จักรพรรดิจิ้นหฺวาย

จิ้นหฺวายตี้ (จีนตัวย่อ: 晋怀帝; จีนตัวเต็ม: 晉懷帝; พินอิน: Jìn Huái Dì; "จักรพรรดิหฺวาย(แห่ง)จิ้น"; ค.ศ. 284 – 14 มีนาคม ค.ศ. 313) ชื่อตัวว่า ซือหม่า ชื่อ (司馬熾) ชื่อรองว่า เฟิงตู้ (豐度) เป็นจักรพรรดิในราชวงศ์จิ้น (晉朝) ของจีนโบราณ ถูกจับกุมไปรัฐฮั่นจ้าว (漢趙) ของชาวซฺยงหนู (匈奴) เมื่อ ค.ศ. 311 และเชื่อว่า ถูกปลงพระชนม์ใน ค.ศ. 313 ตามคำสั่งของหลิว ชง (劉聰) ผู้ครองรัฐฮั่นจ้าว

ประวัติ

บิดาของซือหม่า ชื่อ คือ ซือหม่า หยาน (司馬炎) ผู้ก่อตั้งราชวงศ์จิ้นและขึ้นครองราชย์เป็นจิ้นอู่ตี้ (晉武帝; "จักรพรรดิอู่(แห่ง)จิ้น") ส่วนมารดาของซือหม่า ชื่อ คือ นางหวัง (王氏) สนมของจิ้นอู่ตี้ ภายหลังได้เป็นพระราชชนนีพันปีหลวง เรียกว่า อู่หฺวายหฺวางไท่โฮ่ว (武懷皇太后; "อัครราชเทวีอู่หฺวาย")

ก่อนจิ้นอู่ตี้จะสิ้นพระชนม์ใน ค.ศ. 290 จิ้นอู่ตี้ตั้งซือหม่า ชื่อ ในฐานะบุตรชายคนเล็กสุด เป็น ยฺวี่จางหวัง (豫章王; "องค์ชายยฺวี่จาง") เมื่อสิ้นจิ้นอู่ตี้แล้ว ซือหม่า จง (司馬衷) บุตรชายคนรองของจิ้นอู่ตี้ ขึ้นสืบราชบัลลังก์ต่อเป็นจิ้นฮุ่ยตี้ (晉惠帝; "จักรพรรดิฮุ่ย(แห่ง)จิ้น") เกิดกบฏแปดองค์ชาย (八王之亂) ซึ่งแย่งชิงกันสำเร็จราชการแทนจิ้นฮุ่ยตี้ที่มีภาวะบกพร่องทางสติปัญญา ยฺวี่จางหวังไม่ได้มีส่วนร่วมในการชิงอำนาจนั้น แต่ใช้เวลาร่ำเรียนประวัติศาสตร์เสียมากกว่า

ครั้นปลาย ค.ศ. 304 จิ้นฮุ่ยตี้ถูกพาตัวจากพระนครลั่วหยาง (洛阳) ไปยังเมืองฉางอาน (長安) อันเป็นฐานที่มั่นของซือหม่า หยง (司馬顒) ที่ได้ตำแหน่งผู้สำเร็จราชการไป และยฺวี่จางหวังก็ต้องตามเสด็จจิ้นฮุ่ยตี้ผู้เป็นพี่ชายไปด้วย

ต้น ค.ศ. 305 ซือหม่า หยง ให้ถอดซือหมา หยิ่ง (司馬穎) ออกจากตำแหน่งรัชทายาท (太子​) ลงสู่ฐานันดรเดิม คือ เฉิงตูหวัง (成都王; "องค์ชายเฉิงตู") และซือหม่า หยง ตั้งยฺวี่จางหวังขึ้นเป็นรัชทายาทแทน เดิมที ยฺวี่จางหวังตั้งใจจะปฏิเสธ เพราะเห็นควรยกตำแหน่งรัชทายาทให้แก่ซือหม่า ฉิน (司馬覃) โอรสของจิ้นฮุ่ยตี้ มากกว่า แต่ยฺวี่จางหวังเปลี่ยนใจรับตำแหน่งรัชทายาทหลังจากฟังถ้อยคำส่งเสริมของซิว ซู่ (脩肅) ผู้เป็นพวกพ้อง

ค.ศ. 306 ซือหม่า เยฺว่ (司馬越) ชิงตำแหน่งผู้สำเร็จราชการไปจากซือหมา หยิ่ง เป็นผลสำเร็จ และนำพาจิ้นฮุ่ยตี้กับยฺวี่จางหวังกลับคืนพระนครลั่วหยาง

ต้น ค.ศ. 307 จิ้นฮุ่ยตี้เสวยยาพิษสิ้นพระชนม์ เชื่อกันว่า เป็นการลอบปลงพระชนม์ตามคำสั่งของซือหม่า เยฺว่ เมื่อสิ้นจิ้นฮุ่ยตี้แล้ว หยาง เซี่ยนหรง (羊獻容) มเหสีของจินฮุ่ยตี้ เห็นว่า ถ้ายฺวี่จางหวังซึ่งดำรงตำแหน่งรัชทายาทได้ขึ้นครองราชย์ต่อนั้น นาง ในฐานะพี่สะใภ้ของยฺวี่จางหวัง จะไม่ได้เป็นพระราชชนนีพันปีหลวงซึ่งเรียก หฺวางไท่โฮ่ว (皇太后; "อัครราชเทวี") เพราะเป็นตำแหน่งที่สงวนไว้สำหรับมารดาของกษัตริย์ มิใช่พี่สะใภ้ นางจึงพยายามจะให้ซือหม่า ฉิน โอรสของนาง ได้สืบราชบัลลังก์ แต่ซือหม่า เยฺว่ ผู้สำเร็จราชการ มิเห็นด้วย และยกยฺวี่จางหวังขึ้นเป็นจักรพรรดิพระองค์ใหม่ เรียก จิ้นหฺวายตี้ (晉懷帝; "จักรพรรดิหฺวาย(แห่ง)จิ้น") เมื่อขึ้นเสวยราชย์แล้ว จิ้นหฺวายตี้เฉลิมยศให้หยาง เซี่ยนหรง เป็นจักรพรรดินี เรียกว่า หฺวางโฮ่ว (皇后; "ราชเทวี") แต่มิได้เป็น หฺวางไท่โฮ่ว นอกจากนี้ จิ้นหฺวายตี้ยังตั้งมเหสีของตน คือ เหลียง หลันปี้ (梁蘭璧) ขึ้นเป็นหฺวางโฮ่ว

ทั่วไปมองกันว่า จิ้นหฺวายตี้เป็นบุรุษผู้ปราดเปรื่อง จิ้นหฺวายตี้พยายามปฏิรูปบ้านเมืองในหลายด้านเพื่อให้ฟื้นจากความเสื่อมโทรมที่เป็นผลมาจากการกบฏของแปดองค์ชายและการลุกฮือของชนต่างด้าวอู่หู (五胡) แต่ซือหม่า เยฺว่ ยังครองอำนาจในราชสำนัก และไม่ยอมให้จิ้นหฺวายตี้ได้บริหารมากนัก

ฤดูใบไม้ผลิ ค.ศ. 307 จิ้นหฺวายตี้ตั้งซือหม่า เฉฺวียน (司馬詮) โอรสองค์รองของจิ้นฮุ่ยตี้ ขึ้นเป็นรัชทายาทของตน ส่วนซือหม่า เยฺว่ ก็ออกจากพระนครลั่วหยางไปตั้งฐานที่มั่นอยู่ที่เมืองสฺวี่ชาง (許昌) แต่ยังคอยควบคุมราชสำนักอยู่จากทางไกล ยิ่งตัวอยู่ไกลใจก็ยิ่งกังวลว่า จิ้นหฺวายตี้จะมีอำนาจมากขึ้น ในที่สุด ซือหม่า เยฺว่ ก็กลับคืนพระนครลั่วหยางอย่างกะทันหันใน ค.ศ. 309 แล้วจับพวกพ้องของจิ้นหฺวายตี้ประหารไปหลายคน ซึ่งรวมถึง หวาง หยาน (王延) ผู้เป็นลุง (หรืออา หรือน้า) ของจิ้นหฺวายตี้เอง จิ้นหฺวายตี้ไม่สามารถทำอะไรได้ นอกจากประกอบพิธีไว้อาลัยให้คนเหล่านั้นอย่างลับ ๆ ซือหม่า เยฺว่ ยังสั่งถอนทหารรักษาพระองค์ของจิ้นหฺวายตี้ แล้วเอาทหารของตนมากำกับจิ้นหฺวายตี้แทน

แม้จะกุมอำนาจไว้มากเพียงใด ซือหม่า เยฺว่ ก็ไม่อาจหยุดยั้งรัฐฮั่นจ้าว (漢趙) ที่พยายามแบ่งแยกดินแดนอยู่ทางภาคเหนือและภาคกลางของประเทศจนยึดเมืองไปได้หลายเมือง ในปลาย ค.ศ. 309 ซือหม่า เยฺว่ สามารถตีโต้หลิว ชง (劉聰) และหวัง หมี (王彌) แห่งรัฐฮั่นจ้าว ที่รวมกำลังกันมาตีพระนครลั่วหยาง ครั้นหลิว ยฺเวียน (劉淵) ผู้ครองรัฐฮั่นจ้าว สิ้นชีวิตใน ค.ศ. 310 หลิว ชง ผู้เป็นบุตรชาย ก็สืบตำแหน่งต่อ และจัดทัพมายึดลั่วหยางอีกครั้ง ขุนพลหลิว คุน (劉琨) เสนอให้ซือหม่า เยฺว่ ชิงส่งทัพไปเมืองผิงหยาง (平陽) ศูนย์กลางของรัฐฮั่นจ้าว เสียก่อน แต่ซือหม่า เยฺว่ กลัวแม่ทัพนายกองจะหักหลังตน จึงบอกปัดแผนการของหลิว คุน ขณะเดียวกัน ซือหม่า เยฺว่ ก็เรียกเจ้าเมืองท้องถิ่นให้เข้าพระนครมาประชุมรับศึก แต่มีไม่กี่คนที่มาตามเรียก เมื่อเห็นถึงความไม่มั่นคงเช่นนี้ ซือหม่า เยฺว่ จึงอพยพข้าราชการทหารพลเรือนมากมายหนีออกจากพระนครลั่วหยางใน ค.ศ. 310 นั้นเอง ทำให้จิ้นหฺวายตี้ซึ่งประทับอยู่ในพระนครแทบจะไม่เหลือกำลังอารักขา มีแต่กองทหารเล็ก ๆ ของเหอ หลุน (何倫) ที่ซือหม่า เยฺว่ ให้คอยสอดส่องจิ้นหฺวายตี้ มากกว่าจะคอยรักษาพระองค์

จิ้นหฺวายตี้จึงประชุมวางแผนกับขุนพลกั่ว ซี (苟唏) เพื่อล้มอำนาจของซือหม่า เยฺว่ แต่แผนแตก กระนั้น ซือหม่า เยฺว่ โกรธและกังวลจนล้มป่วยลงถึงแก่ความตายในฤดูใบไม้ผลิ ค.ศ. 311 ก่อนจะสามารถจัดทัพไปรับมืออกับจิ้นหฺวายตี้ แม่ทัพนายกองของซือหม่า เยฺว่ ขนศพของซือหม่า เยฺว่ ไปทางภาคตะวันออกของประเทศเพื่อไปฝัง แทนที่จะกลับคืนไปรักษาพระนคร ส่วนเหอ หลุน ที่ประจำอยู่ในพระนครนั้น เมื่อทราบว่า นายของตนตายแล้ว ก็ยกไพร่พลออกไปสมทบกับกองทัพที่ขนศพไปภาคตะวันออก แต่ฉือ เล่อ (石勒) ขุนพลจากรัฐฮั่นจ้าว มาสกัดทัพทั้งสองไว้ แล้วชิงเอาศพซือหม่า เยฺว่ มาเผาทิ้ง ก่อนประกาศไปทั้งแผ่นดินว่า บ้านเมืองเน่าเฟะมากก็เพราะซือหม่า เยฺว่ ผู้นี้ ลูกหลานของซือหม่า เยฺว่ ยังถูกฉือ เล่อ จับกุมไว้ได้ทั้งสิ้น และน่าจะถูกฉือ เล่อ ฆ่าทิ้งทั้งหมด

การตายของซือหม่า เยฺว่ ในโอกาสเช่นนี้มิได้ช่วยให้สถานการณ์ดีขึ้น เพราะเท่ากับเปิดช่องให้จิ้นหฺวายตี้ถูกโจมตีได้ง่ายขึ้น ขุนพลกั่ว ซี จะรับจิ้นหฺวายตี้ไปไว้ที่เมืองฉาง-ยฺเหวียน (倉垣) เพื่อตั้งเป็นพระนครแห่งใหม่ แต่ข้าราชสำนักไม่อยากย้ายเมือง ก็ดึงหน่วงกันเนิ่นช้าอยู่ กั่ว ซี จึงนำพากองทัพของตนไปแต่ผู้เดียว เมื่อความอดอยากที่มีอยู่แล้วทวีความรุนแรงขึ้น ทุกคนในลั่วหยางจึงคิดได้ว่า ควรย้ายไปฉาง-ยฺเหวียน แต่กองทัพของกั่ว ซี จากไปนานแล้ว ทั้งลั่วหยางก็มีแต่ปล้นชิงกันไม่เว้นวัน จิ้นหฺวายตี้และคณะก้าวพ้นกำแพงวังไปได้ไม่เท่าไรก็จำต้องถอยกลับเข้าไป

ฤดูร้อน ค.ศ. 311 รัฐฮั่นจ้าวส่งกำลังมายึดพระนครลั่วหยางไว้ได้อย่างง่ายดาย จับขุนนางราชวงศ์จิ้นฆ่าทิ้งไปเสียมาก แต่ไว้ชีวิตจิ้นหฺวายตี้ โดยจับตัวไปยังเมืองผิงหยาง ศูนย์กลางของรัฐฮั่นจ้าว หลิว ชง ผู้ครองรัฐฮั่นจ้าว ตั้งจิ้นหฺวายตี้ให้มีบรรดาศักดิ์ว่า กง (公) จิ้นหฺวายตี้อยู่ในรัฐฮั่นจ้าวหนึ่งปีครึ่ง กระทั่งสิ้นพระชนม์ใน ค.ศ. 313 เชื่อกันว่า ถูกหลิว ชง วางยาพิษ

รัชศก

จิ้นหฺวายตี้ ใช้รัชศกว่า หย่งเจีย (永嘉) กินเวลาตั้งแต่ ค.ศ. 307 ถึง 313

ครอบครัว

• บิดา: ซือหม่า หยาน (司馬炎; ค.ศ. 236–290) ภายหลังขึ้นครองราชย์เป็นจิ้นอู่ตี้ (晉武帝)
• มารดา: นางหวัง (王氏), ชื่อตัวว่า ยฺเหวียนจี (媛姬), ภายหลังได้เป็นพระราชชนนีพันปีหลวง เรียก อู่หฺวายหฺวางไท่โฮ่ว (武懷皇太后; "อัครราชเทวีอู่หฺวาย")
• ภริยา:
  • นางเหลียง (梁氏), ชื่อตัวว่า หลันปี้ (蘭璧), ภายหลังได้เป็นจักรพรรดินี
  • นางหลิว (劉氏)