ปลากัด (สกุล)

ปลากัด
	Betta albimarginata
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
โดเมน:	ยูแคริโอต; Eukaryota
อาณาจักร:	สัตว์; Animalia
ไฟลัม:	สัตว์มีแกนสันหลัง; Chordata
ชั้น:	ปลาที่มีก้านครีบ; Actinopterygii
อันดับ:	Anabantiformes; Anabantiformes
วงศ์:	วงศ์ปลากัด ปลากระดี่; Osphronemidae
วงศ์ย่อย:	วงศ์ย่อยปลากัด; Macropodusinae
สกุล:	ปลากัด (สกุล); Betta; Bleeker, 1850
ชนิดต้นแบบ
	Betta trifasciata; Bleeker, 1850
ชื่อพ้อง
	Anostoma van Hasselt, 1859; Micracanthus Sauvage, 1879; Parophiocephalus Popta, 1905; Oshimia D. S. Jordan, 1919; Pseudobetta Richter, 1981;

ปลากัด เป็นชื่อสกุลของปลาน้ำจืดขนาดเล็กจำพวกหนึ่ง มีชื่อสกุลว่า Betta ในวงศ์ย่อย Macropodusinae ในวงศ์ใหญ่ Osphronemidae^[1]^[2] ซึ่งคำว่า Betta เป็นภาษาละตินมาจากคำว่า "Bettah" มาจากเทพปกรณัมกรีก มีความหมายถึง "ชนชาติของผู้ที่เป็นนักรบ" ^[2]

ลักษณะรูปร่างและพฤติกรรม

มีรูปร่างโดยทั่วไปลำตัวเพรียวยาวและแบนข้าง หัวมีขนาดเล็ก แต่ริมฝีปากหนาและมีขนาดใหญ่ ดวงตามีขนาดใหญ่ ครีบก้นยาวจรดครีบหาง หางแบนกลม มีครีบอกคู่แรกยาวใช้สำหรับสัมผัสและเห็นได้ชัดเจนในปลาตัวผู้ เป็นปลาขนาดเล็กมีความยาวเฉลี่ยประมาณ 6 เซนติเมตร โดยที่เป็นปลาที่ไม่มีเส้นข้างลำตัว แต่ในบางชนิดกลับมีเส้นข้างลำตัวแต่ไม่สมบูรณ์^[2] เป็นปลาที่มีความแตกต่างระหว่างตัวผู้และตัวเมียอย่างมาก โดยที่ปลาตัวผู้จะมีสีสันที่สดสวยกว่า และมีลำตัวใหญ่กว่าอย่างเห็นได้ชัด ขณะที่ตัวเมียมีขนาดเล็กกว่าและมีสีสันไม่สวยเท่า ที่สำคัญที่ใต้ท้องจะมีจุด สีขาวเด่นอย่างเห็นได้ชัด ซึ่งเรียกว่า "ไข่นำ" เป็นอวัยวะที่ปล่อยไข่ออกมาจากช่องท้องเวลาผสมพันธุ์

เป็นปลาที่มีพฤติกรรมดุร้ายก้าวร้าว ในบางชนิดอาจจะมีการกัดกันถึงตายได้ เมื่อพบกัน พฤติกรรมเวลาผสมพันธุ์ ปลาตัวผู้จะเป็นฝ่ายเกี้ยวพาปลาตัวเมีย และจะใช้ลำตัวพันรัดปลาตัวเมียให้ปล่อยไข่ออกมา พร้อมกับปล่อยน้ำเชื้อออกมาเพื่อปฏิสนธิ โดยที่ปลาตัวผู้จะเป็นผู้ดูแลไข่ โดยจะสร้างน้ำลายผสมกับอากาศเป็นฟองก่อเป็นกอบริเวณผิวน้ำ เรียกว่า "หวอด" เพื่อนำไข่ไปเกาะไว้กับหวอด เพื่อรอฟักเป็นตัว^[3]

แต่ก็มีปลาในอีกหลายชนิดในสกุลนี้ ที่มีพฤติกรรมแตกต่างไปจากปลาที่ก่อหวอดนี้ โดยปลากัดจำพวกนี้ มักมีสีสันไม่สดสวยเท่า และมีพฤติกรรมไม่ดุร้ายก้าวร้าว ซ้ำยังชอบอยู่รวมกันเป็นฝูง มีส่วนหัวที่โต แต่มีครีบต่าง ๆ เล็ก เมื่อผสมพันธุ์และวางไข่จะไม่สร้างหวอด แต่จะใช้วิธีการฟักไข่ในปาก ซึ่งเรียกกันว่า "ปลากัดอมไข่"^[4]

พบแพรกระจายพันธุ์ทั่วไปในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ในแหล่งน้ำจืดหลากหลายประเภท ไปจนถึง แหล่งน้ำที่เป็นลำธารจากน้ำตกบนภูเขาที่กระแสน้ำไหลเชี่ยว ไปจนถึงพรุที่มีสภาพความเป็นกรดของน้ำ (pH) ค่อนข้างสูงอีกด้วย

มีความสำคัญต่อมนุษย์ในแง่ของการเลี้ยงไว้เป็นปลาสวยงามในหลายชนิด ทั้งประเภทก่อหวอดและอมไข่ ในบางชนิดเป็นที่รู้จักกันดีในฐานะของปลานักสู้ที่กัดกันจนตัวตาย จนเป็นการละเล่น การพนันในประเทศไทย ซึ่งในปัจจุบันนี้ได้มีการพัฒนาสายพันธุ์ต่าง ๆ ให้ออกมาสวยงามมากมาย คือ ชนิด B. spendens

การจำแนก

ปลากัดที่พบในประเทศไทย

กลุ่ม/สกุล	ชื่อไทย	ชื่อวิทยาศาสตร์	การค้นพบ
B. picta	ปลากัดอมไข่กระบี่	Betta simplex	Kottelat, 1994
B. pugnax	ปลากัดอมไข่ปีนัง	Betta pugnax	Cantor, 1849
	ปลากัดหัวโม่งจันทบุรี	Betta prima	Kottelat, 1994
	ปลากัดอมไข่ภาคใต้ 1	Betta pallida	I. Schindler & J. Schmidt, 2004
	ปลากัดอมไข่ภาคใต้ 2	Betta apollon	I. Schindler & J. Schmidt, 2006
	ปลากัดอมไข่สงขลา	Betta ferox	I. Schindler & J. Schmidt, 2006
B. splendens	ปลากัดภาคกลาง	Betta splendens	Regan, 1910
	ปลากัดอีสาน	Betta smaragdina	Ladiges, 1972
	ปลากัดภาคใต้	Betta imbellis	Ladiges, 1975
	ปลากัดตะวันออก	Betta siamorientalis	Kowasupat, Panijpan, Ruenwongsa & Jeenthong, 2012
	ปลากัดมหาชัย	Betta mahachaiensis	Kowasupat, Panijpan, Ruenwongsa & Sriwattanarothai, 2012
B. waseri	ปลากัดช้าง	Betta pi	H. H. Tan, 1998

http://www.scienceasia.org/acconline/064-2020-3003.pdf เก็บถาวร 2022-02-28 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน

ปลากัดที่พบทั่วโลก

ปัจจุบันมีการค้นพบปลาในสกุลนี้แล้ว 75 ชนิด ซึ่งเป็นสกุลที่มีจำนวนสมาชิกมากที่สุดของวงศ์นี้^[5] โดยมีการแบ่งชนิดไปเป็นกลุ่มชนิด (species complex) ได้ดังนี้:^[1]^[6]^[7]^[8]

กลุ่มของ B. akarensis :
- Betta akarensis Regan, 1910 (Akar betta)
- Betta antoni H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2006
- Betta aurigans H. H. Tan & K. K. P. Lim, 2004
- Betta balunga Herre, 1940
- Betta chini P. K. L. Ng, 1993
- Betta ibanorum H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2004
- Betta nuluhon N. S. S. Kamal, H. H. Tan & Casey K. C. Ng, 2020
- Betta obscura H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2005
- Betta pinguis H. H. Tan & Kottelat, 1998
กลุ่มของ B. albimarginata:
- Betta albimarginata Kottelat & P. K. L. Ng, 1994
- Betta channoides Kottelat & P. K. L. Ng, 1994
กลุ่มของ B. anabatoides:
- Betta anabatoides Bleeker, 1851 (giant betta)
- Betta midas H. H. Tan, 2009
กลุ่มของ B. bellica:
- Betta bellica Sauvage, 1884 (slim betta)
- Betta simorum H. H. Tan & P. K. L. Ng, 1996
กลุ่มของ B. coccina:
- Betta brownorum K. E. Witte & J. Schmidt, 1992
- Betta burdigala Kottelat & P. K. L. Ng, 1994
- Betta coccina Vierke, 1979
- Betta hendra I. Schindler & Linke, 2013
- Betta livida P. K. L. Ng & Kottelat, 1992
- Betta miniopinna H. H. Tan & S. H. Tan, 1994
- Betta persephone Schaller, 1986
- Betta rutilans K. E. Witte & Kottelat, 1991
- Betta tussyae Schaller, 1985
- Betta uberis H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2006
กลุ่มของ B. dimidiata:
- Betta dimidiata T. R. Roberts, 1989
- Betta krataios H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2006
กลุ่มของ B. edithae :
- Betta edithae Vierke, 1984
กลุ่มของ B. foerschi:
- Betta dennisyongi H. H. Tan, 2013
- Betta foerschi Vierke, 1979
- Betta mandor H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2006
- Betta rubra Perugia, 1893 (Toba betta)
- Betta strohi Schaller & Kottelat, 1989
กลุ่มของ B. picta:
- Betta falx H. H. Tan & Kottelat, 1998
- Betta picta (Valenciennes, 1846) (spotted betta)
- Betta simplex Kottelat, 1994 (ปลากัดอมไข่กระบี่)
- Betta taeniata Regan, 1910 (Borneo betta)
กลุ่มของ B. pugnax:
- Betta apollon I. Schindler & J. Schmidt, 2006
- Betta breviobesus H. H. Tan & Kottelat, 1998
- Betta cracens H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2005
- Betta enisae Kottelat, 1995
- Betta ferox I. Schindler & J. Schmidt, 2006 (ปลากัดอมไข่สงขลา)
- Betta fusca Regan, 1910 (dusky betta)
- Betta kuehnei I. Schindler & J. Schmidt, 2008
- Betta lehi H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2005
- Betta pallida I. Schindler & J. Schmidt, 2004
- Betta prima Kottelat, 1994 (ปลากัดหัวโม่งจันทบุรี)
- Betta pugnax (Cantor, 1849) (ปลากัดปีนัง)
- Betta pulchra H. H. Tan & S. H. Tan, 1996
- Betta raja H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2005
- Betta schalleri Kottelat & P. K. L. Ng, 1994
- Betta stigmosa H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2005
กลุ่มของ B. splendens (ปลากัด):
- Betta imbellis Ladiges, 1975 (ปลากัดภาคใต้)
- Betta mahachaiensis Kowasupat, Panijpan, Ruenwongsa & Sriwattanarothai, 2012 (ปลากัดมหาชัย)
- Betta siamorientalis Kowasupat, Panijpan, Ruenwongsa & Jeenthong, 2012 (ปลากัดตะวันออก)
- Betta smaragdina Ladiges, 1972 (ปลากัดอีสาน)
- Betta splendens Regan, 1910 (ปลากัด, ปลากัดภาคกลาง)
- Betta stiktos H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2005
กลุ่มของ B. unimaculata:
- Betta compuncta H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2006
- Betta gladiator H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2005
- Betta ideii H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2006
- Betta macrostoma Regan, 1910 (spotfin betta)
- Betta ocellata de Beaufort, 1933
- Betta pallifina H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2005
- Betta patoti M. C. W. Weber & de Beaufort, 1922
- Betta unimaculata (Popta, 1905) (Howong betta)
กลุ่มของ B. waseri:
- Betta chloropharynx Kottelat & P. K. L. Ng, 1994
- Betta hipposideros P. K. L. Ng & Kottelat, 1994
- Betta omega H. H. Tan & Ahmad, 2018
- Betta pardalotos H. H. Tan, 2009^[9]
- Betta pi H. H. Tan, 1998 (ปลากัดช้าง, ปลากัดน้ำแดง)
- Betta renata H. H. Tan, 1998
- Betta spilotogena P. K. L. Ng & Kottelat, 1994
- Betta tomi P. K. L. Ng & Kottelat, 1994
- Betta waseri Krummenacher, 1986

ดูเพิ่ม

อ้างอิง

↑ ^1.0 ^1.1 Froese, Rainer, and Daniel Pauly, eds. (2019). Species of Betta in FishBase. March 2019 version.
↑ ^2.0 ^2.1 ^2.2 สมโภชน์ อัคคะทวีวัฒน์. สาระน่ารู้ ปลาน้ำจืดไทย เล่ม ๒. กรุงเทพฯ : องค์การค้าของคุรุสภา, 2547. 257 หน้า. หน้า 190. ISBN 974-00-8738-8
↑ ความหมายของคำว่า หวอด ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542
↑ ปลากัดอมไข่
↑ หน้า 28, Betta smaragdina Ladiges 1972. "Mini Atlas" โดย สุริศา ซอมาดี. Aquarium Biz ฉบับที่ 47 ปีที่ 4: พฤษภาคม 2014
↑ "Species Complex Management". International Betta Congress Species Maintenance Program. สืบค้นเมื่อ 2006-07-01.
↑ "Betta". ระบบข้อมูลการจำแนกพันธุ์แบบบูรณาการ. สืบค้นเมื่อ 30 June 2006.
↑ Tan, H.H.; Ng, P.K.L. (2005). "The fighting fishes (Teleostei: Osphronemidae: genus Betta) of Singapore, Malaysia and Brunei". Raffles Bulletin of Zoology. 13: 43–99.
↑ Tan Heok Hui (2009). "Betta pardalotos, a new species of fighting fish (Teleostei: Osphronemidae) from Sumatra, Indonesia". The Raffles Bulletin of Zoology. 57 (2): 501–504.

แหล่งข้อมูลอื่น

ปลากัด (สกุล) ที่เว็บไซต์ Curlie
The Aquarium Wiki category on Betta care information for sub varieties

[fishbase-1] 1.0 ^1.1 Froese, Rainer, and Daniel Pauly, eds. (2019). Species of Betta in FishBase. March 2019 version.

[อ้าง-2] 2.0 ^2.1 ^2.2 สมโภชน์ อัคคะทวีวัฒน์. สาระน่ารู้ ปลาน้ำจืดไทย เล่ม ๒. กรุงเทพฯ : องค์การค้าของคุรุสภา, 2547. 257 หน้า. หน้า 190. ISBN 974-00-8738-8

[3] ความหมายของคำว่า หวอด ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542

[4] ปลากัดอมไข่

[5] หน้า 28, Betta smaragdina Ladiges 1972. "Mini Atlas" โดย สุริศา ซอมาดี. Aquarium Biz ฉบับที่ 47 ปีที่ 4: พฤษภาคม 2014

[complex_mgt-6] "Species Complex Management". International Betta Congress Species Maintenance Program. สืบค้นเมื่อ 2006-07-01.

[itis-7] "Betta". ระบบข้อมูลการจำแนกพันธุ์แบบบูรณาการ. สืบค้นเมื่อ 30 June 2006.

[TanNg2005-8] Tan, H.H.; Ng, P.K.L. (2005). "The fighting fishes (Teleostei: Osphronemidae: genus Betta) of Singapore, Malaysia and Brunei". Raffles Bulletin of Zoology. 13: 43–99.

[9] Tan Heok Hui (2009). "Betta pardalotos, a new species of fighting fish (Teleostei: Osphronemidae) from Sumatra, Indonesia". The Raffles Bulletin of Zoology. 57 (2): 501–504.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]