวงอาทิตย์ในหนึ่งปีตามวิชาโหราศาสตร์ โดยทรงนำคำสองคำมาสนธิกัน คำต้นเป็นชื่อราศีที่ปรากฏในช่วงเวลานั้นรวมกับคำว่า "อาคม" หรือ "อายน" ที่หมายถึง "การมาถึง" โดยได้ระบุวันอย่างชัดเจนโดยคำว่า "คม" สำหรับเดือนที่มี 31 วัน และคำว่า "ยน" สำหรับเดือนที่มี 30 วัน ยกเว้นเดือนกุมภาพันธ์ที่มี 28 หรือ 29 วัน ถ้าเป็นปีอธิกสุรทิน

ชื่อไทย	อักษรย่อ	คำอ่าน	รากศัพท์	ความหมาย
มกราคม	ม.ค.	มะ-กะ-รา-คม	มกร + อาคม	การมาถึงของราศีมกร
กุมภาพันธ์	ก.พ.	กุม-พา-พัน	กุมภ + อาพันธ์	การมาถึงของราศีกุมภ์
มีนาคม	มี.ค.	มี-นา-คม	มีน + อาคม	การมาถึงของราศีมีน
เมษายน	เม.ย.	เม-สา-ยน	มษ + อายน	การมาถึงของราศีเมษ
พฤษภาคม	พ.ค.	พฺรึด-สะ-พา-คม	พฤษภ + อาคม	การมาถึงของราศีพฤษภ
มิถุนายน	มิ.ย.	มิ-ถุ-นา-ยน	มิถุน + อายน	การมาถึงของราศีมิถุน
กรกฎาคม	ก.ค.	กะ-ระ-กะ-ดา-คม	กรกฎ + อาคม	การมาถึงของราศีกรกฎ
สิงหาคม	ส.ค.	สิง-หา-คม	สิงห + อาคม	การมาถึงของราศีสิงห์
กันยายน	ก.ย.	กัน-ยา-ยน	กันย + อายน	การมาถึงของราศีกันย์
ตุลาคม	ต.ค.	ตุ-ลา-คม	ตุล + อาคม	การมาถึงของราศีตุล
พฤศจิกายน	พ.ย.	พฺรึด-สะ-จิ-กา-ยน	พฤศจิก + อายน	การมาถึงของราศีพิจิก
ธันวาคม	ธ.ค.	ทัน-วา-คม	ธนู + อาคม	การมาถึงของราศีธนู

วันในสัปดาห์

ในปฏิทินสุริยคติวันในสัปดาห์ตามปฏิทินกริกอเรียนเช่นกันโดยในแต่ละสัปดาห์จะประกอบไปด้วย 7 วัน ซึ่งเริ่มต้นสัปดาห์ด้วยวันอาทิตย์

ชื่อไทย	คำอ่าน	ชื่อทางโหร	สีประจำวัน	สีประจำวัน ตามตำราสวัสดิรักษา
อาทิตย์	อา-ทิด	อาทิจวาร (อ)	██ สีแดง	██ สีแดง
จันทร์	จัน	จันทรวาร (จ)	██ สีเหลือง	██ สีนวลขาว
อังคาร	อัง-คาน	ภุมวาร (ภ)	██ สีชมพู	██ สีม่วงคราม
พุธ	พุด	วุธวาร (ว)	██ สีเขียว	██ สีแสด
พฤหัสบดี	พะ-รึ-หัด-สะ-บอ-ดี หรือ พฺรึ-หัด-สะ-บอ-ดี	ชีววาร (ช)	██ สีส้ม	██ สีเขียวปนเหลือง
ศุกร์	สุก	ศุกรวาร (ศ)	██ สีฟ้า	██ สีเมฆ
เสาร์	เสา	โสรวาร (ส)	██ สีม่วง	██ สีดำ

อ้างอิง

• วารสารราชบัณฑิตสภา ฉบับเดือน มิถุนายน และตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๐