เจ้าฟ้าหลวงทิพเนตร

เจ้าฟ้าหลวงทิพเนตร
เจ้าฟ้าหลวงทิพเนตร
เจ้าฟ้าเชียงแสน สมัยที่ 1
ครองราชย์	พ.ศ. 2171 ไทยสากล - พ.ศ. 2171 ไทยสากล
รัชกาลก่อนหน้า	นางฟ้ากาเผือก
ถัดไป	พระยาศรีสองเมืองวิชัยปราการ
เจ้าฟ้าเชียงแสน สมัยที่ 2
ครองราชย์	พ.ศ. 2175 ไทยสากล - พ.ศ. 2193/2194 ไทยสากล
ก่อนหน้า	พระยาศรีสองเมืองวิชัยปราการ
รัชกาลถัดไป	เจ้าฟ้าหมวกคำ
ประสูติ	ไม่ปรากฏ
สิ้นพระชนม์	พ.ศ. 2193/2194 ไทยสากล
พระราชบุตร	เจ้าฟ้าหมวกคำ; นายมอง
ราชวงศ์	หลวงทิพเนตร

เจ้าฟ้าหลวงทิพเนตร^[1]^[2] หรือพระยาหลวงทิพเนตร^[3]^[4] ทรงเป็นเจ้าฟ้าเชียงแสนภายใต้การปกครองของพม่าระหว่างปี พ.ศ. 2171 ไทยสากล^{[note 1]} และ พ.ศ. 2175 ไทยสากล - พ.ศ. 2193/2194 ไทยสากล (จ.ศ. 1012)

พระราชประวัติ

เจ้าฟ้าเชียงแสนสมัยที่ 1

แต่เดิมเจ้าฟ้าหลวงทิพเนตรทรงเป็นขุนนางเมืองเชียงแสน นามว่าแสนหลวงเรือดอน^{[note 2]} ในปี พ.ศ. 2169/2170 ไทยสากล (จ.ศ. 988) เจ้าฟ้าแห่งเชียงรุ่งแข็งเมืองต่อพม่า พระเจ้าอะเนาะเพะลูนทรงให้พระราชอนุชาทั้งสองคือ สุทโธธรรมราชา (พระเจ้าตาลูน) และมังรายกะยอฉะวาแห่งซะกุ๊ยกทัพไปปราบปราม ต่อมาพระเจ้าอะเนาะเพะลูนทรงถูกปลงพระชนม์โดยพระเจ้ามีนเยเดะบะในวันที่ 8 มิถุนายน พ.ศ. 2171 ไทยสากล ในขณะนั้นสุทโธธรรมราชาและมังรายกะยอฉะวากำลังเสด็จกลับจากการศึกที่เชียงรุ่งและประทับอยู่ที่เมืองเชียงแสน พระเจ้ามีนเยเดะบะทรงออกอุบายทำให้เจ้าทั้งสองเกิดวิวาทกัน^[5]^[6] แสนหลวงเรือดอนมีความชอบในการระงับเหตุวิวาทดังกล่าว สุทโธธรรมราชาจึงทรงตั้งให้เป็นเจ้าฟ้าหลวงทิพเนตรครองเมืองเชียงแสน^[1]^[2]

เจ้าฟ้าหลวงทิพเนตรโดยเสด็จไปส่งสุทโธธรรมราชาและมังรายกะยอฉะวาถึงฝั่งแม่น้ำสาละวิน เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นทำให้เจ้าพลศึกซ้ายไชยสงครามแห่งเชียงใหม่ทรงคิดแข็งเมืองต่อพม่าจึงทรงให้เจ้าเมืองลำปางจับตัวเจ้าฟ้าหลวงทิพเนตรมาขังไว้ที่เชียงใหม่ จากนั้นจึงทรงแต่งตั้งให้เจ้าเมืองลำปางเป็นพระยาศรีสองเมืองวิชัยปราการปกครองเมืองเชียงแสนแทน^[1]^[2]

เจ้าฟ้าเชียงแสนสมัยที่ 2

หลังจากพระเจ้าตาลูนทรงตีเมืองเชียงใหม่แตกในเดือนเมษายน พ.ศ. 2175 ไทยสากล^[5]^[6] พระองค์ทรงให้เจ้าฟ้าหลวงทิพเนตรกลับไปครองเมืองเชียงแสนดังเดิม^[1]^[2] ตำนานพื้นเมืองเชียงใหม่^[3]^[4]ระบุว่า พระเจ้าตาลูนทรงตั้งให้เจ้าฟ้าหลวงทิพเนตรครองเมืองเชียงใหม่ซึ่งขัดแย้งกับข้อมูลจากหลักฐานอื่น

เจ้าฟ้าหลวงทิพเนตรสิ้นพระชนม์ในปี พ.ศ. 2193/2194 ไทยสากล (จ.ศ. 1012)^[1]^[2]^[3]^[4] เจ้าฟ้าหมวกคำพระราชโอรสจึงขึ้นครองเมืองเชียงแสนต่อมา

เจ้าฟ้าหลวงทิพเนตรอาจมีพระราชธิดาอีก 1 พระองค์ ซึ่งถูกกล่าวถึงโดยมหาราชวงศ์^[5] มีพระนามว่า นายมอง^{[note 3]} (อังกฤษ: Nai Maung) พระองค์ทรงเป็นธิดาเจ้าเมืองเชียงแสนและหลานสาว (niece) ของบาญายาซา^{[note 3]} (อังกฤษ: Banyayaza) และทรงเป็นหนึ่งในพระสนมของพระเจ้าตาลูน และได้ประสูติพระราชธิดาในปี พ.ศ. 2181/2182 ไทยสากล (จ.ศ. 1000) มีพระนามว่า ซิตะระนานเลาะ^{[note 3]} (อังกฤษ: Sittara Nan Lawk) ต่อมาซิตะระนานเลาะทรงได้รับพระราชทานราชทินนาม ตูซา^{[note 3]} (อังกฤษ: Thuza) หรือตูยาซา^{[note 3]} (อังกฤษ: Thuyaza)

หมายเหตุ

↑ เทียบตามปฏิทินสุริยคติไทย โดยยึดวันปีใหม่คือ 1 มกราคม
↑ แสนหลวงเรือดอนอาจเป็นตำแหน่ง ดังปรากฏในข้อความในพื้นเมืองเชียงแสนว่า หื้อแสนหลวงเถิง (เทิง) กินท้องช้างแล เรือดอน เรือทวาย ท่าทั้งมวลแล สรัสวดี อ๋องสกุล อธิบายว่า กินท้องช้าง หมายถึง เก็บภาษีเรือท้องช้าง ซึ่งเป็นเรือบรรทุกสินค้า
↑ ^3.0 ^3.1 ^3.2 ^3.3 ^3.4 ทับศัพท์ตามการทับศัพท์ภาษาพม่า

อ้างอิง

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ^1.4 อ๋องสกุล, สรัสวดี (2003). เอียวศรีวงศ์, นิธิ (บ.ก.). พื้นเมืองเชียงแสน. กรุงเทพฯ: อมรินทร์. pp. 113–117, 121. ISBN 9742726612.
↑ ^2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 ^2.4 กรมศิลปากร, บ.ก. (19 April 1936), "พงศาวดารเมืองเงินยางเชียงแสน" [Phongsawadan Mueang Ngoen Yang Chiang Saen], ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ ๖๑ [Collection of Historical Archives] (PDF), พระนคร: โรงพิมพ์อักษรโสภณ, สืบค้นเมื่อ 2024-05-01
↑ ^3.0 ^3.1 ^3.2 สำนักนายกรัฐมนตรี, คณะกรรมการจัดพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์, บ.ก. (1971), ตำนานพื้นเมืองเชียงใหม่ [Tamnan Phuen Mueang Chiang Mai] (PDF), แปลโดย โชติสุขรัตน์, สงวน, พระนคร: สำนักนายกรัฐมนตรี, p. 81, สืบค้นเมื่อ 2024-05-01
↑ ^4.0 ^4.1 ^4.2 ประชากิจกรจักร, พระยา (1973). พงศาวดารโยนก (7th ed.). กรุงเทพฯ: บุรินทร์การพิมพ์. pp. 408–410. สืบค้นเมื่อ 2024-05-01.
↑ ^5.0 ^5.1 ^5.2 U Kala (2016). The Great Chronicle, 1597-1711. แปลโดย Tun Aung Chain. Yangon: MKS Publishing. pp. 98–99, 103–105, 119, 167. ISBN 9789997102201.
↑ ^6.0 ^6.1 THIEN, NAI (29 February 1912). "INTERCOURSE BETWEEN BURMA AND SIAM AS RECORDED IN HMANNAN YAZAWINDAWGYI" (PDF). สยามสมาคมในพระบรมราชูปถัมภ์. p. 86-88. เก็บ (PDF)จากแหล่งเดิมเมื่อ 2021-06-02. สืบค้นเมื่อ 2023-12-08.

ก่อนหน้า		เจ้าฟ้าหลวงทิพเนตร		ถัดไป
นางฟ้ากาเผือก		เจ้าฟ้าเชียงแสน สมัยที่ 1 (พ.ศ. 2171 ไทยสากล - พ.ศ. 2171 ไทยสากล)		พระยาศรีสองเมืองวิชัยปราการ
พระยาศรีสองเมืองวิชัยปราการ		เจ้าฟ้าเชียงแสน สมัยที่ 2 (พ.ศ. 2175 ไทยสากล - พ.ศ. 2193/2194 ไทยสากล)		เจ้าฟ้าหมวกคำ

[5] เทียบตามปฏิทินสุริยคติไทย โดยยึดวันปีใหม่คือ 1 มกราคม

[6] แสนหลวงเรือดอนอาจเป็นตำแหน่ง ดังปรากฏในข้อความในพื้นเมืองเชียงแสนว่า หื้อแสนหลวงเถิง (เทิง) กินท้องช้างแล เรือดอน เรือทวาย ท่าทั้งมวลแล สรัสวดี อ๋องสกุล อธิบายว่า กินท้องช้าง หมายถึง เก็บภาษีเรือท้องช้าง ซึ่งเป็นเรือบรรทุกสินค้า

[:03-9] 3.0 ^3.1 ^3.2 ^3.3 ^3.4 ทับศัพท์ตามการทับศัพท์ภาษาพม่า

[:7-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ^1.4 อ๋องสกุล, สรัสวดี (2003). เอียวศรีวงศ์, นิธิ (บ.ก.). พื้นเมืองเชียงแสน. กรุงเทพฯ: อมรินทร์. pp. 113–117, 121. ISBN 9742726612.

[:12-2] 2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 ^2.4 กรมศิลปากร, บ.ก. (19 April 1936), "พงศาวดารเมืองเงินยางเชียงแสน" [Phongsawadan Mueang Ngoen Yang Chiang Saen], ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ ๖๑ [Collection of Historical Archives] (PDF), พระนคร: โรงพิมพ์อักษรโสภณ, สืบค้นเมื่อ 2024-05-01

[:4-3] 3.0 ^3.1 ^3.2 สำนักนายกรัฐมนตรี, คณะกรรมการจัดพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์, บ.ก. (1971), ตำนานพื้นเมืองเชียงใหม่ [Tamnan Phuen Mueang Chiang Mai] (PDF), แปลโดย โชติสุขรัตน์, สงวน, พระนคร: สำนักนายกรัฐมนตรี, p. 81, สืบค้นเมื่อ 2024-05-01

[:02-4] 4.0 ^4.1 ^4.2 ประชากิจกรจักร, พระยา (1973). พงศาวดารโยนก (7th ed.). กรุงเทพฯ: บุรินทร์การพิมพ์. pp. 408–410. สืบค้นเมื่อ 2024-05-01.

[:5-7] 5.0 ^5.1 ^5.2 U Kala (2016). The Great Chronicle, 1597-1711. แปลโดย Tun Aung Chain. Yangon: MKS Publishing. pp. 98–99, 103–105, 119, 167. ISBN 9789997102201.

[:2-8] 6.0 ^6.1 THIEN, NAI (29 February 1912). "INTERCOURSE BETWEEN BURMA AND SIAM AS RECORDED IN HMANNAN YAZAWINDAWGYI" (PDF). สยามสมาคมในพระบรมราชูปถัมภ์. p. 86-88. เก็บ (PDF)จากแหล่งเดิมเมื่อ 2021-06-02. สืบค้นเมื่อ 2023-12-08.

[1]

[2]

[3]

[4]

[note 1]

[note 2]

[5]

[6]

[note 3]