เดอร์มาโทม

เดอร์มาโทม; (Dermatome)
	เดอร์มาโทมที่รยางค์บนและรยางค์ล่าง (Modified, after Keegan, J. J., and Garrett, F. D.)
	เดอร์มาโทมของร่างกายด้านบน แสดงส่วนที่ซ้อนทับกัน (Modified, from Fender, after Foerster)
	อภิธานศัพท์กายวิภาคศาสตร์ [แก้ไขบนวิกิสนเทศ]

เดอร์มาโทม (อังกฤษ: dermatome) เป็นผิวหนังส่วนหนึ่งที่โดยหลักเชื่อมกับใยประสาทจากรากหลัง (dorsal root) รากเดียวของเส้นประสาทไขสันหลัง (spinal nerve)^[1]^[2] มีเส้นประสาทไขสันหลังส่วนคอ (cervical nerve) 8 เส้น โดยมีระดับ C1 เป็นข้อยกเว้นเพราะไม่มีเดอร์มาโทม ส่วนอก (thoracic nerve) มี 12 เส้น ส่วนเอว (lumbar nerve) 5 เส้น ส่วนกระเบนเหน็บ (sacral nerve) 5 เส้น เส้นประสาทเหล่านี้แต่ละเส้นส่งความรู้สึก (รวมทั้งความเจ็บปวด) จากผิวหนังส่วนนั้น ๆ ไปยังสมอง

คำว่า เดอร์มาโทม ยังหมายถึงปล้อง (somite) ของตัวอ่อนด้วย

อกและท้องอาจแบ่งเป็นชั้น ๆ คือเป็นเดอร์มาโทมซ้อน ๆ กัน (ดูรูป) แต่ละชั้นได้เส้นประสาทคนละเส้น แต่ขาและแขนมีรูปแบบอีกอย่างหนึ่ง เพราะเดอร์มาโทมแต่ละอันจะวิ่งไปตามยาวของแขนขา แม้รูปแบบทั่วไปจะเหมือนกันทุกคน แต่เขตผิวหนังที่มีประสาทไปเลี้ยงโดยเฉพาะ ๆ ของแต่ละคนจะมีลักษณะโดยเฉพาะ ๆ เช่นกับลายนิ้วมือ

ส่วนผิวหนังที่เชื่อมกับใยประสาทเพียงเส้นเดียวเรียกว่า peripheral nerve field

ความสำคัญทางคลินิก

เดอร์มาโทมเป็นบริเวณผิวหนังที่ได้เส้นประสาทจากเซลล์ประสาทรับความรู้สึกซึ่งอยู่ที่ปมประสาทของเส้นประสาทไขสันหลัง (spinal nerve ganglion) อาการที่เป็นไปตามเดอร์มาโทม (เช่น เจ็บหรือเป็นผื่น) อาจแสดงโรคที่เกี่ยวกับรากเส้นประสาทโดยเฉพาะ ๆ ตัวอย่างรวมทั้งความผิดปกติของการทำงานในไขสันหลังหรือการติดเชื้อไวรัส ปัญหาผิวหนังบางอย่างมักจะมีรอยโรคไปตามเดอร์มาโทม

ในอาการปวดต่างที่ ใยประสาทรับความรู้สึก (sensory nerve fiber) เช่นที่มาจากเดอร์มาโทมอาจเข้าไปที่ไขสันหลังในระดับเดียวกันกับใยประสาทรับความรู้สึกของอวัยวะภายใน (general visceral afferent fibers) เช่นที่มาจากหัวใจ เมื่อใยประสาทรับความรู้สึกภายในได้การกระตุ้น ระบบประสาทกลางไม่สามารถจำแนกว่าความเจ็บปวดว่ามาจากผนังร่างกายหรือจากอวัยวะภายใน จึงทำให้รู้สึกว่าเจ็บที่ผนังร่างกายเช่นเจ็บที่มือแขน เจ็บที่ขากรรไก ดังนั้น ความเจ็บจึงไปเกิด "ต่างที่" ที่เดอร์มาโทมซึ่งมีใยประสาทจากข้อไขสันหลังเดียวกัน^[3]

ไวรัสที่ซ่อนอยู่ในปมประสาท (nerve ganglia) เช่น ไวรัสวาริเซลลาซอสเตอร์ที่เป็นเหตุของทั้งโรคอีสุกอีใสและงูสวัด บ่อยครั้งทำให้เจ็บปวด หรือเป็นผื่น หรือเป็นทั้งสองอย่างโดยเป็นไปตามเดอร์มาโทม แต่อาการก็อาจไม่เกิดตลอดทั้งเดอร์มาโทม

เดอร์มาโทมที่สำคัญกับจุดสังเกต

ต่อไปนี้เป็นรายการของเส้นประสาทไขสันหลัง และผิวหนังบริเวณที่เป็นส่วนของเดอร์มาโทมที่เส้นประสาทนั้น ๆ^[4]

เส้นประสาทไขสันหลัง C2 - 1 ซม. ข้าง ๆ ปุ่มนอกของท้ายทอยที่ฐานกะโหลกศีรษะ หรือ 3 ซม. เป็นอย่างน้อยข้างหลังหู
เส้นประสาทไขสันหลัง C3 - ในแอ่งเหนือกระดูกไหปลาร้า (supraclavicular fossa) ที่ midclavicular line^[A]
เส้นประสาทไขสันหลัง C4 - เหนือข้อต่ออโครมิโอคลาวิคิวลาร์ (acromioclavicular joint)
เส้นประสาทไขสันหลัง C5 - อยู่ทางด้านข้างนอก (lateral/radial) ของข้อพับแขน (antecubital fossa^[B]) ต่อจากข้อศอก
เส้นประสาทไขสันหลัง C6 - อยู่บนผิวหลัง (dorsal) ของกระดูกนิ้วโป้งท่อนต้น
เส้นประสาทไขสันหลัง C7 - อยู่บนผิวหลัง (dorsal) ของกระดูกนิ้วกลางท่อนต้น
เส้นประสาทไขสันหลัง C8 - อยู่บนผิวหลัง (dorsal) ของกระดูกนิ้วก้อยท่อนต้น
เส้นประสาทไขสันหลัง T1 - อยู่ทางส่วนใน (medial/ulnar) ของข้อพับแขน^[B] ต่อจาก medial epicondyle of the humerus^[C]
เส้นประสาทไขสันหลัง T2 - อยู่ที่ปลาย/ยอดของรักแร้ (axilla)
เส้นประสาทไขสันหลัง T3 - ที่จุดตัดของเส้น midclavicular line^[A] กับช่องหว่างซี่โครง (intercostal space) ที่สาม
เส้นประสาทไขสันหลัง T4 - ที่จุดตัดของเส้น midclavicular line^[A] กับช่องหว่างซี่โครง (intercostal space) ที่สี่ อยู่ระดับเดียวกันกับหัวนม
เส้นประสาทไขสันหลัง T5 - ที่จุดตัดของเส้น midclavicular line^[A] กับช่องหว่างซี่โครง (intercostal space) ที่ห้า อยู่ตามแนวนอนระหว่างหัวนมกับกระดูกลิ้นปี่ (xiphoid process^[D])
เส้นประสาทไขสันหลัง T6 - ที่จุดตัดของเส้น midclavicular line^[A] กับเส้นแนวนอนผ่านกระดูกลิ้นปี่^[D]
เส้นประสาทไขสันหลัง T7 - ที่จุดตัดของเส้น midclavicular line^[A] กับเส้นแนวนอนที่อยู่ 1/4 ระหว่างกระดูกลิ้นปี่^[D] กับสะดือ
เส้นประสาทไขสันหลัง T8 - ที่จุดตัดของเส้น midclavicular line^[A] กับเส้นแนวนอนที่อยู่ระหว่างกระดูกลิ้นปี่^[D] กับสะดือ
เส้นประสาทไขสันหลัง T9 - ที่จุดตัดของเส้น midclavicular line^[A] กับเส้นแนวนอนที่อยู่ 3/4 ระหว่างกระดูกลิ้นปี่^[D] กับสะดือ
เส้นประสาทไขสันหลัง T10 - ที่จุดตัดของเส้น midclavicular line^[A] กับเส้นแนวนอนผ่านสะดือ
เส้นประสาทไขสันหลัง T11 - ที่จุดตัดของเส้น midclavicular line^[A] กับเส้นแนวนอนระหว่างสะดือกับเอ็นขาหนีบ (inguinal ligament^[E])
เส้นประสาทไขสันหลัง T12 - ที่จุดตัดของเส้น midclavicular line^[A] กับจุดกึ่งกลางของเอ็นขาหนีบ^[E]
เส้นประสาทไขสันหลัง L2 - ต้นขาหน้าส่วนใน (medial) ที่จุดกึ่งกลางของเส้นที่เชื่อมจุดกึ่งกลางของเอ็นขาหนีบ^[E]กับ medial epicondyle of the femur^[F]
เส้นประสาทไขสันหลัง L3 - อยู่ที่ medial epicondyle of the femur^[F]
เส้นประสาทไขสันหลัง L4 - เหนือตาตุ่มใน (medial malleolus)
เส้นประสาทไขสันหลัง L6 - บนหลังเท้าที่ข้อกระดูก metatarsophalangeal joint^[G]
เส้นประสาทไขสันหลัง S1 - ทางด้านข้างนอก (lateral) ของกระดูกส้นเท้า (calcaneus)
เส้นประสาทไขสันหลัง S2 - อยู่ที่จุดกึ่งกลางของขาพับ (popliteal fossa)^[H]
เส้นประสาทไขสันหลัง S3 - เหนือ tuberosity of the ischium^[I] หรือ infragluteal fold
เส้นประสาทไขสันหลัง S4 และ S5 - ที่รอบ ๆ ทวารหนัก อยู่ทางด้านข้างนอก (lateral) ของ mucocutaneous zone^[J] ภายในระยะน้อยกว่า 1 ซม.

ต่อไปนี้เป็นรายการเส้นประสาทสมองที่รับความรู้สึกที่ใบหน้า

Ophthalmic nerve เป็นส่วน V1 ของเส้นประสาทไทรเจมินัล สัมพันธ์กับโรค Herpes zoster ophthalmicus^[K]
Maxillary nerve เป็นส่วน V2 ของเส้นประสาทไทรเจมินัล
Mandibular nerve เป็นส่วน V3 ของเส้นประสาทไทรเจมินัล

รูปภาพอื่น ๆ

ภาพแสดงการกระจายตัวของเส้นประสาทผิวหนังสำหรับแขนขวา
ขา
เท้า
เดอร์มาโทมหลัก ๆ และเส้นประสาทผิวหนัง (มองจากข้างหน้า)
เดอร์มาโทมหลัก ๆ และเส้นประสาทผิวหนัง (มองจากข้างหลัง)

ดูเพิ่ม

Cutaneous innervation

เชิงอรรถ

↑ ^1.00 ^1.01 ^1.02 ^1.03 ^1.04 ^1.05 ^1.06 ^1.07 ^1.08 ^1.09 ^1.10 midclavicular line เป็นเส้นที่วิ่งเป็นแนวตั้งลงไปตามผิวร่างกายโดยวิ่งผ่านจุดกลางของกระดูกไหปลาร้า
↑ ^2.0 ^2.1 ข้อพับแขน (cubital fossa หรือ elbow pit) เป็นบริเวณสามเหลี่ยมทางด้านหน้าของศอกของมนุษย์ มันเรียกด้วยว่า antecubital fossa เพราะมันอยู่ข้างหน้าข้อศอก (จากคำละตินว่า cubitus) เมื่ออยู่ใน standard anatomical position
↑ medial epicondyle of the humerus เป็นส่วนรอบปุ่มกระดูก (epicondyle) ด้านใน (medial) ของกระดูกต้นแขนในมนุษย์ มันใหญ่กว่าและเด่นกว่าส่วนรอบปุ่มกระดูกด้านข้าง (lateral epicondyle) และยื่นไปทางข้างหลังมากกว่าเมื่ออยู่ใน standard anatomical position
↑ ^4.0 ^4.1 ^4.2 ^4.3 ^4.4 กระดูกลิ้นปี่ (xiphoid process หรือ xiphisternum หรือ metasternum) เป็นส่วนยื่นเป็นกระดูกอ่อนเล็ก ๆ ของกระดูกอกส่วนล่าง ซึ่งปกติจะกลายเป็นกระดูกในผู้ใหญ่^[5] อาจเรียกว่า ensiform process ได้ด้วย คำว่า xiphoid (จากคำกรีก) และ ensiform (จากคำละติน) แปลว่า เหมือนดาบ
↑ ^5.0 ^5.1 ^5.2 เอ็นขาหนีบ (inguinal ligament หรือ Poupart's ligament หรือ groin ligament) เป็นเอ็นที่วิ่งจาก pubic tubercle ไปยัง anterior superior iliac spine กายวิภาคของมันสำคัญยิ่งเมื่อผ่าตัดคนไข้ไส้เลื่อน
↑ ^6.0 ^6.1 medial epicondyle of the femur เป็นส่วนยื่น/ปุ่มกระดูกซึ่งอยู่ที่ด้านใน (medial) ของปลาย (distal) กระดูกต้นขา (femur)
↑ metatarsophalangeal joints หรือ MTP joints เป็นข้อระหว่างกระดูกฝ่าเท้า (metatarsal bone) กับกระดูกนิ้วเท้าส่วนต้น (proximal phalanges) เป็นข้อกระดูกกลม (condyloid joint) คือมีผิวกระดูกเป็นรูปวงรีหรือวงกลมที่ยื่นเข้าไปใกล้ช่องตื้น ๆ ของกระดูกนิ้วเท้าส่วนต้น
↑ ขาพับ (popliteal fossa, kneepit, hough) เป็นแอ่ง/รอยบุ๋มตื้นที่หลังเข่า กระดูกที่เป็นส่วนรวมกระดูกต้นขากับกระดูกแข้ง
↑ ischial tuberosity หรือ tuberosity of the ischium หรือ tuber ischiadicum หรือเรียกด้วยคำอังกฤษสามัญว่า sit bones เป็นปุ่มกระดูกใหญ่ด้านหลังของ superior ramus of the ischium เป็นกระดูกด้านข้างนอก (lateral) ของทางออกเชิงกราน (pelvic outlet)
↑ mucocutaneous zone หรือ mucocutaneous boundary เป็นบริเวณในร่างกายที่เยื่อเมือกกลายเป็นผิวหนังซึ่งสัตว์มีที่ช่องร่างกายต่าง ๆ ในมนุษย์พบได้ที่ปาก รูจมูก เยื่อตา ท่อปัสสาวะ ช่องคลอด หนังหุ้มปลาย (องคชาต) และทวารหนัก
↑ Herpes zoster ophthalmicus (HZO) หรือ ophthalmic zoster เป็นโรคที่มีเหตุจากการคืนฤทธิ์ของไวรัสวาริเซลลาซอสเตอร์ซึ่งซ่อนอยู่ใน ophthalmic nerve อันเป็นส่วนแรก (V1) ของเส้นประสาทไทรเจมินัล^[6]

อ้างอิง

↑ "Dermatomes Anatomy". eMedicine. 2017-10-03. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2019-05-18.
↑ "dermatome". The Free Dictionary by Farlex, Medical dictionary. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2017-09-16.
↑ "Referred pain". Physiopedia. 2019-02-02. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2019-05-21. cited van Cranenburghauthors, B. (1997). SCHEMA’S FYSIOLOGIE. Maarssen: Elsevier/De Tijdstroom. pp. 53, 65, 70.
↑ "Key Sensory Points" (PDF). American Spinal Injury Association (ASIA). June 2008. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2016-03-04.
↑ Muscolino, Joseph E (2008). The Muscle and Bone Palpation Manual with Trigger Points, Referral Patterns and Stretching. Elsevier Health Sciences. p. 104. ISBN 978-0323051712.{{cite book}}: CS1 maint: uses authors parameter (ลิงก์)
↑ James, William D.; Berger, Timothy G. และคณะ (2006). Andrews' Diseases of the Skin: clinical Dermatology. Saunders Elsevier. p. 380. ISBN 0-7216-2921-0.{{cite book}}: CS1 maint: uses authors parameter (ลิงก์)

แหล่งข้อมูลอื่น

3D Dermatomes Web App เก็บถาวร 2014-03-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, Instamedic
Diagram "Adult Dermatome", The New York Times

[midclavicular-5] 1.00 ^1.01 ^1.02 ^1.03 ^1.04 ^1.05 ^1.06 ^1.07 ^1.08 ^1.09 ^1.10 midclavicular line เป็นเส้นที่วิ่งเป็นแนวตั้งลงไปตามผิวร่างกายโดยวิ่งผ่านจุดกลางของกระดูกไหปลาร้า

[antecubital-6] 2.0 ^2.1 ข้อพับแขน (cubital fossa หรือ elbow pit) เป็นบริเวณสามเหลี่ยมทางด้านหน้าของศอกของมนุษย์ มันเรียกด้วยว่า antecubital fossa เพราะมันอยู่ข้างหน้าข้อศอก (จากคำละตินว่า cubitus) เมื่ออยู่ใน standard anatomical position

[7] medial epicondyle of the humerus เป็นส่วนรอบปุ่มกระดูก (epicondyle) ด้านใน (medial) ของกระดูกต้นแขนในมนุษย์ มันใหญ่กว่าและเด่นกว่าส่วนรอบปุ่มกระดูกด้านข้าง (lateral epicondyle) และยื่นไปทางข้างหลังมากกว่าเมื่ออยู่ใน standard anatomical position

[xiphoid-9] 4.0 ^4.1 ^4.2 ^4.3 ^4.4 กระดูกลิ้นปี่ (xiphoid process หรือ xiphisternum หรือ metasternum) เป็นส่วนยื่นเป็นกระดูกอ่อนเล็ก ๆ ของกระดูกอกส่วนล่าง ซึ่งปกติจะกลายเป็นกระดูกในผู้ใหญ่^[5] อาจเรียกว่า ensiform process ได้ด้วย คำว่า xiphoid (จากคำกรีก) และ ensiform (จากคำละติน) แปลว่า เหมือนดาบ

[inguinal-10] 5.0 ^5.1 ^5.2 เอ็นขาหนีบ (inguinal ligament หรือ Poupart's ligament หรือ groin ligament) เป็นเอ็นที่วิ่งจาก pubic tubercle ไปยัง anterior superior iliac spine กายวิภาคของมันสำคัญยิ่งเมื่อผ่าตัดคนไข้ไส้เลื่อน

[FemurME-11] 6.0 ^6.1 medial epicondyle of the femur เป็นส่วนยื่น/ปุ่มกระดูกซึ่งอยู่ที่ด้านใน (medial) ของปลาย (distal) กระดูกต้นขา (femur)

[12] metatarsophalangeal joints หรือ MTP joints เป็นข้อระหว่างกระดูกฝ่าเท้า (metatarsal bone) กับกระดูกนิ้วเท้าส่วนต้น (proximal phalanges) เป็นข้อกระดูกกลม (condyloid joint) คือมีผิวกระดูกเป็นรูปวงรีหรือวงกลมที่ยื่นเข้าไปใกล้ช่องตื้น ๆ ของกระดูกนิ้วเท้าส่วนต้น

[13] ขาพับ (popliteal fossa, kneepit, hough) เป็นแอ่ง/รอยบุ๋มตื้นที่หลังเข่า กระดูกที่เป็นส่วนรวมกระดูกต้นขากับกระดูกแข้ง

[14] ischial tuberosity หรือ tuberosity of the ischium หรือ tuber ischiadicum หรือเรียกด้วยคำอังกฤษสามัญว่า sit bones เป็นปุ่มกระดูกใหญ่ด้านหลังของ superior ramus of the ischium เป็นกระดูกด้านข้างนอก (lateral) ของทางออกเชิงกราน (pelvic outlet)

[15] mucocutaneous zone หรือ mucocutaneous boundary เป็นบริเวณในร่างกายที่เยื่อเมือกกลายเป็นผิวหนังซึ่งสัตว์มีที่ช่องร่างกายต่าง ๆ ในมนุษย์พบได้ที่ปาก รูจมูก เยื่อตา ท่อปัสสาวะ ช่องคลอด หนังหุ้มปลาย (องคชาต) และทวารหนัก

[17] Herpes zoster ophthalmicus (HZO) หรือ ophthalmic zoster เป็นโรคที่มีเหตุจากการคืนฤทธิ์ของไวรัสวาริเซลลาซอสเตอร์ซึ่งซ่อนอยู่ใน ophthalmic nerve อันเป็นส่วนแรก (V1) ของเส้นประสาทไทรเจมินัล^[6]

[1] "Dermatomes Anatomy". eMedicine. 2017-10-03. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2019-05-18.

[2] "dermatome". The Free Dictionary by Farlex, Medical dictionary. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2017-09-16.

[3] "Referred pain". Physiopedia. 2019-02-02. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2019-05-21. cited van Cranenburghauthors, B. (1997). SCHEMA’S FYSIOLOGIE. Maarssen: Elsevier/De Tijdstroom. pp. 53, 65, 70.

[4] "Key Sensory Points" (PDF). American Spinal Injury Association (ASIA). June 2008. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2016-03-04.

[8] Muscolino, Joseph E (2008). The Muscle and Bone Palpation Manual with Trigger Points, Referral Patterns and Stretching. Elsevier Health Sciences. p. 104. ISBN 978-0323051712.{{cite book}}: CS1 maint: uses authors parameter (ลิงก์)

[16] James, William D.; Berger, Timothy G. และคณะ (2006). Andrews' Diseases of the Skin: clinical Dermatology. Saunders Elsevier. p. 380. ISBN 0-7216-2921-0.{{cite book}}: CS1 maint: uses authors parameter (ลิงก์)

[1]

[2]

[3]

[4]

[A]

[B]

[C]

[D]

[E]

[F]

[G]

[H]

[I]

[J]

[K]

[5]

[6]