ราชวงศ์มหิธรปุระ
| เขมร: រាជត្រកូលមហិធរៈបុរៈ | |
| พระราชอิสริยยศ | พระเจ้ากรุงกัมพูชา |
|---|---|
| ปกครอง |  อาณาจักรพระนคร |
| บรรพบุรุษ | พระเจ้าหิรัณยวรมัน พระนางหิรัณยลักษมี |
| จำนวนพระมหากษัตริย์ | 12 พระองค์ |
| เชื้อพระวงศ์ที่สำคัญ | พระเจ้าสุริยวรมันที่ 2 พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 |
| ประมุขพระองค์แรก | พระเจ้าชัยวรรมันที่ 6 |
| ประมุขพระองค์สุดท้าย | พระเจ้าชัยวรมันที่ 9 |
| ช่วงระยะเวลา | ค.ศ. 1080–1336 |
| สถาปนา | ค.ศ. 1080 |
| ล่มสลาย | ค.ศ. 1336 |
| ราชวงศ์ก่อนหน้า | ราชวงศ์ไศเลนทร์ |
| ราชวงศ์ถัดไป | ราชวงศ์ตระซ็อกประแอม |
| เชื้อชาติ | ขอม |
ราชวงศ์มหิธรปุระ (ขอม: រាជត្រកូលមហិធរៈបុរៈ ; เรียจฺตระกูลมอหิดเทียปูเรี๊ยะ อักษรโรมัน: "Mahidharapura Daynasty", House of Mahidharapura, Mahidra pura) นักวิชาการบางส่วนเรียกว่า "ราชสกุลมหิธรปุระ" เพราะเชื่อว่ากษัตริย์ที่ลงท้ายพระนาม "วรมัน" อาจมีต้นวงศ์มาจากที่เดียวกัน ราชวงศ์มหิธรปุระสถาปนาโดย พระเจ้าชัยวรรมันที่ 6[1] เมื่อปี ค.ศ.1080 และเชื่อว่ามีปฐมราชตระกูลคือ พระเจ้าภววรมันที่ 1 แห่งอาณาจักรเจนละ พระเจ้าชัยวรมันที่ 6 เป็นขุนนางปกครองเมืองพิมาย (ปัจจุบันคืออำเภอพิมาย จังหวัดนครราชสีมา) เชื้อสายราชวงศ์เมืองมหิธรปุระ[2] เป็นต้นวงศ์ของกษัตริย์อีกหลายพระองค์มีถิ่นฐานอยู่แถบลุ่มแม่น้ำมูล บริเวณปราสาทพนมวัน, ปราสาทพิมาย, ปราสาทพนมรุ้ง และบริเวณเมืองละโว้ โดยส่วนใหญ่แล้วราชวงศ์มหิธรปุระมีฐานอำนาจตั้งแต่เทือกเขาพนมดงรักขึ้นไปทางเหนือ
ราชวงศ์มหิธรปุระมีพระมหากษัตริย์ปกครองอาณาจักรพระนคร จำนวน 11 พระองค์ กษัตริย์พระองค์แรกคือพระเจ้าชัยวรรมันที่ 6 กษัตริย์องค์สุดท้ายคือพระเจ้าชัยวรมันที่ 9 นักวิชาการหลายฝ่ายมีข้อสันนิฐานว่า องค์ต้นราชวงศ์จริง ๆ อาจเป็นชาวอินเดียมากกว่าคนท้องถิ่น เนื่องจากกษัตริย์มีพระนามลงท้าย "วรมัน" ซึ่งตรงกับรายพระนามกษัตริย์ในอินเดียหลายพระองค์ และเคยมีชื่อราชวงศ์วรมัน (Varman dynasty) ปกครองในอินเดียช่วงเวลาเดียวกับ สมัยคุปตะและหลังคุปตะ ทั้งในอินเดียเหนือและอินเดียใต้
เชื้อสายราชวงศ์มหิธรปุระที่ปกครองดินแดนที่ราบสูงอีสานนับถือศาสนาพราหมณ์-ฮินดู ซึ่งศาสนาได้มีระบบชนชั้นวรรณะค่อนข้างชัดเจน คนธรรมดาไม่น่าจะสถาปณาตนเองขึ้นมามีชนชั้นสูงได้ รวมถึงข้อความในจารึกเมืองพระนครมีคำภาษาสันสกฤตผสมอยู่เป็นจำนวนมาก บางจารึกเป็นภาษาสันสกฤตทั้งหน้า ส่วนในจารึกปราสาทสด๊กก๊อกธมได้บันทึกไว้ว่า ดินแดนในแถบที่ราบสูงล้วนเป็นที่อยู่ของบรรดาพราหมณ์และนักบวช และตรงกับค่านิยมการสร้างปราสาทในอีสานใต้ที่ล้วนสร้างถวายองค์เทพฮินดู ชนชั้นปกครองอาจเป็นชาวอินเดียโบราณมากกว่าชาวพื้นเมือง
จารึกพนมรุ้ง 7
[แก้]บทความบางส่วนในในศิลาจารึกหลักที่ 7 ของปราสาทพนมรุ้ง ได้กล่าวถึงต้นกำเนิดของราชวงศ์มหิธรปุระไว้ว่า
(บทเริ่มต้นสรรเสริญพระอิศวร) มีพระราชานามว่า "หิรัณยวรมัน" พระองค์มีอำนาจในดินแดนแถบนี้ (อีสานใต้) จนทำให้ดินแดนเจริญรุ่งเรือง พระองค์ตั้งถิ่นฐานอย่างมั่นคงที่เมืองกษิตีนทราคราม (สันนิฐานว่าอยู่ด้านล่างบริเวณเชิงเขาพนมรุ้ง) บรรพบุรุษของพระองค์สืบลงมาจากพระอาทิตย์และพระลักษมี บัวของสกุลวงศ์ของพระองค์สถิติอยู่ที่นั่น จากพระนางหิรัณยลักษมี พระราชา (หิรัณยวรมัน) ได้ให้กำเนิดพระเจาศรีชัยวรมเทพ ดังดวงจันทร์อันกระจางอยู่ในท้องฟ้า จากท่านผู้นี้ (พระนางหิรัณยลักษมี) และพระราชา (หิรัณยวรมัน) ผู้ชํานะโลก ได้ก่อกำเนิดพระราชาอันประเสรฐในบรรดาพระราชาทั้งหลาย คือ ศรีธรณินทรวรมัน และศรียุพราช (ชัยวรมันที่ 6) โอรสองค์พี่และองค์น้องของพระเจ้าศรีชัยวรมัน (ตามลำดับ)
พระเจ้ากษิตีนทราทิตย์ นัดดาผู้มหัศจรรย์และน่าเคารพแห่งพระเจาหิรัณยวรมัน ได้ก่อกำเนิดพระราชาผู้ประเสรฐคือ ศรีสูรยวรมัน (สุริยวรมันที่ 2) จากธิดาของธิดาแห่งหิรัณยลักษมี
(ต่อ) ภูปตินทรลักษมี ถือกำเนิดมาในราชสกุลวงศ์ นางได้รับความนับถือจากบุคคลทั้งหลายว่าเป็นอวตาร (ภวานี) เป็นผู้ที่ประกอบด้วยคุณลักษณะแห่งพระบิดา คือ พระเจ้าศรีสูรยวรมัน (สุริยวรมันที่ 2) นางได้ให้กําเนิดแก่ นเรนทราทิตย์ ผู้คลองแคล่วและเปรียบเสมือนดวงจันทร์สําหรับผู้ที่ยังมีชีวิตอยู่... (เล่าประวัติการสู้รบยาวหลายบท) และจบด้วยนามผู้จารึกพนมรุ้ง 7 คือ หิรัณยะ ผู้เป็นบุตรของนเรททราทิตย์แห่งพนมรุ้ง
แผนผังราชวงศ์มหิธรปุระ จากจารึกพนมรุ้ง 7
[แก้]
กษัตริย์ปกครองเมืองพระนครกัมพูชา 
รัชทายาท 
เจ้าชาย
| พระอาทิตย์ (ศรีสุริยะวงศ์) | พระนางลักษมี | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 พระเจ้าหิรัณยวรมัน แห่งกษิตีนทราคราม | พระนางหิรัณยลักษมี | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (2) พระเจ้าธรณินทรวรมันที่ 1 | (1) พระเจ้าชัยวรมันที่ 6 |  (สิ้นพระชนม์)ศรียุวราช (ยุพราช) | เจ้าหญิงขอม (1) |  เจ้าชายขอม (1) | |||||||||||||||||||||||||||||||||
| พระเจ้ากษิเตนทราทิตย์ หลานของหิรัณยวรมัน | เจ้าหญิงขอม (2) (นเรนทรลักษมี) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ราชินีขอม | (3) พระเจ้าสุริยวรมันที่ 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
เจ้าชายขอม (2) | เจ้าหญิงภูปตีนทรลักษมี | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| นเรนทราทิตย์ ผู้สร้างปราสาทพนมรุ้ง | เจ้าหญิงขอม (3) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| หิรัณยะ ผู้สร้างศิลาจารึกพนมรุ้ง 7 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
รายพระนามกษัตริย์แห่งราชวงศ์มหิธรปุระ ที่ปกครองอาณาจักรพระนคร
[แก้]| ลำดับ | รายพระนามกษัตริย์ | ปี | หมายเหตุ |
|---|---|---|---|
| พระเจ้าสุริยวรมันที่ 1 | เป็นราชวงศ์สั้น ๆ เพียง 3 รัชกาล พ่อ-ลูก | ||
| พระเจ้าอุทัยทิตยวรมันที่ 2 | |||
| พระเจ้าหรรษวรมันที่ 3 | |||
| พระเจ้าชัยวรมันที่ 6 | พ.ศ. 1623 – 1650 | พัฒนาศิลปะบาปวน-พิมาย สู่นครวัด (ยุคนครวัด) | |
| พระเจ้าธรณินทรวรมันที่ 1 | พ.ศ. 1650 – 1656 | ||
| พระเจ้าสุริยวรมันที่ 2 | พ.ศ. 1656 – 1688 | ||
| พระเจ้าธรณินทรวรมันที่ 2 | พ.ศ. 1693 – 1703 | ||
| พระเจ้ายโศวรมันที่ 2 | พ.ศ. 1703 – 1710 | ||
| พระเจ้าตรีภูวนาทิตยวรมัน | พ.ศ. 1710 – 1720 | ||
| พระเจ้าชัยอินทรวรมันที่ 4 | พ.ศ. 1720 - 1724 | ||
| พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 | พ.ศ. 1724 – 1761 | (ยุคบายน) | |
| พระเจ้าอินทรวรมันที่ 2 | พ.ศ. 1762 – 1786 | ||
| พระเจ้าชัยวรมันที่ 8 | พ.ศ. 1786 – 1838 | ||
| พระเจ้าอินทรวรมันที่ 3 | พ.ศ. 1838 – 1851 | ||
| พระเจ้าอินทรวรมันที่ 4 | พ.ศ. 1851 – 1870 | ||
| พระเจ้าชัยวรมันที่ 9 | พ.ศ. 1870 – 1879 | ||
| พระบาทตระซ็อกประแอม (พระเจ้าแตงหวาน) | ราชวงศ์แตงหวาน (องค์ต้นราชสกุลนโรดมและราชสกุลสีสุวัตถิ์) |
นอกจากนี้ยังมีเชื้อพระวงศ์อื่น ๆ ที่ถูกอ้างสิทธิ์ เช่น
- กษิเตนทราทิตย์ พระราชบิดาของพระเจ้าสุริยะวรมันที่ 2
- นเรนทราทิตย์ ผู้มีอำนาจอยู่ในเมืองพนมรุ้ง และผู้สร้างปราสาทพนมรุ้ง
อ้างอิง
[แก้]- ↑ Coedès, George (1986). Walter F. Vella (ed.). The Indianized states of Southeast Asia. trans. Susan Brown Cowing. University of Hawai`i Press. ISBN 978-0-8248-0368-1.
- ↑ Louis-Frédéric (1977) Encyclopaedia of Asian Civilizations, Louis Publisher: Original from the University of Michigan Volume 3 of Encyclopaedia of Asian Louis-Frédéric