คลองหัวกระบือ

คลองหัวกระบือ คลองเฉลิมชัยพัฒนา
คลองหัวกระบือบริเวณวัดหัวกระบือ
ระบบอุทกวิทยา
แอ่งสมุทร	มหาสมุทรแปซิฟิก
ลุ่มน้ำประธาน	ลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา
ชื่อแหล่งน้ำ	คลองหัวกระบือ คลองเฉลิมชัยพัฒนา
ข้อมูลทั่วไป
ประเภท	คลองธรรมชาติ
ที่ตั้งของต้นน้ำ	คลองหัวกระบือ: คลองเฉลิมชัยพัฒนา คลองเฉลิมชัยพัฒนา: คลองสนามชัย
ท้ายน้ำ	คลองหัวกระบือ: จุดตัดระหว่างคลองนากับคลองขุนราชพินิจใจ คลองเฉลิมชัยพัฒนา: จุดตัดระหว่างคลองหัวกระบือกับคลองบางขโมย

คลองหัวกระบือ และ คลองเฉลิมชัยพัฒนา เป็นคลองในแขวงท่าข้าม เขตบางขุนเทียน กรุงเทพมหานคร แยกจากคลองสนามชัย ไหลลงทิศใต้ไปบรรจบกับคลองอีกสองสาย คือ คลองนาและคลองขุนราชพินิจใจ

ประวัติ

คลองหัวกระบือมีชุมชนเก่าแก่ บริเวณวัดหัวกระบือซึ่งเป็นวัดโบราณ วัดหัวกระบือสร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2281 ปรากฏหลักฐานใน นิราศนรินทร์ (พ.ศ. 2352) และ นิราศสามเณรกลั่น (ประมาณ พ.ศ. 2376) รวมถึงพบสมุดข่อยสมัยอยุธยาตอนปลาย จารึกบอกศักราชไว้ว่าจารขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2286

แผนที่ที่ชาวยุโรปเขียนขึ้นเมื่อสมัยสมเด็จพระเจ้าปราสาททอง และคัดลอกกันต่อมาในแผ่นดินสมเด็จพระนารายณ์มหาราช มีพิมพ์รวมอยู่ในจดหมายเหตุลาลูแบร์ มีชื่อหนึ่งที่ระบุด้วยอักษรโรมันว่า Banquebeux บอกตำบลบ้านที่อยู่บนเส้นทางคลองด่าน ซึ่งก็ดูใกล้เคียงกับชื่อย่าน "หัวกระบือ" ต่อมาภายหลังมีการขุดคลองลัดโคกขามในแผ่นดินสมเด็จพระเจ้าเสือและสมเด็จพระเจ้าท้ายสระจึงทำให้คลองหัวกระบือเป็นเส้นทางสาขาที่แยกออกไปต่างหาก

จากแผนที่กรุงเทพ ร.ศ. 120 (พ.ศ. 2444) ปรากฏว่าทั้งคลองด่าน คลองสนามชัย และคลองหัวกระบือเป็นคลองเดียวกันและต่อเนื่องกันลงไปทางทิศใต้ และมีลักษณะภูมิประเทศและเส้นทางน้ำที่เป็นหลักฐานให้เชื่อว่าเป็นเส้นทางน้ำเก่าที่ติดต่อทะเลได้ ทะเลในอดีตอยู่ลึกเข้ามาในแผ่นดินแถบหมู่บ้านลูกวัวในปัจจุบัน เมื่อชายฝั่งทะเลลดลงมาที่ตำแหน่งปัจจุบัน จึงมีการคลองขุดราชพินิจใจต่อจากคลองหัวกระบือติดต่อกับทะเล

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร พระองค์มีพระราชดำริให้ขุดคลองลัดคลองหัวกระบือที่มีสภาพคดเคี้ยวมากเป็นเส้นตรง (ในปัจจุบันคือคลองเฉลิมชัยพัฒนา) เพื่อให้เกิดเป็นเส้นทางเร่งระบายน้ำลงสู่ทะเล ช่วยแก้ปัญหาน้ำท่วม ทำให้เกิดเกาะกลางน้ำหลายเกาะ เช่น เกาะไทรงาม เกาะพอเพียง เกาะคุณกะลา เกาะประลองยุทธ เกาะต้นจาก เกาะวังมัจฉา เกาะมะพร้าวเล็ก เกาะมะพร้าวใหญ่ เกาะเฝ้าทรัพย์ เป็นต้น ภายหลังกรุงเทพมหานครมีโครงการพัฒนาการท่องเที่ยวของเขตบางขุนเทียน เป็นสวนสาธารณะที่มีลักษณะเป็นกลุ่มเกาะแห่งแรกของกรุงเทพมหานคร ตั้งอยู่ฝั่งตรงข้ามของด้านหลังสวนบวรประชานันท์

สถานที่ริมคลอง

ริมคลองหัวกระบือเป็นที่ตั้งของวัดหัวกระบือ ส่วนริมคลองเฉลิมชัยพัฒนามีสวนบวรประชานันท์ สวนสาธารณะเก่าแก่ที่ตั้งชื่อตามขุนบวรประชานันท์ นายอำเภอคนแรกของบางขุนเทียน มีการสร้างเส้นทางเดิน–วิ่งและเส้นทางปั่นจักรยานความยาว 700 เมตร โดยเริ่มจากสวนบวรประชานันท์ไปสิ้นสุดที่วัดหัวกระบือ

บริเวณคลองหัวกระบือและคลองเฉลิมชัยพัฒนาพบฝูงลิงแสมอาศัยอยู่ตามธรรมชาติอย่หลายแห่ง รวมประมาณ 500–600 ตัว และเป็นที่ตั้งของอนุสาวรีย์คุณกะลา ซึ่งเป็นอดีตลิงทรงเลี้ยงของพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ในปัจจุบันลูกหลานของคุณกะลายังคงอาศัยอยู่ในบริเวณนี้ประมาณ 300 ตัว