รายพระนามพระประมุขทิเบต
สมเด็จพระจักรพรรดิแห่งทิเบต
[แก้]ราชวงศ์ยาร์ลุง
[แก้]ต้นราชวงศ์คือยาชีแจ็นโป และได้กลายเป็นจักรวรรดิทิเบตตั้งแต่ในสมัยของซงแจ็นกัมโป
| ลำดับ | พระนาม | รัชกาล |
| 1 | ยาชีแจ็นโป (ทิเบต: གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ།, ไวลี: gNya-khri btsan-po, พินอินทิเบต: nyachizänbo) | 127 BCE - ? |
| 2 | มูชีแจ็นโป (ทิเบต: མུ་ཁྲི་བཙན་པོ།, ไวลี: Mu-khri btsan-po, พินอินทิเบต: muchi zänbo) | |
| 3 | ทิงชีแจ็นโป (ทิเบต: དིང་ཁྲི་བཙན་པོ།, ไวลี: Ding-khri btsan-po, พินอินทิเบต: tingchi zänbo) | |
| 4 | โซชีแจ็นโป (ทิเบต: སོ་ཁྲི་བཙན་པོ།, ไวลี: So-khri btsan-po, พินอินทิเบต: sochi zänbo) | |
| 5 | เมร์ชีแจ็นโป (ทิเบต: མེར་ཁྲི་བཙན་པོ།, ไวลี: Mer-khri btsan-po, พินอินทิเบต: mêrchi zänbo) | |
| 6 | ตักชีแจ็นโป (ทิเบต: གདགས་ཁྲི་བཙན་པོ།, ไวลี: gDags-khri btsan-po, พินอินทิเบต: dagchi zänbo) | |
| 7 | ซิบชีแจ็นโป (ทิเบต: སྲིབ་ཁྲི་བཙན་པོ།, ไวลี: Srib-khri btsan-po, พินอินทิเบต: sibchi zänbo) | |
| 8 | ชีคุมแจ็นโป (ทิเบต: གྲི་གུམ་བཙན་པོ་, ไวลี: Gri-gum btsan-po, พินอินทิเบต: chikum zänbo) | |
| 9 | ปูเตคุงแกย (ทิเบต: པུ་ལྡེ་གུང་རྒྱལ།, ไวลี: Pu-de gung-rgyal, พินอินทิเบต: budê kunggyä) | |
| 10 | เอโซเล็ก (ทิเบต: ཨེ་ཤོ་ལེགས།, ไวลี: E sho legs, พินอินทิเบต: êxolêg) | |
| 11 | เตโซเล็ก (ทิเบต: དེ་ཤོ་ལེགས།, ไวลี: De sho legs, พินอินทิเบต: dêxolêg) | |
| 12 | ทีโซเล็ก (ทิเบต: ཐི་ཤོ་ལེགས།, ไวลี: Thi sho legs, พินอินทิเบต: tixolêg) | |
| 13 | คูรูเล็ก (ทิเบต: གུང་རུ་ལེགས།, ไวลี: Gu ru legs, พินอินทิเบต: kurulêg) | |
| 14 | จงซีเล็ก (ทิเบต: འབྲོང་ཞེར་ལེགས།, ไวลี: vBrong zhi legs, พินอินทิเบต: zhongxilêg) | |
| 15 | อีซีเล็ก (ทิเบต: ཨི་ཤོ་ལེགས།, ไวลี: I shi legs, พินอินทิเบต: ixilêg) | |
| 16 | ซานัมซินเต (ทิเบต: ཟ་ནལ་ཟིན་ལྡེ།, ไวลี: Za nam zin lde, พินอินทิเบต: sanam sindê) | |
| 17 | เตชวีนัมซุงแจ็น (ทิเบต: ལྡེ་འཕྲུལ་ནམ་གཞུང་།, ไวลี: lDe vphrul nam gzhung btsan, พินอินทิเบต: dêchü nam xungzän) | |
| 18 | เซเนอนัมเต (ทิเบต: སེ་སྣོལ་གནམ་ལྡེ།, ไวลี: Se snol gnam lde, พินอินทิเบต: sênö namdê) | |
| 19 | เซเนอโปเต (ทิเบต: སེ་སྣོལ་པོ་ལྡེ།, ไวลี: Se snol po lde, พินอินทิเบต: sênö bodê) | |
| 20 | เตเนอนัม (ทิเบต: ལྡེ་སྣོལ་ནམ, ไวลี: lDe snol nam, พินอินทิเบต: dênönam) | |
| 21 | เตเนอโป (ทิเบต: ལྡེ་སྣོལ་པོ, ไวลี: lDe snol po, พินอินทิเบต: dênöbo) | |
| 22 | เตแกยโป (ทิเบต: ལྡེ་རྒྱལ་པོ, ไวลี: lDe rgyal po, พินอินทิเบต: dêgyäbo) | |
| 23 | เตจินแจ็น (ทิเบต: ལྡེ་སྤྲིན་བཙན, ไวลี: lDe sprin btsan, พินอินทิเบต: dêzhinzän) | |
| 24 | โตรีลุงแจ็น (ทิเบต: ཏོ་རི་ལུང་བཙན, ไวลี: To ri lung btsan, พินอินทิเบต: dori lungzän) | |
| 25 | ชีแจ็นนัม (ทิเบต: ཁྲི་བཙན་ནམ, ไวลี: Khri btsan nam, พินอินทิเบต: chizännam) | |
| 26 | ชีจาปุงแจ็น (ทิเบต: ཁྲི་སྒྲ་དཔུང་བཙན, ไวลี: Khri sgra dpung btsan, พินอินทิเบต: chizha bungzän) | |
| 27 | ชีเจทกแจ็น (ทิเบต: ཐོག་རྗེ་ཐོག་བཙན, ไวลี: Khri rje thog btsan, พินอินทิเบต: chije togzän) | |
| 28 | ลาโทโทรีแญ็นแจ็น (ทิเบต: ལྷ་ཐོ་ཐོ་རི་གཉན་བཙན་, ไวลี: lha tho tho ri gnyan btsan, พินอินทิเบต: lhato tori nyänzän) | |
| 29 | ชีแญนซงแจ็น (ทิเบต: ཁྲི་གཉན་གཟུངས་བཙན, ไวลี: Khri gnyan gzungs btsan, พินอินทิเบต: chinyän sungzän) | |
| 30 | จงแญ็นเตรู (ทิเบต: འབྲོང་གཉན་ལྡེ་རུ།, ไวลี: vBrong gnyan lderu, พินอินทิเบต: zhongnyän dêru) | |
| 31 | ตักรีแญ็นซิก (ทิเบต: སྟག་རི་གཉན་གཟིགས།, ไวลี: sTag-ri gNyan-gzigs, พินอินทิเบต: dag ri nyänsig) | 579–619 |
| 32 | นัมรีซงแจ็น (ทิเบต: གནམ་རི་སྲོང་བཙན།, ไวลี: gnam-ri slong-rtsan, พินอินทิเบต: namri songzän) | ?–629 |
| 33 | ซงแจ็นกัมโป | 618–649 |
| 34 | คุงซงคุงแจ็น (ทิเบต: གུང་སྲོང་གུང་བཙན་, ไวลี: Gung-srong gung-btsan, พินอินทิเบต: kungsong kungzän) | 638–655? |
| 35 | มังซงมังแจ็น (ทิเบต: མང་སྲོང་མང་བཙན, ไวลี: mang srong mang btsan, พินอินทิเบต: mangsong mangzän) | 653–676 |
| 36 | ชีตวีซงแจ็น (ทิเบต: ཁྲི་འདུས་སྲོང་བཙན།, ไวลี: Khri 'dus-srong btsan, พินอินทิเบต: chidü songzän) | 676–704 |
| 37 | ชีเตจุกแจ็น (ทิเบต: ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བརྟན།, ไวลี: Khri-lde-gtsug-btsan, พินอินทิเบต: chidê zukzän) | 680–743 |
| 38 | ชีซงเตแจ็น | 755–797 |
| 39 | มูเนแจ็นโป (ทิเบต: མུ་ནེ་བཙན་པོ་, ไวลี: Mu-ne btsan-po, พินอินทิเบต: munê zänbo) | 797–799? |
| 40 | ชีเตซงแจ็น | c. 800 or 804–815? |
| 41 | รัลปาแจ็น | 815–836 |
| 42 | ลังทาร์มา | 836–842 |
- โนร์พูตังโป (ทิเบต: ཎོར་བུ་བཟང་པོ, ไวลี: nor bu bzang po, พินอินทิเบต: norpu dangbo) 1435–1466
- กวินตัง (ทิเบต: ཀུན་བཟང, ไวลี: kun bzang, พินอินทิเบต: gün dang) 1466–c. 1479 (โอรส)
- เทินเยอโตเจ (ทิเบต: དོན་ཡོད་རྡོ་རྗེ, ไวลี: don yod rdo rje, พินอินทิเบต: tönyö dojê) c. 1479–1512 (โอรส)
- งักจังนัมแกย (ทิเบต: ངག་དབང་རྣམ་རྒྱལ, ไวลี: ngag-dbang rnam-rgyal, พินอินทิเบต: ngagjang namgyä) 1512–c. 1550 (cousin)
- เทินจุบเจแต็นโตเจ (ทิเบต: དོན་འགྲུབ་ཚེ་བརྟན་རྡོ་རྗེ, ไวลี: Don grub ts'e brtan rdo rje, พินอินทิเบต: tönzhub zêdän doje) c. 1550–? (โอรส)
- งักวังจิกเมจักปา (ทิเบต: ངག་དབང་འཇིགས་མེད་གྲགས་པ, ไวลี: ngag dbang 'jigs med grags pa, พินอินทิเบต: ngagwang jigme zhagba) ?–1565 (อนุชา)
- การ์มาเชแต็น (ทิเบต: ཀརྨ་ཚེ་བརྟན, ไวลี: karma tshe-brtan, พินอินทิเบต: garma cêdän) 1565–1599
- กวินปาลาวังโตเจ (ทิเบต: ཀུན་སྤངས་ལྷ་དབང་རྡོ་རྗེ, ไวลี: kun spangs lha dbang rdo rje, พินอินทิเบต: günba lhawang dojê) (โอรส)
- การ์มาตูตบนัมแกย (ทิเบต: ཀར་མ་མཏའུ་སྟོབས་རྣམ་རྒྱལ, ไวลี: Kar ma mt'u stobs rnam rgyal, พินอินทิเบต: garma dudob namgyä) 1586–1610 (อนุชา)
- แต็นซุงวังโป (ทิเบต: བསྟན་སྲུང་དབང་པོ, ไวลี: bstan srung dbang po, พินอินทิเบต: dänsung wangbo) 1599–1611 (อนุชา)
- การ์มาปวินชกนัมแกย (ทิเบต: ཀར་མ་ཕུན་ཚོགས་རྣམ་རྒྱལ་, ไวลี: Kar-ma Phun-tshogs Rnam-rgyal, พินอินทิเบต: garma püncog namgyä) 1611–1620 (โอรสของการ์มาตูตบนัมแกย)
- การ์มาแต็นกยงวังโป (ทิเบต: ཀརྨ་བསྟན་སྐྱོང་དབང་པོ་, ไวลี: kar ma bstan skyong dbang po, พินอินทิเบต: garma dängyong wangbo) 1620–1642 (โอรส)
ราชวงศ์ฮอชูด
[แก้]เป็นราชวงศ์ของชาวมองโกลที่เข้ามาปกครองทิเบตตั้งแต่ปี 1642 ต่อจากราชวงศ์จังปา และล่มสลายลงในปี 1717[3]
| พระนาม | พระรูป | รัชกาล | ความสัมพันธ์กับรัชกาลก่อน | |
|---|---|---|---|---|
| 1. | กูชี ข่าน |  |
1642–1655 | |
| 2. | ดายัน ข่าน | 1655–1668 | โอรส | |
| 3. | เทนซิน ดาไล ข่าน | 1668–1696 | โอรส | |
| 4. | เทนซิน วังชุก ข่าน | 1696–1697 | โอรส | |
| 5. | ลาซัง ข่าน |  |
1697–1717 | อนุชา |
องค์ทะไลลามะ
[แก้]ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน มีองค์ทะไลลามะทั้งหมด 14 องค์ โดย 2 พระองค์แรกเกิดจากการสถาปนาย้อนหลังขององค์ทะไลลามะ องค์ที่ 3 ส่วนทะไลลามะพระองค์แรกที่มีอำนาจเหนือทิเบตอย่างแท้จริงคือทะไลลามะ องค์ที่ 5
| พระรูป | พระนาม | ช่วงอายุ | ช่วงดำรงฐานะ | ทิเบต/ไวลี | พินอินทิเบต | สะกดแบบอื่น | ผู้สำเร็จราชการ | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. |  |
ทะไลลามะ องค์ที่หนึ่ง เกตวิน ชุบ |
1391–1474 | 1395–1474 [4] | དྒེ་འདུན་འགྲུབ་ dge ‘dun ‘grub |
Gêdün Chub | Gedun Drub Gedün Drup Gendun Drup | - |
| 2. |  |
ทะไลลามะ องค์ที่สอง เกตวิน กยาโช |
1475–1542 | 1495–1542 [4] | དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོ་ dge ‘dun rgya mtsho |
Gêdün Gyaco | Gedün Gyatso Gendün Gyatso | - |
| 3. |  |
ทะไลลามะ องค์ที่สาม เซอนัม กยาโช |
1543–1588 | 1550–1588 | བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་ bsod nams rgya mtsho |
Sönam Gyaco | Sönam Gyatso | - |
| 4. |  |
ทะไลลามะ องค์ที่สี่ เยินแต็น กยาโช |
1589–1617 | 1600–1617 | ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོ་ yon tan rgya mtsho |
Yöndän Gyaco | Yontan Gyatso | - |
| 5. |  |
ทะไลลามะ องค์ที่ห้า โลซัง กยาโช |
1617–1682 | 1618–1682 | བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་ blo bzang rgya mtsho |
Losang Gyaco | Lobzang Gyatso Lopsang Gyatso | โซนัม รัปเทน (1642–1658), เดปา นอร์บู (1659–1660),[5] ทรินเลย์ เกียตโซ (1660–1668), โลซัง ทูทอป (1669–1675), โลซัง จินปา (1675–1679), ซังเย เกียตโซ (1679–1703)[6] |
| 6. |  |
ทะไลลามะ องค์ที่หก ชังยัง กยาโช |
1683–1706 | 1688–1706 | ཚང་དབྱངས་རྒྱ་མཚོ་ tshang dbyangs rgya mtsho |
Cangyang Gyaco | งาวัง รินเช (1703–1706), กังเจนนา (1721–1728) | |
| 7. |  |
ทะไลลามะ องค์ที่เจ็ด แกซัง กยาโช |
1707–1757 | 1715–1757 | བསྐལ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་ bskal bzang rgya mtsho |
Gäsang Gyaco | Kelsang Gyatso Kalsang Gyatso | โพลฮาเน (1728–1747), กยูร์เม นัมเกล (1747–1750), เดโม รินโปเชที่ 6 (1757–1777) |
| 8. |  |
ทะไลลามะ องค์ที่แปด ชัมเป กยาโช |
1758–1804 | 1760–1804 | བྱམས་སྤེལ་རྒྱ་མཚོ་ byams spel rgya mtsho |
Qambê Gyaco | Jampel Gyatso Jampal Gyatso | เซมอนลิง รินโปเชที่ 1 (1777–1786), เยเช โลซัง เทนไป กอนโป, กุนเดลิง ลามะที่ 8 (1791–1811), เดโม รินโปเชที่ 7 (1811–1818) |
| 9. |  |
ทะไลลามะ องค์ที่เก้า ลุงตก กยาโช |
1805–1815 | 1807–1815 | ལུང་རྟོགས་རྒྱ་མཚོ་ lung rtogs rgya mtsho |
Lungdog Gyaco | Lungtog Gyatso | the 2nd Tsemonling Lama (1819–1844) |
| 10. | ทะไลลามะ องค์ที่สิบ ชวีชิม กยาโช |
1816–1837 | 1822–1837 | ཚུལ་ཁྲིམ་རྒྱ་མཚོ་ tshul khrim rgya mtsho |
Cüchim Gyaco | Tshültrim Gyatso | เรทิง รินโปเชที่ 3 (1845–1862) | |
| 11. |  |
ทะไลลามะ องค์ที่สิบเอ็ด แคชุบ กยาโช |
1838–1856 | 1841–1856 | མཁས་གྲུབ་རྒྱ་མཚོ་ mkhas grub rgya mtsho |
Kächub Gyaco | Kedrub Gyatso | |
| 12. |  |
ทะไลลามะ องค์ที่สิบสอง ชินแล กยาโช |
1857–1875 | 1858–1875 | འཕྲིན་ལས་རྒྱ་མཚོ་ ‘phrin las rgya mtsho |
Chinlä Gyaco | Trinle Gyatso | Dedruk Khyenrab Wangchuk (1864–1873), the 10th Kundeling Lama Tatsak Ngawang Pelden (1875–1886), the 9th Demo Rinpoche Lozang Trinlé (1886–1895) |
| 13. |  |
ทะไลลามะ องค์ที่สิบสาม ทุบแต็น กยาโช |
1876–1933 | 1878–1933 | ཐུབ་བསྟན་རྒྱ་མཚོ་ thub bstan rgya mtsho |
Tubdän Gyaco | Thubtan Gyatso Thupten Gyatso | เรทิง รินโปเชที่ 5 , จัมดปล เยเช กยาลตเซน (1934–1941), ทักทรา รินโปเช (1941–1950) |
| 14. |  |
ทะไลลามะ องค์ที่สิบสี่ แต็นจิน กยาโช |
1935 – ปัจจุบัน | 1937 – ปัจจุบัน (ประทับนอกเขตทิเบต) |
བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོ་ bstan ‘dzin rgya mtsho |
Dänzin Gyaco |
แป็นเช็นลามะ
[แก้]| พระนาม | พระรูป | ช่วงอายุ | ทิเบต/ ไวลี | พินอินทิเบต | สะกดแบบอื่น | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. | แคชุบ เกเล็ก แปซังโป |  |
1385–1438[7] | མཁས་གྲུབ་དགེ་ལེགས་དཔལ་བཟང་པོ།
mkhas grub dge legs dpal bzang po |
Kächub Gêlêg Bäsangbo | Khädrup Je, Khedrup Gelek Pelsang, Kedrup Geleg Pelzang, Khedup Gelek Palsang, Khedrup Gelek Pal Sangpo |
| 2. | เซอนัม ชกคยี ลังโป |  |
1438–1505[7] | བསོད་ནམས་ཕྱོགས་ཀྱི་གླང་པོ་
bsod nams phyogs kyi glang po |
Sönam Qogkyi Langbo | Sonam Choglang, Soenam Choklang |
| 3. | เว็นซาปา โลซัง เทินชุบ |  |
1505–1568[7] | དབེན་ས་པ་བློ་བཟང་དོན་གྲུབ།dben sa pa blo bzang don grub | Wênsaba Losang Tönchub | Gyalwa Ensapa, Ensapa Lozang Döndrup, Ensapa Losang Dhodrub |
| 4. | โลซัง เชอกยี แกยแช็น |  |
1570–1662 | བློ་བཟང་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་མཚན།blo bzang chos kyi rgyal mtshan | Losang Qögyi gyäcän | Lobsang Chökyi Gyältsän, Lozang Chökyi Gyeltsen, Lobsang Chökyi Gyaltsen, Lobsang Choekyi Gyaltsen, Lobsang Choegyal, Losang Chögyan |
| 5. | โลซัง เยเซ |  |
1663–1737 | བློ་བཟང་ཡེ་ཤེས།blo bzang ye shes | Losang Yêxê | Lobsang Yeshi, Losang Yeshe |
| 6. | โลซัง แปแต็น เยเซ |  |
1738–1780 | བློ་བཟང་དཔལ་ལྡན་ཡེ་ཤེས།blo bzang dpal ldan ye shes | Losang Bädän Yêxê | Palden Yeshe, Palden Yeshi |
| 7. | แปแต็น แต็นแป ญีมา | แป็นเช็นลามะ องค์ที่ 7 | 1782–1853 | དཔལ་ལྡན་བསྟན་པའི་ཉི་མ།pal ldan bstan pa'i nyi ma | Bädän Dänbä Nyima | Tänpä Nyima, Tenpé Nyima, Tempai Nyima, Tenpey Nyima |
| 8. | แต็นแป วังชุก | แป็นเช็นลามะ องค์ที่ 8 | 1855–1882 | བསྟན་པའི་དབང་ཕྱུགbstan pa'i dbang phyug | Dänbä Wangqug | Tänpä Wangchug, Tenpé Wangchuk, Tempai Wangchuk, Tenpey Wangchuk |
| 9. | ทุบแต็น เชอกยี ญีมา |  |
1883–1937 | ཐུབ་བསྟན་ཆོས་ཀྱི་ཉི་མ།thub bstan chos kyi nyi ma | Tubdän Qögyi Nyima | Choekyi Nyima, Thubtän Chökyi Nyima |
| 10. | โลซัง ชินแล ลวินชุบ เชอกยี แกยแช็น | .jpg) |
1938–1989 | བློ་བཟང་ཕྲིན་ལས་ལྷུན་གྲུབ་ ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་མཚན།blo bzang phrin las lhun grub chos kyi rgyal mtshan |
Losang Chinlä Lhünchub Qögyi Gyäcän | Choekyi Gyaltsen, Chökyi Gyeltsen, Choekyi Gyaltse, Trinley Choekyi Gyaltsen, Lozang Trinlä Lhündrup Chökyi Gyältsän |
การผนวกของซุงการ์
[แก้]- ทักเซปา (deputy of Tsewang Rabtan) 1717–1720
ภายใต้ราชวงศ์ชิง
[แก้]- คังเชนเน 1721–1727
- โปลฮาเน โซนัม ทงเย 1728–1747
- กยูร์เม นัมเกล 1747–1750 (son)
ผู้แทนจากราชวงศ์ชิง (Ambans)
[แก้]- เซิงเก๋อ 1727–1733 (คนแรก)
- เหลียยู่ 1906–1912 (คนสุดท้าย)
20th century Silöns (นายกรัฐมนตรี)
[แก้]- ชักยิม 1907–1920
- ปัลจอร์ ดอร์เจ ศาสตรา 1907–1923
- ชลกัง 1907–1926
- ลางดุน กุนงา วังชุก 1926–1940
- รักษาการ: โลซัง ทาชิ และ ลูกังวา 1950–1952
ดูเพิ่ม
[แก้]อ้างอิง
[แก้]- ↑ Giuseppe Tucci, 1949; Giuseppe Tucci, 1971.
- ↑ Giuseppe Tucci, 1949; Hugh E. Richardson, A Short History of Tibet. New York 1962.
- ↑ 3.0 3.1 Hugh E. Richardson, 1962; Tsepon W.D. Shakabpa, 1967.
- ↑ 4.0 4.1 The title "Dalai Lama" was conferred posthumously to the first and second Dalai Lamas. The 9th Dalai Lama was officially enthroned but never reigned.
- ↑ Samten G. Karmay, The Illusive Play; The Political Autobiography of the Fifth Dalai Lama, Vol. 1 (a.k.a. The Dukula), Serindia, Chicago 2014, pp. 403-425
- ↑ Tsepon W.D. Shakabpa, One Hundred Thousand Moons: An Advanced Political History of Tibet, Vol. 2, Brill, Boston, 2010, p. 1133
- ↑ 7.0 7.1 7.2 The title Panchen Lama was conferred posthumously on the first two Panchen Lamas.
แหล่งข้อมูลอื่น
[แก้]- McKay, Alex (ed.). Tibet and Her Neighbors: A History (2003) Walther Konig. ISBN 3-88375-718-7