ข้ามไปเนื้อหา

ปฏิทินสุริยคติไทย

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
(เปลี่ยนทางจาก รัตนโกสินทร์ศก)

ปฏิทินสุริยคติไทย คือปฏิทินอย่างเป็นทางการของประเทศไทยในปัจจุบัน เป็นระบบปฏิทินสุริยคติอ้างวันเดือนปีตรงตามปฏิทินกริกอเรียนที่มีจำนวนวัน 365 หรือ 366 วันในแต่ละปี โดยปรับเปลี่ยนจากปฏิทินจันทรคติไทยเดิมเมื่อ พ.ศ. 2431 (จุลศักราช 1240) ในสมัยรัชกาลที่ 5 ชื่อเดือนในภาษาไทยทั้งสิบสองในปฏิทินตั้งชื่อโดยกรมพระยาเทววงศ์วโรปการ

พุทธศักราช

[แก้]

ประเทศไทยเริ่มใช้พุทธศักราชในระบบราชการตั้งแต่ พ.ศ. 2456 โดยนำปฏิทินสุริยคติมาใช้[1]

ต้นยุคอ้างอิงของพุทธศักราชแบบไทยจะช้ากว่าแบบอื่นไป 1 ปี โดยแบบไทยนับปีหลังจากพระพุทธเจ้าปรินิพพานไปแล้ว 1 ปี พ.ศ. 1 คือเริ่มนับตั้งแต่วันที่ 1 มีนาคม 545 ปี ก่อน ค.ศ. (เทียบกับประเทศอื่นที่นับปีที่พระพุทธเจ้าปรินิพพานเป็น พ.ศ. 1 คือเริ่มจากวันที่ 13 พฤษภาคม 544 ปี ก่อน ค.ศ. หรือขึ้น 15 ค่ำเดือนวิสาขะ อัญจนศก 148)[2] ดังนั้น หากปฏิทินไทยเป็น พ.ศ. 2400 พ.ศ. แบบลังกาจะเป็น 2401

ในสมัยก่อน ปฏิทินสุริยคติไทยและปฏิทินสุริยคติสากล นับเดือนที่เปลี่ยนศักราชไม่เหมือนกัน กล่าวคือ ไทยจะเปลี่ยนศักราชในวันที่ 1 เมษายน ในขณะที่สากลจะเปลี่ยนในวันที่ 1 มกราคม ทำให้พุทธศักราชและคริสต์ศักราชคาบเกี่ยวกัน โดยที่สามเดือนแรกในคริสต์ศักราช (มกราคม กุมภาพันธ์ มีนาคม) จะตรงกับพุทธศักราชก่อนหน้า เช่น ค.ศ. 1900 สามเดือนแรกจะตรงกับ พ.ศ. 2442 และเดือนอื่น ๆ จะตรงกับ พ.ศ. 2443

ในสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรี ได้ประกาศเปลี่ยนวันขึ้นปีใหม่ไปเป็น 1 มกราคม ให้เทียบเท่ากับสากล โดยเริ่มใช้ตั้งแต่ พ.ศ. 2484 เป็นต้นไป จึงทำให้ พ.ศ. 2483 เหลือเพียงแค่ 9 เดือน (เมษายน - ธันวาคม) ดังแสดงในแผนภาพ

เดือน ม.ค. ธ.ค. ม.ค. ธ.ค. ม.ค. ธ.ค. ม.ค. ธ.ค.
ลำดับเดือน 1 12 1 12 1 12 1 12
คริสต์ศักราช 1939 1940 1941 1942
พุทธศักราช 2481 2482 2483 2484 2485
ลำดับเดือนไทย 12 1 12 1 9 1 12 1 12
เดือนไทย มี.ค. เม.ย. มี.ค. เม.ย. ธ.ค. ม.ค. ธ.ค. ม.ค. ธ.ค.

รัตนโกสินทรศก

[แก้]

รัตนโกสินทรศก ตัวย่อ ร.ศ. (อังกฤษ: Rattanakosin era) เป็นศักราชซึ่งมีจุดเริ่มยุคคือปีก่อตั้งกรุงรัตนโกสินทร์ เริ่มใช้ครั้งแรกเมื่อจุลศักราช 1250[3] (พ.ศ. 2324) และวันเริ่มต้นปีคือวันที่ 1 เมษายน ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงกำหนดให้เป็นวันขึ้นปีใหม่และประกาศใช้รัตนโกสินทรศกอย่างเป็นทางการ จนกระทั่งในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเล็งเห็นประโยชน์และสะดวกในการใช้พุทธศักราชอ้างอิงประวัติศาสตร์ จึงได้มีการยกเลิกการใช้งานรัตนโกสินทรศกตามประกาศเมื่อวันที่ 21 กุมภาพันธ์ 2455 โดยหนังสือราชการทั้งหมดได้เปลี่ยนมาใช้พุทธศักราชแทน[3]

เดือน

[แก้]
ตัวอย่างปฏิทินไทย เดือนสิงหาคม 2547

ในปฏิทินสุริยคติไทยใช้จำนวนเดือน 12 เดือน ตามปฏิทินกริกอเรียน โดยจำนวนวันในแต่ละเดือนได้อ้างอิงตามเช่นเดียวกันโดยในแต่ละเดือนจะมีจำนวนวันตั้งแต่ปี 28-31 วัน ชื่อเดือนทรงตั้งโดยกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ โดยทรงใช้ตำราจักรราศี ซึ่งแสดงการโคจรของดาวเคราะห์รอบดวงอาทิตย์ในหนึ่งปีตามวิชาโหราศาสตร์ โดยทรงนำคำสองคำมาสนธิกัน คำต้นเป็นชื่อราศีที่ปรากฏในช่วงเวลานั้นรวมกับคำว่า "อาคม" หรือ "อายน" ที่หมายถึง "การมาถึง" โดยได้ระบุวันอย่างชัดเจนโดยคำว่า "คม" สำหรับเดือนที่มี 31 วัน และคำว่า "ยน" สำหรับเดือนที่มี 30 วัน ยกเว้นเดือนกุมภาพันธ์ที่มี 28 หรือ 29 วัน ถ้าเป็นปีอธิกสุรทิน[4]

ชื่อไทย อักษรย่อ คำอ่าน รากศัพท์ ความหมาย
มกราคม ม.ค. มะ-กะ-รา-คม มกร + อาคม การมาถึงของราศีมกร
กุมภาพันธ์ ก.พ. กุม-พา-พัน กุมภ + อาพันธ์ การมาถึงของราศีกุมภ์
มีนาคม มี.ค. มี-นา-คม มีน + อาคม การมาถึงของราศีมีน
เมษายน เม.ย. เม-สา-ยน มษ + อายน การมาถึงของราศีเมษ
พฤษภาคม พ.ค. พฺรึด-สะ-พา-คม พฤษภ + อาคม การมาถึงของราศีพฤษภ
มิถุนายน มิ.ย. มิ-ถุ-นา-ยน มิถุน + อายน การมาถึงของราศีมิถุน
กรกฎาคม ก.ค. กะ-ระ-กะ-ดา-คม กรกฎ + อาคม การมาถึงของราศีกรกฎ
สิงหาคม ส.ค. สิง-หา-คม สิงห + อาคม การมาถึงของราศีสิงห์
กันยายน ก.ย. กัน-ยา-ยน กันย + อายน การมาถึงของราศีกันย์
ตุลาคม ต.ค. ตุ-ลา-คม ตุล + อาคม การมาถึงของราศีตุล
พฤศจิกายน พ.ย. พฺรึด-สะ-จิ-กา-ยน พฤศจิก + อายน การมาถึงของราศีพิจิก
ธันวาคม ธ.ค. ทัน-วา-คม ธนู + อาคม การมาถึงของราศีธนู

วันในสัปดาห์

[แก้]

ในปฏิทินสุริยคติวันในสัปดาห์ตามปฏิทินกริกอเรียนเช่นกันโดยในแต่ละสัปดาห์จะประกอบไปด้วย 7 วัน ซึ่งเริ่มต้นสัปดาห์ด้วยวันอาทิตย์

ชื่อไทย คำอ่าน ชื่อทางโหร สีประจำวัน สีประจำวัน
ตามตำราสวัสดิรักษา
อาทิตย์ อา-ทิด อาทิจวาร (อ) ██ สีแดง ██ สีแดง
จันทร์ จัน จันทรวาร (จ) ██ สีเหลือง ██ สีนวลขาว
อังคาร อัง-คาน ภุมวาร (ภ) ██ สีชมพู ██ สีม่วงคราม
พุธ พุด วุธวาร (ว) ██ สีเขียว ██ สีแสด
พฤหัสบดี พะ-รึ-หัด-สะ-บอ-ดี หรือ พฺรึ-หัด-สะ-บอ-ดี ชีววาร (ช) ██ สีส้ม ██ สีเขียวปนเหลือง
ศุกร์ สุก ศุกรวาร (ศ) ██ สีฟ้า ██ สีเมฆ
เสาร์ เสา โสรวาร (ส) ██ สีม่วง ██ สีดำ

อ้างอิง

[แก้]
  1. พระบรมราชโองการ ประกาศ วิธีนับ วัน เดือน ปี ราชกิจจานุเบกษา ๒๙ ก ๒ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๕๕ หน้า ๒๖๔
  2. Kala Vol. 1 2006: 38
  3. 3.0 3.1 ความรู้เรื่องศักราชที่ใช้ในหนังสือไทย จากเว็บสำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ
  4. สุชาฎา ประพันธ์วงศ์. "กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ ผู้ตั้งชื่อเดือนของไทย". หนังสือพิมพ์มติชน วันที่ 17 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2549 ปีที่ 29 ฉบับที่ 10205
    ข้อมูลออนไลน์สามารถดูได้ที่ เว็บไซต์ Eduzones เก็บถาวร 2011-07-21 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน