น้ำตก

สำหรับความหมายอื่น ดูที่ น้ำตก (แก้ความกำกวม)

น้ำตกวชิรธาร อุทยานแห่งชาติดอยอินทนนท์ จังหวัดเชียงใหม่

น้ำตกห้วยแม่ขมิ้น อุทยานแห่งชาติเขื่อนศรีนครินทร์ จังหวัดกาญจนบุรี

น้ำตกเอนเจล ประเทศเวเนซุเอลา น้ำตกที่สูงที่สุดในโลก

น้ำตก หรือ โตน ในภาษาใต้ เป็นลักษณะทางภูมิศาสตร์ที่เกิดจากลำน้ำไหลผ่านภูมิประเทศที่มีความลาดชัน มีการเปลี่ยนระดับหรือเกิดความแตกต่างของระดับธารน้ำ ทำให้ลักษณะการไหลของลำน้ำเปลี่ยนแปลงไป น้ำตกอาจไหลตกลงมาจากที่สูงหรือไหลลดหลั่นเป็นชั้น ๆ ซึ่งได้นิยามเป็นน้ำตกและน้ำแก่ง ดังนี้

• น้ำตก (fall) ต้นน้ำและปลายน้ำตกมีระดับต่างกันมาก น้ำที่ไหลโจนลงมาอาจมีความชันมากหรือเป็นแนวดิ่ง
• น้ำแก่ง (rapid) ต้นน้ำและปลายน้ำตกมีระดับต่างกันไม่มาก น้ำจะไหลลดหลั่นลงมาตามแก่งหิน

การแบ่งชนิด

ชนิดของน้ำตกแบ่งตามรูปร่างและพฤติกรรมของน้ำตก

• น้ำตกหิ้ง (ledge) น้ำตกลงมาเป็นแนวตั้งบนชั้นหิน (bedrock) แนวตั้ง สัมผัสชั้นหินบางส่วน แบ่งได้ 3 ชนิดย่อย
  1. "บล็อก/แผ่น" (block/sheet) ธารน้ำหรือแม่น้ำเหนือน้ำตกกว้างกว่าความสูงของน้ำตก
  2. "คลาสสิก" (classical) น้ำตกมีความสูงเท่ากับหรือใกล้เคียงความกว้างของธารน้ำ มองเห็นเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสแนวตั้ง
  3. "ม่าน" (curtain) น้ำตกมีความสูงมากกว่าความกว้างของธารน้ำ
• น้ำตกพลันจ์ (plunge - โจน/ถลา) ธารน้ำเหนือน้ำตกแคบและไหลเชี่ยว ทำให้น้ำตกลงเป็นแนวตั้งโดยไม่สัมผัสกับชั้นหินเลยจากแรงผลักดันมวลน้ำแนวนอนก่อนที่จะตก แบ่งได้ 1 ชนิดย่อย
  1. "น้ำตกรูปชามพันช์" (punchbowl) น้ำตกที่ส่วนบนตีบแคบแต่ส่วนล่างกระจายออกลงสู่สระกว้างอย่างชามพันช์
• น้ำตกหางม้า (horsetail) น้ำตกลงเป็นแนวตั้งโดยสัมผัสชั้นหินตลอดทางหรือเกือบตลอดทาง แบ่งได้ 4 ชนิดย่อย
  1. "สไลด์" (slide) น้ำตกลงโดยสัมผัสชั้นหินตลอดทาง
  2. "ริบบิ้น" (ribbon) สายน้ำตกตีบแคบและยาว
  3. "รางลาด" (chute) น้ำปริมาณมากไหลลงตามช่องแคบแนวตั้ง
  4. "พัด" (fan) น้ำตกที่สายน้ำตกค่อย ๆ แผ่ออกอย่างพัด
• คาสเคด (cascade) น้ำตกไหลลงตามหินเป็นชั้น ๆ
• น้ำตกชั้น/น้ำตกบันได (tiered/staircase/multi-step) เป็นชุดน้ำตกลดหลั่นลงมาโดยที่น้ำตกย่อยแต่ละอันมีขนาดใกล้เคียงกันและมีสระเป็นของตัวเอง
• คาเทอแรคท์ (cataract) ใช้กับน้ำตกใหญ่และมีพลังมาก
• เซกเมนต์ (segmented - เป็นส่วน/ปล้อง) น้ำตกที่แตกออกเป็นน้ำตกย่อยหลายสายอย่างชัดเจน
• น้ำตกน้ำแข็ง (frozen) ใช้เรียกน้ำตกที่มีส่วนประกอบเป็นน้ำแข็งหรือหิมะ
• น้ำตกมูลัง (moulin) ใช้เรียกน้ำตกที่เกิดขึ้นในมูลัง หรือช่องลึกในธารน้ำแข็ง
• น้ำตกชั่วคราว (ephemeral) เป็นน้ำตกที่ไม่ได้ไหลตลอดเวลา เกิดขึ้นเฉพาะหลังฝนตกหรือหิมะละลาย

ชนิดของน้ำตกแบ่งตามประเภทชั้นหิน

• น้ำตกในพื้นที่หินแกรนิตหรือหินแปรจากหินแกรนิต จะมีขนาดใหญ่ ตกลงมาจากที่สูงและมองเห็นได้ไกล
• น้ำตกในพื้นที่หินทราย ส่วนใหญ่จะมีลักษณะเหมือนลำห้วย มีลานหินกว้าง ในประเทศไทยน้ำตกมีน้ำเฉพาะในช่วงฤดูฝน
• น้ำตกในพื้นที่หินปูน จะไหลลดหลั่นกันเป็นชั้นเตี้ย ๆ หลายชั้น มักมีความสวยงาม ผาชันมีรูปร่างแปลกตาจากปฏิกิริยาระหว่างหินปูนกับน้ำ
• น้ำตกในพื้นที่หินดินดาน

น้ำตกที่มีชื่อเสียงในต่างประเทศ

• น้ำตกไนแอการา
• น้ำตกอีกวาซู
• น้ำตกเอนเจล
• น้ำตกวิกตอเรีย
• น้ำตกคอนพะเพ็ง
• น้ำตกผาส้วม
• น้ำตกตาดฟาน
• น้ำตกตาดกวางสี
• น้ำตกหลี่ผี
• น้ำตกเคะงน

ดูเพิ่ม

• รายชื่อน้ำตกในประเทศไทย