วัดเขาพระอานนท์

วัดเขาพระอานนท์
ชื่อสามัญ	วัดเขาพระอานนท์, วัดหัวเขาล่าง
ที่ตั้ง	ตำบลศรีวิชัย อำเภอพุนพิน จังหวัดสุราษฎร์ธานี
ประเภท	วัดราษฎร์
นิกาย	มหานิกาย
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมพระพุทธศาสนา

วัดเขาพระอานนท์ เป็นวัดราษฎร์สังกัดคณะสงฆ์ฝ่ายมหานิกาย ตั้งอยู่บนภูเขาขนาดย่อมริมฝั่งแม่น้ำตาปี ในตำบลศรีวิชัย อำเภอพุนพิน จังหวัดสุราษฎร์ธานี

วัดเขาพระอานนท์ จากข้อมูลของสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ ระบุว่าตั้งวัดเมื่อ พ.ศ. 1890 ได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมาเมื่อ พ.ศ. 1901

ชาวบ้านเรียกว่า วัดหัวเขาล่าง เพื่อจะได้พ้องกับวัดหัวเขาบน หรือ วัดเขาศรีวิชัย ซึ่งตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ห่างกันประมาณ 750 เมตร ตามประวัติเล่าว่าวัดเขาพระอานนท์สร้างพร้อมกับวัดน้ำรอบและวัดถ้ำสิงขร มีตำนานเล่าสืบต่อกันมาว่าครั้งสมัยอยุธยา พระเจ้าแผ่นดินองค์หนึ่ง ได้สาวชาวบ้านแถบนี้ไปเป็นชายา ต่อมาน้องชายของสาวผู้นั้นบวชเป็นพระภิกษุเดินทางไปเมืองหลวง แล้วได้เข้าไปเทศน์ในวังที่พี่สาวอยู่และจำกันได้เป็นที่ปลื้มปิติกันทั้งสองฝ่าย พระเจ้าแผ่นดินได้จัดขบวนมาส่งพระภิกษุที่เป็นน้องชายพระชายาซึ่งต่อมาเรียกว่า ท่านเจ้าฟ้า และโปรดฯ ให้สร้างวัดขึ้นสามวัดคือ วัดถ้ำสิงขร วัดน้ำรอบและวัดเขาพระอานนท์ ท่านเจ้าฟ้าจำพรรษาเป็นเจ้าอาวาสรูปแรกอยุ่ที่วัดเขาพระอานนท์ ชื่อวัดเขาพระอานนท์คงมาจากชื่อพระอานนท์ พระสาวกผู้อุปัฎฐากพระพุทธเจ้า การสร้างวัดดัดแปลงภูเขาให้เป็นศาสนสถาน ก่อกำแพงศิลาลดหลั่นกันขึ้นไป 3 ชั้น โดยรอบภูเขาเทียบได้กับพระรัตนตรัยชั้นสูงสุดคือ ยอดเขาได้ปรับพื้นที่เรียบเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าสร้างเจดีย์และอุโบสถไว้คุ่กัน

มีการกำหนดอายุราวสมัยอยุธยาถึงรัตนโกสินทร์ วัดเขาพระอานนท์ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถาน เมื่อวันที่ 20 ธันวาคม พ.ศ. 2544 อุโบสถก่ออิฐถือปูนใช้ฝาผนังรับน้ำหนักแทนเสา ขนาดกว้าง 6.6 เมตร ความยาว 12.70 เมตร เครื่องบนเป็นเครื่องไม้มุงกระเบื้อง ของเดิมคงเป็นกระเบื้องกาบกล้วย มีกระเบื้องเชิงชายรูปเทพนม ภายในประดิษฐานพระพุทธรูปปูนปั้นปางมารวิชัยลงรักปิดทอง 11 องค์ ใบเสมารอบอุโบสถทำด้วยหินทรายสีแดง เจดีย์ทรงปราสาทน่าจะสร้างสมัยอยุธยาตอนปลาย ใบเสมานั่งแท่นไม่มีซุ้ม ทำด้วยหินทรายแดงไม่มีลายสลัก และบัวบรรจุอัฐิสภาพชำรุด สันนิษฐานว่าอาจเป็นบัวของท่านเจ้าฟ้าเจ้าอาวาสรูปแรก