ขุนแผน

รูปปั้นขุนแผนที่วัดแค

ภาพขุนแผน พิมพิลาไลย ที่วัดเขาพระศรีสรรเพชญาราม

พระยากาญจนบุรี(พลายแก้ว) หรือบรรดาศักดิ์เดิม ขุนแผนแสนสะท้าน คนทั่วไปมักรู้จักในนาม ขุนแผน เป็นตัวเอกของวรรณคดีไทย เรื่อง ขุนช้างขุนแผน

ประวัติ[แก้]

พระยากาญจนบุรี(พลายแก้ว)หรือขุนแผน เป็นลูกของขุนไกรพลพ่าย และนางทองประศรี เกิดที่จังหวัดสุพรรณบุรี ขุนไกรพลพ่ายเป็นทหารใน สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2 (สมเด็จพระพันวษา) พระมหากษัตริย์ราชวงศ์สุพรรณภูมิแห่งกรุงศรีอยุธยา รับราชการอยู่ที่เมืองสุพรรณบุรี ขุนไกรพลพ่ายทำความผิดจึงโดนสมเด็จพระพันวษาสั่งประหารชีวิต นางทองประศรีกลัวความผิดจึงพาขุนแผนหนีไปอยู่บ้านญาติฝ่ายขุนไกรพลพ่ายที่เมืองกาญจนบุรี

พลายแก้วบวชเป็นเณรที่วัดส้มใหญ่จนสำเร็จวิชาเมื่ออายุ 15 ปี จากนั้นย้ายกลับมายังวัดป่าเลไลยก์วรวิหาร โดยเป็นศิษย์ของสมภารมี จังหวัดสุพรรณบุรีแล้วไปเรียนต่อที่วัดแค โดยเป็นศิษย์ของสมภารคง และได้พบกับขุนช้างและนางพิมซึ่งเป็นเพื่อนบ้านกันมาในสมัยเด็กอีกครั้ง พลายแก้วชอบพอกับนางพิม สุดท้ายได้สึกจากเณร และได้นางพิมเป็นภรรยา รวมถึงนางสายทอง พี่เลี้ยงของนางพิมในคืนเดียวกัน

พลายแก้วแต่งงานกับนางพิมได้ไม่นานก็ได้รับการแต่งตั้งจากสมเด็จพระพันวษาไปตีเมืองเชียงทอง และเชียงอินทร์ พลายแก้วได้นางลาวทอง ลูกสาวนายแคว้นบ้านจอมทองมาเป็นภรรยาคนที่สาม หลังจากรบชนะกลับมา สมเด็จพระพันวษาได้ปูนบำเหน็จให้เป็น ขุนแผนแสนสะท้าน ต่อมาได้เลื่อนบรรดาศักดิ์เป็นพระกาญจนบุรี และพระยากาญจนบุรี เจ้าเมืองผู้ครองกาญจนบุรี

ผู้แต่ง คือ รัชกาลที่ ๒:: แต่งตอนพลายแก้วเป็นชู้กับนางเนิสทอง ขุนแผนขึ้นเรือนขุนช้าง ขุนแผนเข้าห้องนางแก้วกิริยา ขุนแผนพานางวันทองหนี รัชกาลที่ ๓:: แต่งตอนขุนช้างขอนางพิมและขุนช้างตามนางวันทอง สุนทรภู่ :: แต่งตอนกำเนิดพลายงาม ครูแจ้ง :: แต่งตอนกำเนิดกุมารทอง ขุนแผนพลายงามแก้พระท้ายน้ำ สะกดพระเจ้าเชียงใหม่และยกทัพกลับ จระเข้เถรขวาด

ภรรยาและบุตร[แก้]

ขุนแผนมีภรรยาทั้งหมด 5 คน เรียงตามลำดับดังนี้

พิมพิลาไลย หรือวันทอง (ลูกสาวของนางศรีประจันกับพันศรโยธา) มีบุตรด้วยกันหนึ่งคนคือ พลายงาม
สายทอง พี่เลี้ยงของนางพิมพิลาไลย
ลาวทอง(ลูกสาวของนางศรีเงินยวงกับแสนคำแมนนายบ้านแห่งจอมทอง) มีบุตรด้วยกันหนึ่งคนคือ พลายณรงค์
บัวคลี่ (ลูกสาวของหมื่นหาญกับสีจันทร์) มีลูกกับขุนแผนหนึ่งคน แต่ขุนแผนได้ผ่าท้องออกมาก่อนเกิด และปลุกเสกเป็น กุมารทอง
แก้วกิริยา (ลูกสาวของพระยาสุโขทัยกับเพ็ญจันทร์) มีบุตรด้วยกันหนึ่งคนคือ พลายชุมพล

คาถาและของวิเศษ[แก้]

ขุนแผนได้เรียนรู้คาถา วิชาต่าง ๆ ในสมัยที่บวชเป็นเณร ตัวอย่างคาถาที่มีได้แก่ คาถามหาละลวย วิชาคงกระพันชาตรี วิชามหาเสน่ห์ วิชาสะเดาะกลอน การเสกกุมารทอง การควบคุมผีพรายหรือโหงพราย

นอกจากนี้ขุนแผนยังมีของวิเศษ 3 อย่างสำคัญ ดังนี้

ม้าสีหมอก: เป็นม้าแสนรู้ พาหนะประจำตัวขุนแผน มีแม่เป็นม้าเทศ พ่อเป็นม้าน้ำ ตัวสีหมอก ตาสีดำ สีหมอกเป็นม้ารุ่นหนุ่มจึงซุกซน เที่ยวไล่กัดม้าตัวอื่น ๆ อยู่เสมอ ถูกคนดูแลม้าไล่ตี ขุนแผนไปพบม้าสีหมอกที่เพชรบุรี เห็นมีลักษณะดีต้องตามตำรา จึงขอซื้อแล้วเสกหญ้าให้สีหมอกกิน สีหมอกจึงเชื่องติดตามขุนแผนไปแต่โดยดี
ดาบฟ้าฟื้น
กุมารทอง

ส่วนหนึ่งบทเสภาจากวรรณคดี ขุนช้าง-ขุนแผนที่แต่งขึ้น ซึ่งกล่าวถึงการเรียนวิชาอาคมของขุนแผน เป็นบทเสภาที่ไพเราะแสดงถึงพรสวรรค์และความชำนาญในการใช้คาถาอาคมของขุนแผน

ซึ่งด้านการเรียนวิชาอาคมนั้นก็ตกทอดมาถึง 'พลายงาม' ลูกของของขุนแผนกับนางวันทองด้วย ครั้งเมื่อเดินทางหนีออกจากบ้านของขุนช้างจากสุพรรณบุรีเพื่อไปอยู่กับย่า คือ 'นางทองประศรี' ที่กาญจนบุรี โดยเรียนผ่านตำราหนังสือต่าง ๆ ที่เป็นของขุนแผนที่เก็บไว้ในตู้ที่บ้านของนางทองประศรีผู้เป็นแม่ ในการเรียนนั้นพลายงามมี 'นางทองประศรี' ผู้เป็นย่าคอยสอนให้ ดังปรากฏในกลอนบทที่ว่า

อันเรื่องราวกล่าวความพลายงามน้อย		อยเรียบร้อยเรียนรู้ครูทองประศรี
ทั้งขอมไทยได้สิ้นก็ยินดี		เรียนคัมภีร์พุทธเพทพระเวทมนตร์
ปัถมังตั้งตัวนะปัดตลอด		แล้วถอนถอดถูกต้องเป็นล่องหน
หัวใจกริดอิทธิเจเสน่ห์กล		แล้วเล่ามนต์เสกขมิ้นกินน้ำมัน
เข้าในห้องลองวิชาประสาเด็ก		แทงจนเหล็กแหลมลู่ยู่ขยั้น
มหาทะมื่นยืนยงคงกระพัน		ทั้งเลขยันต์ลากเหมือนไม่เคลื่อนคลาย
แล้วทำตัวหัวใจอิติปิโส		สะเดาะโซ่ตรวนได้ดังใจหมาย
สะกดคนมนต์จังงังกำบังกาย		เมฆฉายสูรย์จันทร์ขยันดี
ทั้งเรียนธรรมกรรมฐานนิพพานสูตร		ร้องเรียกภูตพรายปราบกำราบผี
ผูกพยนต์หุ่นหญ้าเข้าราวี		ทองประศรีสอนหลานชำนาญมา

อาจารย์[แก้]

สมภารบุญ วัดส้มใหญ่ กาญจนบุรี
สมภารมี วัดป่าเลไลยก์ สุพรรณบุรี
สมภารคง วัดแค ต.รั้วใหญ่ อ.เมือง จ.สุพรรณบุรี

ขุนแผนในสื่ออื่น[แก้]

ในภาพยนตร์เรื่องขุนแผน พ.ศ. 2545 ขุนแผนรับบทโดยวัชระ ตังคะประเสริฐ

ได้มีการนำตัวละครขุนแผน มาเป็นตัวละครหลักในละครย้อนยุคเรื่อง ขุนแผนแสนสะท้าน ใน พ.ศ. 2560 โดยเป็นละครที่ดำเนินเรื่องหลังจากขุนแผนได้รับปูนบำเหน็จเป็นขุนแผนแสนสะท้าน และได้เข้ามาเป็นเจ้าเมืองด่านกาญจนบุรี แสดงโดย ณ ภพ ประสบลาภ ออกอากาศทาง ช่องจ๊ะทิงจา

จากนั้นในปี2564ช่องวันได้นำขุนแผนมาเป็นตัวหลักในเรื่องวันทองรับบทโดยณวัฒน์ กุลรัตนรักษ์