หนังสือกำหนดเทศกาล

หน้าจากหนังสือวิจิตร “หนังสือประจำชั่วโมงดยุคแห่งแบร์รี” (Très Riches Heures du Duc de Berry) เป็นภาพของ จอห์น ดยุคแห่งแบร์รีในโอกาส “วันแลกเปลี่ยนของขวัญ” ซึ่งเป็นภาพสำหรับเดือนมกราคม

หนังสือประจำชั่วโมงจากปลายคริสต์ทศวรรษ 1470

บทสวด “Obsecro te” มี ปีเอต้า ขนาดเล็กเป็นภาพประกอบ จากหนังสือประจำชั่วโมงแห่งอองเชส์จากคริสต์ทศวรรษ 1470

หนังสือประจำชั่วโมง หรือ หนังสือสวดมนต์ประจำชั่วโมง (ภาษาอังกฤษ: Book of hours) เป็นหนังสือวิจิตรจากยุคกลางที่ยังหลงเหลืออยู่เป็นจำนวนมากในปัจจุบัน หนังสือประจำชั่วโมงแต่ละเล่มก็มีลักษณะแตกต่างจากกันแต่ที่เหมือนกันอยู่อย่างหนึ่งคือจะเป็นหนังสือที่ประกอบด้วยข้อเขียน, บทสวดมนต์ และ เพลงสดุดี และเป็นหนังสือที่สร้างขึ้นเพื่อใช้เป็นหนังสือสวดมนต์สำหรับคริสต์ชนผู้เคร่งครัด

คำว่า “ชั่วโมง” ในหนังสือประจำชั่วโมงมาจากภาษาละติน ว่า “horae” แต่ถ้าเป็นหนังสือสวดมนต์ที่เขียนเป็นภาษาอังกฤษก็มักจะเรียกว่า “primer” หนังสือประจำชั่วโมงมักจะเขียนเป็นภาษาละติน แต่ก็มีบ้างที่เขียนเป็นภาษาพื้นเมืองของยุโรป หนังสือจำนวนมากที่ยังหลงเหลือมาจนถึงปัจจุบันอยู่ในมือของห้องสมุดหรือของผู้สะสมส่วนบุคคล

เนื้อหา

หนังสือประจำชั่วโมงเป็นหนังสือสวดมนต์พิธีฉบับย่อที่มีเนื้อหาคล้ายคลึงกับการสวดมนต์ประจำชั่วโมง (Divine Office) ที่ใช้กันตามสำนักสงฆ์ แต่หนังสือประจำชั่วโมงเป็นหนังสือที่สร้างขึ้นสำหรับฆราวาสผู้ประสงค์ที่จะนำวิถีการปฏิบัติบางอย่างมาใช้กระทำในชีวิตประจำวันของผู้เป็นเจ้าของ ตามปกติหนังสือประจำชั่วโมงจะประกอบด้วย:

• ปฏิทินวันฉลองต่างๆ ในคริสต์ศาสนา
• บทย่อที่เลือกคัดมาจากพระวรสาร
• หนังสือสวดมนต์พระแม่มารี (Little Office of Our Lady)
• เพลงสำนึก (Penitential Psalms) เจ็ดบท
• หนังสือสวดมนต์นักบุญ (Litany of Saints)
• หนังสือสวดมนต์รำลึกถึงผู้ตาย (Office for the Dead)
• บทสวดมนต์อื่นๆ

ประวัติ

หนังสือประจำชั่วโมงมีรากฐานมาหนังสือสวดมนต์สั้น (Breviary) จากคริสต์ศตวรรษที่ 12 ซึ่งนักบวชชายและหญิงต้องใช้ในสำนักสงฆ์ หนังสือสวดมนต์สั้นประกอบด้วย เพลงสดุดี, บทสวดมนต์, เพลงสรรเสริญและเพลงสวด (Antiphons) ซึ่งเปลี่ยนไปตามฤดูการทำพิธีทางศาสนา ในที่สุดส่วนที่เป็น “บทสวดมนต์เฉพาะตอน” (Little Office) ก็แยกออกมาจากหนังสือสวดมนต์สั้น และวิวัฒนาการมาเป็น “หนังสือประจำชั่วโมง” ซึ่งตั้งตามชั่วโมงของพระแม่มารีในข้อเขียน หนังสือประจำชั่วโมงสมัยแรกแต่งขึ้นสำหรับผู้หญิงและมักจะมอบเป็นมรดกตกทอดต่อๆ กันมาภายในครอบครัว เช่นจากแม่ถึงลูกสาวซึ่งจะเห็นได้จากการที่ระบุไว้ในพินัยกรรมหลายฉบับ

ความเชื่อเดิมที่ว่าผู้มีอันจะกินหรือเจ้านายเท่านั้นที่จะสามารถเป็นเจ้าของหนังสือประจำชั่วโมงได้ แต่เมื่อมาถึงคริสต์ศตวรรษที่ 15 ก็มีตัวอย่างว่าชนชั้นผู้รับใช้ก็สามารถเป็นเจ้าของได้ ซึ่งจะเห็นได้จากกรณีที่ถึงศาลกรณีหนึ่งที่บ่งว่าหญิงยากจนถูกกล่าวหาว่าโขมยหนังสือประจำชั่วโมงจากสาวใช้ในบ้าน

หนังสือประจำชั่วโมงบางเล่มเขียนขึ้นสำหรับผู้เป็นเจ้าของโดยเฉพาะ โดยมีเนื้อหาที่เหมาะสมตามความต้องการของผู้เป็นเจ้าของรวมทั้งการลงชื่อในหนังสือและมีบทสวดมนต์ที่เหมาะสมกับเจ้าของด้วย บางเล่มที่ตกค้างมามีรูปเจ้าของและตราประจำตระกูล หลักฐานเหล่านี้และนักบุญที่เลือกสำหรับการฉลองในปฏิทินทำให้สามารถสันนิษฐานได้ว่าผู้เป็นเจ้าของคนแรกเป็นใครถ้าไม่มีหลักฐานอื่นที่บ่งไว้

พอมาถึงคริสต์ศตวรรษที่ 15 การผลิตหนังสือประจำชั่วโมงก็แพร่หลายมากขึ้นในประเทศในยุโรป พอมาถึงปลายคริสต์ศตวรรษที่ 15 การผลิตหนังสือประจำชั่วโมงก็ยิ่งถูกลงเพราะความก้าวหน้าทางด้านการพิมพ์ ซึ่งทำให้แม้แต่ชนชั้นต่ำก็สามารถซื้อหาหนังสือประจำชั่วโมงเป็นของตนเองได้

การตกแต่ง

หนังสือประจำชั่วโมงเป็นหนังสือที่มักจะตกแต่งด้วยภาพประกอบอย่างงดงามและกลายมาเป็นเอกสารสำคัญที่ไม่แต่จะมีคุณค่าทางการใช้รูปสัญลักษณ์ของคริสต์ศาสนาในยุคกลางเท่านั้น แต่ยังเป็นเอกสารที่บันทึกความเป็นอยู่ของสังคมในสมัยคริสต์ศตวรรษที่ 15 และคริสต์ศตวรรษที่ 16 ด้วย บางเล่มถึงกับตกแต่ด้วยอัญมณีบนหน้าปก หรือภาพเหมือนหรือตราประจำตระกูลของผู้เป็นเจ้าของ และภายในก็จะมีการตกแต่งด้วยภาพประกอบ ด้วยอักษรตกแต่ง หรือการตกแต่งตามริมหน้าหนังสือ บางเล่มก็หุ้มปกเป็นแบบที่เรียกว่า “หนังสือเข็มขัด” (girdle book) ที่เจ้าของสามารถห้อยกับเข็มขัดพกติดตัวไปไหนมาไหนง่าย บางเล่มเช่น “หนังสือประจำชั่วโมงทาลบ็อต” ของ จอห์น ทาลบ็อต ดยุคแห่งชรูสบรีที่ 1 มีภาพเหมือนของเจ้าของและภรรยาที่คุกเข่าชื่นชมพระแม่มารีและพระบุตรด้วย นอกจากนั้นก็อาจจะตกแต่งประกอบด้วยภาพชุดเช่นภาพชุดจาก แรงงานประจำเดือน (Labours of the Months), หรือภาพชุดจาก “ชีวิตของพระแม่มารี” หรือภาพชุดจากทุกขกิริยาของพระเยซู (Passion of Christ) 8 ภาพสำหรับบทสวดมนต์ 8 บทใน หนังสือสวดมนต์พระแม่มารี

เนื้อหาของหนังสือประจำชั่วโมงมิได้ตายตัวกับเจ้าของคนแรก เจ้าของคนต่อๆ มาอาจจะขยายเพิ่มภายหลัง เช่นเมื่อพระเจ้าเฮนรีที่ 7 ทรงได้รับชัยชนะต่อพระเจ้าริชาร์ดที่ 3 พระองค์ก็พระราชทานหนังสือประจำชั่วโมงของพระเจ้าริชาร์ดให้แก่พระมารดาผู้ทรงลงพระนามแสดงความเป็นเจ้าของ สิ่งที่มักจะได้รับการเปลี่ยนอีกอย่างหนึ่งคือตราประจำตระกูลของผู้เป็นเจ้าของใหม่ หนังสือบางเล่มที่เหลืออยู่ในปัจจุบันบางเล่มก็จะมีบันทึกของผู้เขียนตามขอบหรือความเห็นส่วนตัวบ้าง หรือบางครั้งเจ้าของใหม่ก็อาจจะจ้างช่างเขียนมาเพิ่มเนื้อหาหรือภาพประกอบเช่นเซอร์ทอมัส ลูว์คนอร์จ้างให้เพิ่มภาพประกอบจนกลายเป็นหนังสือที่รู้จักกันในชื่อ “หนังสือประจำชั่วโมงลูว์คนอร์” (Lewkenor Hours) นอกไปจากบันทึกทางศาสนาแล้วบางทีก็จะมีหมายเหตุเกี่ยวกับค่าใช้จ่ายภายในบ้าน หรือวัดเกิดวันเสียชีวิตของคนในบ้านหรือลายเซ็นต์ของแขกที่มาเยี่ยมเป็นต้น

ในปลายคริสต์ศตวรรษที่ 15 ผู้พิมพ์หนังสือประจำชั่วโมงก็เริ่มใช้ภาพประกอบจากที่เป็นภาพพิมพ์แกะไม้ และสามารถพิมพ์ต้นฉบับเป็นหนังโดยมีภาพประกอบที่เรียบๆ ได้ทีละเป็นจำนวนมาก เมื่อพิมพ์เสร็จก็จะจ้างทำภาพประกอบที่ให้เหมาะสมกับผู้ซื้อได้อย่างรวดเร็ว

ตัวอย่างหนังสือประจำชั่วโมง

หนังสือประจำชั่วโมงที่เป็นที่รู้จักกันมากที่สุดและมีการตกแต่งมากที่สุดคือหนังสือ “หนังสือประจำชั่วโมงดยุคแห่งแบร์รี” ที่เขียนและตกแต่งระหว่างปี ค.ศ. 1412 ถึงปี ค.ศ. 1416 ใน ประเทศฝรั่งเศสสำหรับจอห์น ดยุคแห่งแบร์รี

“หนังสือประจำชั่วโมงเบรลส์” (De Brailes Hours) เขียนและตกแต่งราวปี ค.ศ. 1240 เป็นหนังสือประจำชั่วโมงที่เก่าที่สุดที่ตกทอดมาถึงปัจจุบันที่เขียนเป็นภาษาอังกฤษ ภายในมีภาพสี่ภาพที่อาจจะเป็นภาพของเจ้าของคนแรก

หนังสือสวดมนต์รอธชาล์ยด์

“หนังสือสวดมนต์รอธชาล์ยด์” (The Rothschild Prayerbook) เขียนและตกแต่งราวปี ค.ศ. 1505 เดิมเป็นของหลุยส์ นาเธเนียล ฟอน รอธชาล์ยด์ แต่มาถูกนาซียึดจากสมาชิกในตระกูลรอธชาล์ยด์ที่พำนักอยู่ในออสเตรียในปี ค.ศ. 1938 หลังจากที่นาซีเข้ายึดครองประเทศออสเตรีย ในที่สุดหลังจากการเรียกร้องโดยเบ็ตตินา ลูแรม-รอธชาล์ยด์ รัฐบาลออสเตรียก็มอบ “หนังสือสวดมนต์รอธชาล์ยด์” คืนให้แก่ครอบครัวในปี ค.ศ. 1999 เบ็ตตินาประมูลขายที่ลอนดอนในราคา $13,400,000 (ประมาณ 402,000,000 บาท) เมื่อวันที่ 8 กรกฎาคม ค.ศ. 1999

หนังสือประจำชั่วโมงคอนนอลลี

“หนังสือประจำชั่วโมงคอนนอลลี” (Connolly Book of Hours) เขียนและตกแต่งระหว่างคริสต์ศตวรรษที่ 15 เป็นตัวอย่างของหนังสือที่เจ้าของมิได้เป็นชนชั้นเจ้านาย

• 
  หนังสือประจำชั่วโมง
  Jeanne d'Evreux
• 
  หนังสือประจำชั่วโมง
  ซิโมน เด วารี
  (Simon de Varie)
• 
  หนังสือประจำชั่วโมงจาก
  หอสมุดแห่งชาติอังกฤษ
  แสดงฉากพระเยซูถูกจับ
• 
  หนังสือประจำชั่วโมงจาก
  หอสมุดแห่งชาติอังกฤษ
  แสดงฉากชุดชีวิตของพระเยซู
  และชีวิตของพระแม่มารี
• 
  หนังสือประจำชั่วโมงจาก
  หอสมุดแห่งชาติอังกฤษ
  แสดงภาพเจ้าของ
  และเทวดาผู้พิทักษ์
• 
  หนังสือประจำชั่วโมงฟาร์นีส
  การชื่นชมของแมไจและ
  โซโลมอนชื่นชม
  พระราชินีแห่งชีบา
• 
  หนังสือประจำชั่วโมง
  ดยุคแห่งแบร์รี:
  พระเยซูแบกกางเขน
• 
  หนังสือประจำชั่วโมง
  ดยุคแห่งแบร์รี:
  งานศพ
• 
  หอคอยบาเบล
• 
  หนังสือประจำชั่วโมง
  Étienne Chevalier:
  ชะลอร่างจากกางเขน

อ้างอิง

• “อ็อกฟอร์ดพจนานุกรมศิลปะ” ISBN 0-19-280022-1
• อีมัน ดัฟฟี, “The Stripping of the Altars: Traditional Religion in England 1400-1580” (เยล, ค.ศ. 1992) ISBN 0-300-06076-9
• อีมัน ดัฟฟี, “A Very Personal Possession” (“History Today” พฤศจิกายน ค.ศ. 2006)
• จอห์น ฮาร์ธัน “หนังสือประจำชั่วโมง: พร้อมทั้งการสำรวจทางประวัติศาสตร์และความคิดเห็นโดยจอห์น ฮาร์ธัน”: นิวยอร์ค: โครเวลล์, ค.ศ. 1977

ดูเพิ่ม

• หนังสือวิจิตร
• จุลจิตรกรรม

แหล่งข้อมูลอื่น

วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อเกี่ยวกับ “หนังสือประจำชั่วโมง” วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อเกี่ยวกับ หนังสือวิจิตร

• (อังกฤษ) *หนังสือประจำชั่วโมงไฮเปอร์เท็กซ์; เนื้อหาและคำแปล
• (อังกฤษ) หนังสือวิจิตรจากยุคกลาง