ข้ามไปเนื้อหา

สกุลรองเท้านารี

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

สกุลรองเท้านารี
ภาพวาดของ Paphiopedilum lawrenceanum
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์ แก้ไขการจำแนกนี้
อาณาจักร: พืช
Plantae
เคลด: พืชมีท่อลำเลียง
Tracheophytes
เคลด: พืชดอก
Angiosperms
เคลด: พืชใบเลี้ยงเดี่ยว
Monocots
อันดับ: หน่อไม้ฝรั่ง
Asparagales
วงศ์: กล้วยไม้
Orchidaceae
วงศ์ย่อย: Cypripedioideae
Cypripedioideae
สกุล: รองเท้านารี
Paphiopedilum
สปีชีส์

มีราวๆ 80 ชนิด

การกระจายพันธุ์
ชื่อพ้อง
  • Cordula Raf.
  • Menephora Raf.
  • Stimegas Raf.

สกุลรองเท้านารี (Paphiopedilum) เป็นพันธุ์ไม้ประเภทกล้วยไม้ ตั้งขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2429 โดยนักพฤกษศาสตร์ชาวเยอรมัน มาจากรากศัพท์ภาษากรีกคือ Paphia หมายถึงเทพธิดาแห่งความรักและความงาม และ pedilon หมายถึงรองเท้าของผู้หญิง ซึ่งหมายถึงลักษณะกลีบดอกที่เป็นถุงลึกคล้ายรองเท้า พบทั่วไปในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

ชื่อเรียกอื่นๆ

[แก้]

กล้วยไม้รองเท้านารีมีชื่อเรียกอื่นๆ อีกหลายชื่อ เช่น รองเท้านาง รองเท้าแตะนารี หรือ บุหงากะสุต ในภาษามาเลเซีย อันหมายถึงรองเท้าของสตรี เนื่องจากกลีบดอก หรือที่เรียกว่า “กระเป๋า”

แหล่งกำเนิด

[แก้]

กล้วยไม้รองเท้านารี มีแหล่งกำเนิดอยู่ในเขตอบอุ่น และเขตร้อนแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ตั้งแต่อินเดีย ฟิลิปปินส์ พม่า มาเลเซีย และในประเทศไทยซึ่งพบกล้วยไม้รองเท้านารีขึ้นอยู่ในป่าทั่วๆ ไป

ลักษณะเด่น

[แก้]

มีรูปร่างคล้ายกับรองเท้าของสตรีและรองเท้าไม้ของชาวเนเธอแลนด์ กระเป๋าของรองเท้านารีมีรูปร่างลักษณะและสีสันแตกต่างกันไปตามชนิดพันธุ์

ลักษณะทั่วไป

[แก้]

บางชนิดเกาะอาศัยอยู่ตามต้นไม้ แต่ส่วนใหญ่แล้วจะเป็นพวกที่ขึ้นอยู่ตามพื้นดินหรือซอกหินที่มีต้นไม้ใบหญ้าเน่าตายทับถมกัน เจริญงอกงามในที่โปร่ง ไม่ชอบที่รกทึบ แสงแดดส่องถึง รองเท้านารี เป็นกล้วยไม้ประเภทแตกกอเช่นเดียวกับ หวาย "คัทลียา" และ"ซิมบิเดียม" ต้นที่แท้จริงเรียกว่า "ไรโซม" (เหง้า)

ต้นหนึ่งหรือกอหนึ่งจะประกอบด้วยต้นย่อยหลายต้น รากออกเป็นกระจุกที่โคนต้นและมักจะทอดไปทางด้านราบมากกว่าหยั่งลึกลงไป หน่อใหม่จะแตกจากตาที่โคนต้นเก่า มีลำต้นสั้นมาก แต่ไม่มีลำลูกกล้วย ใบมีขนาดรูปร่างต่างกันไป บางชนิดมีใบยาว บางชนิดใบตั้งชูขึ้น บางชนิดใบทอดขนานกับพื้น บางชนิดใบมีลาย บางชนิดใบไม่มีลายแต่เป็นสีเดียวเรียบๆ

การออกดอกจะออกที่ยอด มีทั้งชนิดออกดอกเป็นดอกเดี่ยว และออกดอกเป็นช่อ กลีบดอกชั้นนอกกลีบบนมีขนาดใหญ่สะดุดตา ส่วนกลีบชั้นนอกคู่ล่างจะเชื่อมติดกันและมีขนาดเล็กลงจนส่วนปากบังมิดหรือเกือบมิด กลีบคู่ในซึ่งมีลักษณะเหมือนกันกางออกไปทั้ง 2 ข้างซ้ายขวาของดอก ส่วนกลีบในกลีบที่ 3 จะเปลี่ยนเป็น “กระเปาะ” คล้ายรูปรองเท้า

กระเปาะนี้มีหน้าที่รับน้ำฝนตกลงไปเพื่อชะล้างเกสรตัวผู้ไปตัดกับแผ่นเกสรตัวเมีย กล้วยไม้สกุลนี้จะมีทั้งเกสรตัวผู้และเกสรตัวเมียอยู่ในดอกเดียวกัน แต่จะมีเส้าเกสรแตกต่างจากกล้วยไม้ทั่วๆ ไป คือ ที่ปลายสุดของเส้าเกสร แทนที่จะเป็นอับเรณูกลับเป็นแผ่นบางๆ ซึ่งทางพฤกษาศาสตร์ถือเป็นเกสรที่เปลี่ยนรูปร่างไปใช้การไม่ได้ เรียกส่วนนี้ว่า “สตามิโนด” สำหรับเกสรตัวผู้ที่ใช้การได้มีอยู่ 2 ชุด โดยจะอยู่ถัดต่ำลงมาทั้ง 2 ข้างของเสาเกสรข้างละ 1 ชุด

ในแต่ละชุดจะมีอับเรณูลักษณะเป็นก้อนแข็งอยู่ 2 อัน ถัดต่ำลงมาจากส่วนนี้อีกจะเป็นยอดเกสรตัวเมียซึ่งเป็นแอ่งลึกลงไปยึดติดกับเส้าเกสร (ปกติส่วนนี้จะถูกหูกระเป๋าโอบหุ้มเอาไว้จนมิด) ภายในมีน้ำเมือกเหนียวสำหรับยืดเกสรตัวผู้ที่ตกลงไปในแอ่ง รังไข่อยู่ตรงส่วนของก้านดอก ภายในรังไข่ยังไม่มีการพัฒนาเป็นไข่อ่อน จนกระทั่งผสมเกสรแล้วจึงเกิดไข่อ่อนในรังไข่ รังไข่จะกลายเป็นฝักเมื่อฝักแก่จะแตกเมล็ดสามารถเจริญงอกงามเป็นต้นใหม่ได้ โดยธรรมชาติของกล้วยไม้สกุลรองเท้านารีทุกชนิด เมื่อออกดอกแล้วก็จะตายไป แต่ก่อนตายจะแตกหน่อทดแทน ซึ่งหน่อนี้ก็จะเจริญงอกงามเป็นต้นใหม่ต่อไป

อนุกรมวิธานย่อย

[แก้]

สกุลรองเท้านารีแบ่งออกเป็นหลายสกุลย่อย (subgenus) จากนั้นจึงแบ่งออกเป็นหมู่ (section) และหมู่ย่อย (subsection) ลงไปอีก

  • สกุลย่อย Parvisepalum
  • สกุลย่อย Brachypetalum
  • สกุลย่อย Polyantha[ต้องการตรวจสอบความถูกต้อง]
    • หมู่ Mastigopetalum
    • หมู่ Polyantha
    • หมู่ Mystropetalum
    • หมู่ Stictopetalum
    • หมู่ Paphiopedilum
    • หมู่ Seratopetalum
    • หมู่ Cymatopetalum
    • หมู่ Thiopetalum
  • สกุลย่อย Sigmatopetalum
    • หมู่ Spathopetalum
      • หมู่ย่อย Macronidium
      • หมู่ย่อย Spathopetalum
    • หมู่ Blepharopetalum
    • หมู่ Mastersianum
    • หมู่ Punctatum
    • หมู่ Barbata
      • หมู่ย่อย Lorapetalum
      • หมู่ย่อย Chloroneura
    • หมู่ Planipetalum
    • หมู่ Venustum
  • สกุลย่อย Cochlopetalum

ตัวอย่างชนิด

[แก้]
  • Paphiopedilum acmodontum (ฟิลิปปินส์)
  • Paphiopedilum adductum
  • Paphiopedilum × affine (P. appletonianum × P. villosum) (เวียดนาม)
  • Paphiopedilum appletonianum (Hainan to Indochina)
  • Paphiopedilum × areeanum (P. barbigerum × P. villosum var. annamense) (ยูนนาน)
  • Paphiopedilum argus (เกาะลูซอน)
  • Paphiopedilum armeniacum - Golden Slipper Orchid
  • Paphiopedilum barbatum - Penang Slipper Orchid (ไทย ถึง เกาะสุมาตรา)
  • Paphiopedilum barbigerum
  • Paphiopedilum bellatulum - Egg-in-a-nest Orchid (ยูนนานถึงอินโดจีน)
  • Paphiopedilum bougainvilleanum (หมู่เกาะโซโลมอน)
    • Paphiopedilum bougainvilleanum var. bougainvilleanum (หมู่เกาะโซโลมอนทางตอนเหนือ)
    • Paphiopedilum bougainvilleanum var. saskianum (หมู่เกาะโซโลมอนทางตอนใต้)
  • Paphiopedilum bullenianum (มาเลเซีย)
    • Paphiopedilum bullenianum var. bullenianum (มาเลเซียตะวันตก)
    • Paphiopedilum bullenianum var. celebesense (ซูลาเวซีถึงมาลูกู)
  • Paphiopedilum × burbidgei (P. dayanum × P. javanicum var. virens) (บอร์เนียว)
  • Paphiopedilum callosum (อินโดจีนจนถึงมาเลเซีย)
    • Paphiopedilum callosum var. callosum (อินโดจีน) (รวม f. albinum, P. viniferum)
    • Paphiopedilum callosum var. potentianum (ไทย)
    • Paphiopedilum callosum var. warnerianum (ไทยถึงมาเลเซีย)
  • Paphiopedilum charlesworthii
  • Paphiopedilum ciliolare
  • Paphiopedilum concolor
  • Paphiopedilum × cribbii Averyanov (เวียนามภาคใต้)
  • Paphiopedilum × dalatense (P. callosum × P. villosum var. annamense) (เวียดนาม)
  • Paphiopedilum dayanum (บอร์เนียว)
  • Paphiopedilum delenatii
  • Paphiopedilum dianthum
  • Paphiopedilum × dixlerianum (P. callosum × P. wardii) (พม่า)
  • Paphiopedilum druryi (อินเดียใต้)
  • Paphiopedilum emersonii
  • Paphiopedilum × expansum ( P. hennisianum × P. philippinense) (ฟิลิปปินส์)
  • Paphiopedilum exul (ไทย)
  • Paphiopedilum fairrieanum (เทือกเขาหิมาลัยถึงรัฐอัสสัม)
  • Paphiopedilum × fanaticum (P. malipoense × P. micranthum) (จีนตอนใต้)
  • Paphiopedilum fowliei
  • Paphiopedilum × frankeanum (P. superbiens × P. tonsum) (เกาะสุมาตรา)
  • Paphiopedilum gigantifolium (ซูลาเวซี)
  • Paphiopedilum glanduliferum (นิวกินี)
  • Paphiopedilum glaucophyllum
  • Paphiopedilum godefroyae (ไทย)
  • Paphiopedilum gratrixianum
  • Paphiopedilum × grussianum (P. dianthum × P. hirsutissimum var. esquirolei) (กวางสี)
  • Paphiopedilum hangianum Perner & O.Gruss (ยูนนานถึงเวียดนาม) (รวม f. album, P. singchii)
  • Paphiopedilum haynaldianum (เกาะลูซอนและเกาะเนกรอส)
  • Paphiopedilum helenae Aver. (เวียดนามตอนเหนือ) (รวม P. delicatum)
  • Paphiopedilum hennisianum (ฟิลิปปินส์)
  • Paphiopedilum henryanum (SE Yunnan, Guangxi to N Vietnam)
  • Paphiopedilum × herrmannii (P. helenae × P. hirsutissimum var. esquirolei) (Vietnam)
  • Paphiopedilum hirsutissimum (Assam to S China)
    • Paphiopedilum hirsutissimum var. chiwuanum (China: Yunnan)
    • Paphiopedilum hirsutissimum var. esquirolei (Yunnan, Guizhou, Guangxi to N & E Indochina)
    • Paphiopedilum hirsutissimum var. hirsutissimum (Assam to Myanmar)
  • Paphiopedilum hookerae (Borneo)
    • Paphiopedilum hookerae var. hookerae (Borneo: Sarawak, W. Kalimantan)
    • Paphiopedilum hookerae var. volonteanum (Borneo: Sabah)
  • Paphiopedilum insigne (Assam: Meghalaya)
  • Paphiopedilum intaniae (Sulawesi)
  • Paphiopedilum javanicum (Sumatra, Borneo to Lesser Sunda Islands)
    • Paphiopedilum javanicum var. javanicum (Sumatra to Lesser Sunda Islands)
    • Paphiopedilum javanicum var. virens (Borneo: Sabah to N Sarawak)
  • Paphiopedilum × kimballianum (P. dayanum × P. rothschildianum) (Borneo: Mt. Kinabalu)
  • Paphiopedilum kolopakingii (Borneo: C Kalimantan)
  • Paphiopedilum lawrenceanum (Borneo - Sarawak, Sabah)
  • Paphiopedilum liemianum (N. Sumatra)
  • Paphiopedilum × littleanum (P. dayanum × P. lawrenceanum) (Borneo)
  • Paphiopedilum lowii (W & C Malesia)
    • Paphiopedilum lowii var. lowii (W & C Malaysia)
    • Paphiopedilum lowii var. lynniae (Borneo)
    • Paphiopedilum lowii var. richardianum (Sulawesi)
  • Paphiopedilum malipoense - Jade Slipper Orchid (including P. jackii)
  • Paphiopedilum mastersianum (Lesser Sunda Islands to Maluku)
    • Paphiopedilum mastersianum var. mastersianum (Maluku: Ambon, Buru)
    • Paphiopedilum mastersianum var. mohrianum (Lesser Sunda Islands: Flores)
  • Paphiopedilum × mattesii (P. barbatum × P. bullenianum) (Peninsular Malaysia)
  • Paphiopedilum micranthum - Silver Slipper Orchid, Hard-leaved Pocket Orchid
  • Paphiopedilum niveum (Peninsular Thailand to N Peninsular Malaysia)
  • Paphiopedilum ooii
  • Paphiopedilum papuanum (New Guinea)
  • Paphiopedilum parishii (Assam to W Yunnan)
  • Paphiopedilum × pereirae (P. exul × P. niveum) (Peninsular Thailand)
  • Paphiopedilum × petchleungianum (P. dianthum × P. villosum) (China: SE Yunnan)
  • Paphiopedilum philippinense (Philippines to N Borneo)
    • Paphiopedilum philippinense var. philippinense (Philippines to N Borneo)
    • Paphiopedilum philippinense var. roebelenii (Philippines: Luzon)
  • Paphiopedilum × powellii (P. callosum × P. exul) (Peninsular Thailand)
  • Paphiopedilum × pradhanii (P. fairrieanum × P. venustum) (E Himalaya)
  • Paphiopedilum primulinum (Sumatra: S Aceh)
    • Paphiopedilum primulinum var. primulinum
    • Paphiopedilum primulinum var. purpurascens
  • Paphiopedilum purpuratum (S China to Hainan)
    • Paphiopedilum purpuratum var. hainanense (Hainan)
    • Paphiopedilum purpuratum var. purpuratum (China: Yunnan, Hong Kong, Guangdong)
  • Paphiopedilum randsii (Philippines: N Mindanao)
  • Paphiopedilum rhizomatosum (Myanmar)
  • Paphiopedilum rothschildianum - King of the Paphs
  • Paphiopedilum saccopetalum (China: SE Guanxi)
  • Paphiopedilum sanderianum (NW Borneo: Gunung Mulu)
  • Paphiopedilum sangii (N Sulawesi)
  • Paphiopedilum schoseri (Sulawesi to Maluku)
  • Paphiopedilum × shipwayae (P. dayanum × P. hookerae). (Borneo)
  • Paphiopedilum × siamense (P. appletonianum × P. callosum) (Thailand)
  • Paphiopedilum spicerianum
  • Paphiopedilum × spicerovenustum (P. spiceranum × P. venustum) (Assam)
  • Paphiopedilum stonei (Borneo: Sarawak)
    • Paphiopedilum stonei var. platyphyllum (Borneo: Sarawak)
    • Paphiopedilum stonei var. stonei (Borneo: S Sarawak)
  • Paphiopedilum sugiyamanum (Borneo: Sabah)
  • Paphiopedilum sukhakulii (NE Thailand)
  • Paphiopedilum supardii (Borneo: SE Kalimantan)
  • Paphiopedilum superbiens (N & W Sumatra)
  • Paphiopedilum thaianum (Thailand)
  • Paphiopedilum tigrinum (including P. smaragdinum)
  • Paphiopedilum tonsum (Rchb.f.) Stein (N & W Sumatra) (including f. alboviride)
  • Paphiopedilum tranlienianum (Vietnam)
    • Paphiopedilum tranlienianum f. alboviride (Vietnam)
  • Paphiopedilum urbanianum
  • Paphiopedilum usitanum (Philippines)
  • Paphiopedilum vejvarutianum (Thailand: Kanchanaburi)
  • Paphiopedilum × venustoinsigne (P. insigne × P. venustum) (Assam)
  • Paphiopedilum venustum (E Nepal to NE Bangladesh)
  • Paphiopedilum victoria-mariae (W Sumatra)
  • Paphiopedilum victoria-regina (including P. chamberlainianum)
  • Paphiopedilum × vietenryanum (P. gratrixianum × P. henryanum) (China: Yunnan)
  • Paphiopedilum vietnamense Gruss & Perner (Vietnam)
  • Paphiopedilum villosum (Assam to S China)
    • Paphiopedilum villosum var. annamense (Yunnan and Guangxi to Indochina)
    • Paphiopedilum villosum var. boxallii (Myanmar)
    • Paphiopedilum villosum var. villosum (Assam to Thailand) (including P. densissimum)
  • Paphiopedilum violascens (N & E New Guinea, Manus Island)
  • Paphiopedilum wardii Summerh. - Rainbow Orchid (SW Yunnan to Myanmar) (including f. alboviride)
    • Paphiopedilum wardii var. teestaensis (China: SW Yunnan)
  • Paphiopedilum × wenshanense (P. bellatulum × P. concolor, including P. × conco-bellatulum)
  • Paphiopedilum wentworthianum (Solomon Islands)
  • Paphiopedilum wilhelminae (C New Guinea)

รองเท้านารีในประเทศไทย

[แก้]

ตามรายงานในประเทศไทยพบรองเท้านารีชนิดต่าง ๆ ดังนี้

อ้างอิง

[แก้]
  • กล้วยไม้เมืองไทย, รศ.ดร. อบฉันท์ ไทยทอง, สำนักพิมพ์บ้านและสวน

แหล่งข้อมูลอื่น

[แก้]
วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อที่เกี่ยวข้องกับ สกุลรองเท้านารี (Paphiopedilum)
เข้าถึงจาก "https://th.wikipedia.org/w/index.php?title=สกุลรองเท้านารี&oldid=11591764"