จำปาสี่ต้น

จำปาสี่ต้น เป็นนิทานพื้นบ้านเลียนแบบชาดก ซึ่งรู้จักกันอย่างแพร่หลาย ซึ่งจารลงในใบลาน ปรากฏหลักฐานในภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ของประเทศไทย รวมถึงในประเทศลาว

ในภาคเหนือนิยมแต่งเป็นค่าวธรรม ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือนิยมอ่านกันในงานศพ ในประเทศลาวพบหลักฐานเป็นหนังสือผูกใบลาน จารเป็นอักษรธรรมอีสาน อักษรไทน้อย และอักษรลาว อยู่หลายฉบับซึ่งเก็บรักษาไว้ที่หลวงพระบาง จำปาศักดิ์ และเวียงจันทน์ สันนิษฐานว่าฉบับภาคตะวันออกเฉียงเหนือและลาวคงได้รับอิทธิพลมาจากล้านนา

วรรณกรรมจำปาสี่ต้นได้รับการดัดแปลงเป็นละคร สี่ยอดกุมาร และ ดินน้ำลมไฟ รวมถึงมีนิทานวาดภาพระบายสีจำปาสี่ต้น และหมอลำเรี่องต่อกลอน คณะศิลปินภูไท เป็นต้น

เนื้อเรื่อง

ณ เมืองจักขิน เกิดภัยใหญ่ขึ้น คือมีเหยี่ยวใหญ่ (ฮุ้งใหญ่) สองตัวผัวเมียมาจับประชาชนกินเป็นอาหารเป็นประจำ เจ้าเมืองหมดทางสู้จึงนำธิดาสาวชื่อ ปัดทุม มาไปซ่อนไว้ในกลองในพระราชวัง จนเมื่อเหยี่ยวใหญ่ได้จับคนกินหมด ต่อมาท้าวจุลละนีแห่งเมืองปัญจานคร ได้ออกล่าสัตว์ได้หลงเข้าไปในเมืองจักขิน เห็นสภาพเมืองรกร้างเต็มไปด้วยซากกระดูก จึงไปตีกลองได้ยินเสียงนางปัดทุมมาร้องออกมาจากในกลอง จึงเอานางออกมา ดังนั้นนางจึงมีอีกชื่อว่า นางคำกลอง

ท้าวจุลละนีรับนางเป็นมเหสีคนที่สองรองจากนางอัคคี นางอัคคีมีความริษยาในนางคำกลองมาก เมื่อนางคำกลองมีโอรส 4 องค์ ถูกนางอัคคีเอาผ้าผูกตา แล้วเอาลูกสุนัขมาเปลี่ยนพร้อมทั้งใส่ร้ายนางว่ามีความผูกพันกับสุนัข ท้าวจุลละนีจึงเนรเทศนางออกจากเมืองไป เป็นคนเลี้ยงหมู ส่วนกุมารทั้งสี่องค์ถูกนางอัคคีจับใส่ไหลอยน้ำไปติดอยู่ที่สวนดอกไม้ ย่าเฒ่าจำสวนเอาศพทั้งสี่กุมารไปเผา ตรงเชิงตะกอนที่เผานั้นเกิดมีต้นจำปาขึ้นสี่ต้น

นางอัคคีสืบทราบความจริงอีก จึงให้เสนามาโค่นแล้วให้ลอยน้ำไป จำปาทั้งสี่ต้นลอยไปถึงพระฤาษี พระฤาษีชุบชีวิตให้เป็นมนุษย์ดังเดิม แล้วสอนวิชาอาคมต่าง ๆ ให้กุมารทั้งสี่คนได้เที่ยวรบชนะยักษ์มารและมนุษย์ได้เมืองขึ้นมากมาย แล้วกลับมาหาย่าเฒ่าจำสวน จากนั้นได้ออกเดินทางติดตามหาแม่จนพบแล้วเข้าเฝ้าท้าวจุลละนี ได้เล่าความจริงให้ทราบแล้วอยู่ครองเมืองต่อไป ส่วนนางอัคคีถูกลงโทษให้เป็นทาสเลี้ยงหมู