ภูเขาไฟรูปโล่

ภูเขาไฟเมานาโลอา ภูเขาไฟรูปโล่ในเกาะฮาวาย

ภูเขาไฟรูปโล่ เป็นภูเขาไฟชนิดหนึ่งที่ประกอบด้วยลาวาแข็งตัวเป็นหลัก ไม่มีเถ้าที่พ่นจากปากปล่องภูเขาไฟประกอบด้วยหรือหากมีก็ไม่มาก ทำให้ภูเขาไฟชนิดนี้มีความสูงไม่มากนักแลดูเหมือนโล่นักรบเมื่อมองจากด้านบน ภูเขาไฟรูปโล่พบได้ทั่วโลก ตัวอย่างเช่น ภูเขาไฟเวซูวีโย ภูเขาไฟเมานาเคอา นอกจากนี้ยังพบได้บนดาวเคราะห์หิน หรือดวงจันทร์ที่มีขนาดใหญ่เพียงพอเก็บแมกมาไว้ภายใน เช่นดาวศุกร์ ดาวอังคาร ดวงจันทร์ไอโอ

ภูเขาไฟรูปโล่ต่างจาก ภูเขาไฟเชิงประกอบตรงที่ภูเขาไฟเชิงประกอบมีเถ้าถ่านทับถมสลับกับลาวาเย็นตัว ทำให้่ภูเขาไฟเชิงประกอบมีความสูงมากกว่าภูเขาไฟรูปโล่

คุณลักษณะ

แผนผังภูเขาไฟรูปโล่ (key: 1. Ash plume 2. Lava fountain 3. Crater 4. Lava lake 5. Fumaroles 6. Lava flow 7. Layers of lava and ash 8. Stratum 9. Sill 10. Magma conduit 11. Magma chamber 12. Dike) Click for larger version.

ภูเขาไฟรูปโล่เกิดจากการไหลของลาวาที่ไม่หนืด เมื่อลาวาเย็นตัวลงก็จะแข็งตัวกลายเป็นชั้นทับถมขึ้นเป็นรูปทรงภูเขาเตี้ย ๆ มีมุมชันไม่มากคือไม่เกิน 10 องศา ความสูงมักอยู่ในช่วงประมาณ 1/20 ของความกว้าง ในระยะแรกเมื่อก่อตัวจะเห็นเป็นลานลาวา (lava plateau) ต่างจากภูเขาไฟเชิงประกอบที่มีลักษณะเป็นการทับถมของเถ้าและลาวาสลับชั้น และต่างจากภูเขาไฟกรวยกรวดที่ประกอบด้วยเถ้าเป็นหลัก ภูเขาไฟรูปโล่มักจะปะทุต่อเนื่องตลอดเวลาแทนการปะทุเป็นครั้งคราวอย่างภูเขาไฟเชิงประกอบ ภูเขาไฟรูปโล่ใต้เมฆที่ใหญ่ที่สุดในโลกคือ ภูเขาไฟเมานาโลอาซึ่งสูง 4,169 m (13,678 ft) จากระดับน้ำทะเล และกว้าง 60 mi (100 km) ประมาณกันว่ามีปริมาตรหินบะซอลต์ที่ประกอบเป็นภูเขาไฟทั้งสิ้น 80,000 km³ (19,000 cu mi) ฐานรากของภูเขาไฟจมตัวอยู่ใต้เปลือกโลกลึกประมาณ 8 km (5 mi)

ภูเขาไฟรูปโล่ส่วนมากที่มีการศึกษามักอยู่ที่หมู่เกาะฮาวาย เพราะเข้าถึงง่าย และภูเขาไฟปะทุตลอดเวลา มีภูเขาไฟคิเลาเอียปะทุมาตั้งแต่ พ.ศ. 2526 เป็นแหล่งศึกษาหนึ่ง ลักษณะการปะทุและการปล่อยลาวาที่ไม่รุนแรงและเชื่องช้า กินเวลานานนี้เอง แม้ว่าจะมีการพ่นเถ้าถ่านบ้าง ทำให้นักวิทยาศาสตร์เรียกก่ารปะทุของภูเขาไฟนี้ว่า การปะทุฮาวาย (Hawaiian eruption) การปะทุฮาวายเมื่อเกิดหลายครั้ง ก็จะเกิดเป็นชั้นลาวาแข็งบาง ๆ ทับถมกันจนเกิดเป็นภูเขาซึ่งมักมีแอ่งลาวาตรงกลาง ภูเขาที่ว่านี้ไม่สูงนักเพราะการไหลแผ่กว้างของลาวา

• 
  ʻAʻa advances over solidified pāhoehoe on Kīlauea, Hawaiʻi.
• 
  A pāhoehoe lava fountain on Kīlauea erupts.
• 
  A lava lake in the caldera of Erta Ale, an active shield volcano in Ethiopia
• 
  Pāhoehoe flows enter the Pacific Ocean on Hawaiʻi island.
• 
  Puʻu ʻŌʻō, a parasitic cinder cone on Kīlauea, lava fountaining at dusk in June 1983, near the start of its current eruptive cycle.
• 
  The Thurston lava tube on Hawaiʻi island, now a tourist attraction in the Hawaiʻi Volcanoes National Park

ภูเขาไฟรูปโล่นอกโลก

นอกเหนือจากบนโลกแล้ว ภูเขาไฟรูปโล่ยังพบได้บนดาวเคราะห์หินอื่นตลอดจนดาวบริวารที่เป็นกิน อาทิ ดาวศุกร์ ดาวอังคาร ดวงจันทร์ไอโอ

ดาวอังคารมีความเร่งโน้มถ่วงน้อยกว่าโลก คืออยู่ที่ 3.711 m/s² ซึ่งน้อยกว่าของโลกที่ 9.806 m/s² ทำให้ดาวอังคารมีภูเขาไฟที่งอกสูงกว่าโลก โดยมีความสูงได้ถึง 14 mi (23 km) และกว้างได้ถึง 370 mi (595 km) เทียบกับภูเขาไฟเมานาเคอาซึ่งกว้าง 74 mi (119 km)และสูง 6 mi (10 km) บนดาวอังคารมีภูเขาไฟรูปโล่ที่สูงที่สุดคือ ภูเขาไฟโอลิมปัสมอนส์

ดาวศุกร์มีความเร่งโน้มถ่วงพอ ๆ กับโลก คือ 8.87 m/s² ทำให้ปรากฏภูเขาไฟรูปโล่จำนวนมากคล้ายกับโลก นับได้มากกว่า 150 ลูก ลักษณะแบนราบกว่าบนโลก ภูเขาไฟบางลูกมีขนาดกว้างได้ถึง 700 km (430 mi)