รัก (ไม้พุ่ม)
| รัก | |
|---|---|
| |
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์ 
| |
| อาณาจักร: | พืช Plantae |
| เคลด: | พืชมีท่อลำเลียง Tracheophytes |
| เคลด: | พืชดอก Angiosperms |
| เคลด: | พืชใบเลี้ยงคู่แท้ Eudicots |
| เคลด: | แอสเทอริด Asterids |
| อันดับ: | ดอกหรีดเขา Gentianales |
| วงศ์: | วงศ์ตีนเป็ด Apocynaceae |
| สกุล: | Calotropis Calotropis (L.) Dryand. |
| สปีชีส์: | Calotropis gigantea |
| ชื่อทวินาม | |
| Calotropis gigantea (L.) Dryand. | |
| ชื่อพ้อง[1] | |
| |
รัก (ชื่อวิทยาศาสตร์: Calotropis gigantea (Linn.) R.Br.ex Ait.) เป็นไม้พุ่มขนาดเล็กในวงศ์ Apocynaceae วงศ์ย่อย Asclepiadoideae ลำต้นสูง 1.5–3 เมตร ดอกมีสีขาวหรือม่วง มีรยางค์เป็นคล้ายมงกุฎ
รักเป็นพืชพื้นเมืองของกัมพูชา, เวียดนาม, บังกลาเทศ, อินโดนีเซีย, มาเลเซีย, ไทย, ศรีลังกา, อินเดีย, จีน, ปากีสถาน และเนปาล[2] ดอกของพืชชนิดนี้เรียกว่า ดอกรัก
ศัพทมูลวิทยา
[แก้]รัก เชื่อว่ามาจากภาษาที่ใช้กันในอินเดียที่ใช้เรียกพืชชนิดนี้ว่า "อรัก" และกร่อนมาเป็นคำว่า "รัก" ในภาษาไทย[3]
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
[แก้]ต้นสูง 1.5–3 เมตร ทุกส่วนมียางขาวเหมือนน้ำนม ตามกิ่งมีขน ใบเป็นใบเดี่ยวออกตรงกันข้าม รูปรีแกมขอบขนาน ปลายแหลมโคนเว้า กว้าง 6–8 เซนติเมตร ยาว 10–14 เซนติเมตร เนื้อใบหนา ใต้ใบมีขนนุ่ม ก้านสั้น ดอกสีขาวหรือสีม่วง ออกเป็นช่อตามซอกใบหรือปลายกิ่ง กลีบเลี้ยง 5 กลีบ โคนเชื่อมติดกัน เมื่อบานเส้นผ่าศูนย์กลาง 2–3 เซนติเมตร มีรยางค์เป็นคล้ายมงกุฎ 5 สัน มีเกสรตัวผู้ 5 อัน ส่วนนี้เองที่นำมาใช้ร้อยมาลัย ผลเป็นฝักคู่ รูปรีปลายแหลมกว้าง 3–4 เซนติเมตร ยาว 6–8 เซนติเมตร เมื่อแก่แตกและปล่อยเมล็ดแบนสีน้ำตาลจำนวนมาก ที่มีขนสีขาวเป็นพู่กระจุกอยู่ที่ตรงกลางปลายด้านหนึ่ง ให้ปลิวไปตามลม[4]
การขยายพันธุ์
[แก้]ปกติแล้วรักมักขึ้นอยู่ตามที่รกร้าง ไม่ค่อยมีการเพาะปลูกกัน แต่สำหรับอุตสาหกรรมในครัวเรือนอาจจะต้องปลูกไว้ใช้ รักขยายพันธุ์โดยการเพาะเมล็ด หรือการปักชำ ระยะเวลาเติบโตจนออกดอกประมาณ 8 เดือน ใส่ปุ๋ย 16-16-16 เดือนละครั้ง
สรรพคุณ
[แก้]- ดอก รักษาอาการไอ หอบหืด และหวัด ช่วยให้เจริญอาหาร
- เปลือกและราก ใช้รักษาโรคบิด ขับเหงื่อ ขับเสมหะ ขับน้ำเหลืองเสีย และทำให้อาเจียน
- ยาง ถ้าถูกผิวหนังจะทำให้เกิดอาการระคายเคือง แต่ก็มีฤทธิ์เป็นยาถ่าย สามารถบรรเทาอาการปวดฟัน ปวดหู ขับพยาธิ รักษากลากเกลื้อน และใช้เป็นยาขับเลือด
ประเพณีและความเชื่อ
[แก้]
ตามประเพณีในประเทศไทยนิยมนำดอกรักมาร้อยเป็นมาลัยร่วมกับดอกมะลิ ดาวเรือง จำปา หรือกุหลาบ ใช้ในงานมงคลที่เกี่ยวเนื่องกับความรัก เพราะดอกรักสื่อความหมายถึงความรัก เช่น งานหมั้น และงานแต่งงาน โดยใช้ในขันหมากหมั้น ขันหมากแต่ง จัดพานรองรับน้ำสังข์ ร้อยเป็นมาลัยบ่าวสาว และโปรยบนที่นอนในพิธีปูที่นอน เป็นต้น ส่วนชาวฮาวายถือว่ามาลัยดอกรักที่ทำเป็นสร้อยคอ (lei) คือสัญลักษณ์ของความเป็นกษัตริย์ แต่ในอินเดีย ซึ่งเป็นแหล่งกำเนิดดั้งเดิมถือว่าเป็นวัชพืชไม่มีประโยชน์[3]
อ้างอิง
[แก้]- ↑ "The Plant List: A Working List of All Plant Species". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2019-11-12. สืบค้นเมื่อ 11 July 2014.
- ↑ "Calotropis gigantea (L.) W.T.Aiton | Plants of the World Online | Kew Science". Plants of the World Online (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2022-05-27.
- ↑ 3.0 3.1 หน้า ๑๑๒-๑๑๓. รัก...ไม่รัก โดย "สถาปนิกต่างดาว". อนุสาร อ.ส.ท.ปีที่ ๕๖ ฉบับที่ ๗: กุมภาพันธ์ ๒๕๕๙
- ↑ "รัก - Smart Herb Platform Pharm KKU".
แหล่งข้อมูลอื่น
[แก้]
- PIER - Calotropis gigantea เก็บถาวร 2008-05-16 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
- Flowers of India - Crown flower
- Purdue University: Center for New Crops & Plant Products - Crown flower
- Addry, Limiaa Suliman Elnoor Abu (2005). Determination of Cu, Zn, Co, and Pb in A Sudanese Medicinal and Aromatic Plant (Calotropis procera Ait) (PDF) (วิทยานิพนธ์). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2023-03-27. สืบค้นเมื่อ 2023-05-12.
- Dressler, S.; Schmidt, M. & Zizka, G. (2014). "Calotropis gigantea". African plants – a Photo Guide. Frankfurt/Main: Forschungsinstitut Senckenberg.