ดูต้นฉบับสำหรับ ท้าวนาง

{{กึ่งล็อก2}}
{{pp|small=yes}}
{{เพิ่มอ้างอิง}}
'''ท้าวนาง''' คือสตรีอาวุโสที่ได้รับพระราชทาน[[บรรดาศักดิ์ไทย|บรรดาศักดิ์]]และมีหน้าที่รับราชการฝ่ายในใน[[พระบรมมหาราชวัง]]<ref>''พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554'', หน้า 567</ref> มักเป็นเจ้าจอมหรือเจ้าจอมมารดาในรัชกาลก่อน หรือหญิง[[ราชสกุล|ราชนิกุล]]<ref>''พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554'', หน้า 566</ref> 

== ตำแหน่งและหน้าที่ความรับผิดชอบ ==
ในสมัยรัตนโกสินทร์มีการจัดระเบียบการปกครองฝ่ายใน โดยมีท้าววรจันทร เป็นหัวหน้า และมีผู้ช่วยในด้านต่าง ๆ คือ ว่าการพนักงาน ว่าการวิเสท ว่าการโขลน ว่าการทั่วไป และว่าการพระคลังใน โดยในแต่ละด้านจะมีหัวหน้ากำกับบังคับบัญชา ทั้งนี้ในรัชสมัย[[พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว]] ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้แต่งตั้งตำแหน่ง ''ท้าววรคณานันท์'' เป็นหัวหน้าอีกชั้น ทำให้ตำแหน่ง ''ท้าววรจันทร'' เป็นผู้ช่วย

=== เสด็จอธิบดีฝ่ายใน ===
'''เสด็จอธิบดีฝ่ายใน''' เป็นตำแหน่งที่ตั้งขึ้นในสมัย[[พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว]]เพื่อให้สอดคล้องกับการปกครองในเชิงงานข้าราชการตามแบบแผนใหม่โดยขึ้นตรงกับกระทรวงวัง จัดเป็นตำแหน่งผู้ควบคุมฝ่ายในสูงสุดและทำหน้าที่ควบคู่กับท้าววรจันทร ผู้ที่ดำรงตำแหน่งนี้คือ[[พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงทิพยรัตนกิริฏกุลินี]]

=== ผู้สำเร็จราชการฝ่ายใน ===
'''ผู้สำเร็จราชการฝ่ายใน''' เป็นตำแหน่งที่เริ่มในสมัย[[พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย]] เพื่อบังคับบัญชาฝ่ายในต่างพระเนตรพระกรรณ โดยจะแต่งตั้งผู้ที่ทรงไว้วางพระราชหฤทัย ดังนี้
* เจ้าคุณหญิงนุ่น บุนนาค (เจ้าคุณวังหลวง ผู้สำเร็จราชการฝ่ายใน พระบรมมหาราชวัง) ธิดา[[เจ้าพระยาอรรคมหาเสนา (บุนนาค)]] กับ[[เจ้าคุณพระราชพันธุ์นวล]]
* เจ้าคุณหญิงคุ้ม บุนนาค (เจ้าคุณวังหน้า ผู้สำเร็จราชการฝ่ายใน ฝ่ายพระราชวังบวร) ธิดาเจ้าพระยาอรรคมหาเสนา (บุนนาค) กับเจ้าคุณพระราชพันธุ์นวล 

=== เจ้าคุณฝ่ายใน ===
'''เจ้าคุณฝ่ายใน''' เป็นตำแหน่งที่[[พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว]] ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้แต่งตั้งและพระราชทานสัญญาบัตร เพื่อรับราชการฝ่ายในเป็นการเฉพาะตัว ดังนี้
* เจ้าคุณแข  บุนนาค ธิดา[[สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ (ดิศ บุนนาค)]] กับท่านผู้หญิงจันทร์ 
* เจ้าคุณปุก บุนนาค ธิดาสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ (ดิศ บุนนาค) กับท่านผู้หญิงจันทร์ 
* เจ้าคุณหรุ่น บุนนาค ธิดาสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ (ดิศ บุนนาค) กับท่านผู้หญิงจันทร์
* เจ้าคุณนุ่ม บุนนาค ธิดา[[สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิไชยญาติ (ทัต บุนนาค)]] กับท่านผู้หญิงน้อย
* เจ้าคุณเป้า บุนนาค ธิดาสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิไชยญาติ (ทัต บุนนาค) กับท่านผู้หญิงน้อย
* เจ้าคุณ[[คลี่ บุนนาค]]  ธิดาสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิไชยญาติ (ทัต บุนนาค) กับท่านผู้หญิงน้อย

=== ท้าววรจันทร ===
'''ท้าววรจันทร บรมธรรมิกภักดี นารีวรคณานุรักษา''' หรือสะกดว่า '''ท้าววรจัน''' เป็นตำแหน่งสมเด็จพระพี่เลี้ยงของกษัตริย์หรือพระราชโอรสที่ยังมิได้โสกันต์ และพระราชธิดาชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า เป็นหัวหน้าท้าวนางทั้งปวง บังคับบัญชาทั่วไปในราชสำนักฝ่ายใน ตลอดจนมีหน้าที่ตักเตือนว่ากล่าวพระบรมวงศานุวงศ์ฝ่ายใน และพระสนมกำนัล โดยจะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้ง พระพี่เลี้ยง หรือ เจ้าจอม หรือ บุคคลที่ทรงไว้วางพระราชหฤทัย ให้ดำรงตำแหน่งนี้

ในสมัยรัตนโกสินทร์ มีบุคคลที่ได้รับพระมหากรุณาธิคุณ โปรดเกล้าฯ ให้เป็น ''ท้าววรจันทร'' ดังนี้
* ท้าววรจันทร (แจ่ม) ธิดาท่านผู้หญิงแก้ว ภรรยาเจ้าพระยามหาเสนา
* ท้าววรจันทร (เจ้าจอมมารดาอิ่ม ในรัชกาลที่ 1) ธิดาเจ้าพระยารัตนาธิเบศร์ (กุน) ที่สมุหนายก<ref>{{Cite web |url=http://www.sakulthai.com/DSakulcolumndetailsql.asp?stcolumnid=3040&stissueid=2593&stcolcatid=2&stauthorid=13 |title=สำเนาที่เก็บถาวร |access-date=2010-10-03 |archive-date=2004-12-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20041210210313/http://www.sakulthai.com/DSakulcolumndetailsql.asp?stcolumnid=3040&stissueid=2593&stcolcatid=2&stauthorid=13 |url-status=dead }}</ref> 
* ท้าววรจันทร (เจ้าจอมมารดาปราง ในรัชกาลที่ 2)
* ท้าววรจันทร (คุณมาไลย) 
* [[ท้าววรจันทร์ (เจ้าจอมมารดาวาด ในรัชกาลที่ 4)]]

=== ท้าวสมศักดิ์ ===
ท้าวสมศักดิ์เป็นตำแหน่งคุณท้าวว่าการพนักงานทั้งปวง เช่น เครื่องนมัสการ ดูแลหอพระ ในสมัยรัตนโกสินทร์ มีผู้ได้รับพระมหากรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็น ''ท้าวสมศักดิ์'' เช่น
* ท้าวสมศักดิ์ (มณี) 
* ท้าวสมศักดิ์ (เจ้าจอมมารดาอึ่ง ในรัชกาลที่ 3)<ref>ส.พลายน้อย. ''พระบรมราชินีและเจ้าจอมมารดาแห่งราชสำนักสยาม''. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ : ฐานบุ๊คส์. 2554, หน้า 284</ref>
* [[ท้าวสมศักดิ์ (เจ้าจอมมารดาเหม ในรัชกาลที่ 4)]]<ref>ส.พลายน้อย. ''พระบรมราชินีและเจ้าจอมมารดาแห่งราชสำนักสยาม''. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ : ฐานบุ๊คส์. 2554, หน้า 315</ref>
* ท้าวสมศักดิ์ (โหมด) ( ? - 31 สิงหาคม พ.ศ. 2445) <ref>http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2445/006/93.PDF</ref> 
* [[ท้าวสมศักดิ์ (หม่อมราชวงศ์ปุย มาลากุล)]]

=== ท้าวอินทรสุริยา ===
'''ท้าวอินทรสุริยา สรรพาหารพิจาริณี''' เป็นตำแหน่งคุณท้าวว่าการห้องวิเสท ในสมัยรัตนโกสินทร์ มีผู้ได้รับพระมหากรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็น ''ท้าวอินทรสุริยา'' เช่น
* ท้าวอินทรสุริยา  ( ? - 24 ธันวาคม พ.ศ. 2446)
* ท้าวอินทรสุริยา (ชื่น) (24 ธันวาคม พ.ศ. 2446 - )
* [[ท้าวอินทรสุริยา (อาบ ชูโต)]] พระพี่เลี้ยงใน[[สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร]]
* ท้าวอินทรสุริยา (เปลี่ยน) (25 พฤษภาคม พ.ศ. 2449 - )
* [[ท้าวอินทรสุริยา (หม่อมหลวงเชื้อ พึ่งบุญ)]]
* [[ท้าวอินทรสุริยา (เนื่อง จินตดุล)]] (พ.ศ. 2493 - 16 ตุลาคม 2517) พระพี่เลี้ยงใน[[สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์]], [[พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร]], [[พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร]], [[ทูลกระหม่อมหญิงอุบลรัตนราชกัญญา สิริวัฒนาพรรณวดี]], [[พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว]], [[สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี]] และ[[สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระศรีสวางควัฒน วรขัตติยราชนารี|สมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้าจุฬาภรณวลัยลักษณ์ อัครราชกุมารี กรมพระศรีสวางควัฒน วรขัตติยราชนารี]])

ท้าวอินทรสุริยา มีผู้ช่วยในการกำกับห้องวิเสท เช่น
* ท้าววนิดาพิจาริณี - ผู้ช่วยราชการวิเสท
** ท้าววนิดาพิจาริณี (เหม สุจริตกุล)
** [[ท้าววนิดาพิจาริณี (เจ้าจอมมารดาสุ่น ในรัชกาลที่ 4)]]<ref>ส.พลายน้อย. ''พระบรมราชินีและเจ้าจอมมารดาแห่งราชสำนักสยาม''. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ : ฐานบุ๊คส์. 2554, หน้า 319</ref>
** [[ท้าววนิดาพิจาริณี (เจ้าจอมเพิ่ม ในรัชกาลที่ 5)]]<ref>ส.พลายน้อย. ''พระบรมราชินีและเจ้าจอมมารดาแห่งราชสำนักสยาม''. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ : ฐานบุ๊คส์. 2554, หน้า 349</ref>
** [[ท้าววนิดาพิจาริณี (บาง สนิทวงศ์ ณ อยุธยา)]] พระอัยกีใน[[สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง]]
* ท้าวเทพภักดี - นายวิเสทกลาง
* ท้าวทองพยศ - นายวิเสทกลาง (หวาน)
* ท้าวทองกีบม้า - นายวิเสทใน (หวาน)
* ท้าวยอดมณเฑียร - นายวิเสทใน 
* ท้าวอินทกัลยา - นายวิเสทนอก 
* ท้าวมังศรี - นายวิเสทนอก หมากพลู
* ท้าวปฏิบัติบิณฑทาน - นายวิเศท ทรงบาตร
* ท้าวสำราญมุข  - นายวิเสท
* ท้าวราชโภชนาจารินี - นายวิเสท

=== ท้าวศรีสัจจา ===
'''ท้าวศรีสัจจา''' เป็นตำแหน่งคุณท้าวว่าว่าการโขลน ควบคุมประตูวัง และการอารักขาทั้งปวงในสมัยรัตนโกสินทร์ มีผู้ได้รับพระมหากรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็น ''ท้าวศรีสัจจา'' เช่น
* [[ท้าวศรีสัจจา (มิ)]]
* ท้าวศรีสัจจา (เลื่อน บุนนาค) - ธิดาสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิไชยญาติ (ทัต บุนนาค)
* [[ท้าวศรีสัจจา (เจ้าจอมมารดาอิ่ม ในรัชกาลที่ 4)]]<ref>ส.พลายน้อย. ''พระบรมราชินีและเจ้าจอมมารดาแห่งราชสำนักสยาม''. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ : ฐานบุ๊คส์. 2554, หน้า 320</ref>
* [[ท้าวศรีสัจจา (ทับทิม)]] (21 มิถุนายน 2449 - ) <ref>http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2451/013/413_1.PDF</ref>
* ท้าวศรีสัจจา (สังวาลย์ บุณยรัตพันธุ์)<ref>{{cite journal|journal= ราชกิจจานุเบกษา |volume= 69 |issue= 28ง |pages= 1212 |title= เรื่องพระราชทานสัญญาบัตรบรรดาศักดิ์ฝ่ายใน |url= http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2495/D/028/1212_1.PDF |date= 6 พฤษภาคม พ.ศ. 2495 |language= ไทย }}</ref> (เป็นท้าวนางท่านสุดท้าย เพราะหลังจาก พ.ศ. 2495 ไม่มีการสถาปนาบรรดาศักดิ์ท้าวนางอีก)

=== ท้าวโสภานิเวศน์ ===
'''ท้าวโสภานิเวศน์''' เป็นตำแหน่งคุณท้าวว่าการทั่วไป ช่วยราชการในกองบัญชาการของท้าววรจันทร ในสมัยรัตนโกสินทร์ มีผู้ได้รับพระมหากรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็น ''ท้าวโสภานิเวศน์'' เช่น
* [[ท้าวโสภานิเวศน์ (เจ้าจอมเล็ก ในรัชกาลที่ 4)]]<ref>{{Cite web |url=http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2447/032/570.PDF |title=สำเนาที่เก็บถาวร |access-date=2010-10-03 |archive-date=2015-10-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151002085813/http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2447/032/570.PDF |url-status=dead }}</ref><ref>ส.พลายน้อย. ''พระบรมราชินีและเจ้าจอมมารดาแห่งราชสำนักสยาม''. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ : ฐานบุ๊คส์. 2554, หน้า 321</ref>
* [[ท้าวโสภานิเวศน์ (ศิริพงศ์ กัมปนานนท์)]]

=== ท้าวทรงกันดาล ===
'''ท้าวทรงกันดาล''' เป็นตำแหน่งคุณท้าวว่าการพระคลังฝ่ายใน มีหน้าที่ควบคุม ดูแลการเบิกจ่ายต่างๆ ทั้งเงิน และเครื่องใช้  ในสมัยรัตนโกสินทร์ มีผู้ได้รับพระมหากรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็น ''ท้าวทรงกันดาล'' เช่น
* [[ท้าวทรงกันดาล (เจ้าจอมมารดาหุ่น ในรัชกาลที่ 3)]]<ref>ส.พลายน้อย. ''พระบรมราชินีและเจ้าจอมมารดาแห่งราชสำนักสยาม''. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ : ฐานบุ๊คส์. 2554, หน้า 282</ref>
* [[ท้าวทรงกันดาล (เจ้าจอมมารดาหุ่น ในรัชกาลที่ 4)]]<ref>ส.พลายน้อย. ''พระบรมราชินีและเจ้าจอมมารดาแห่งราชสำนักสยาม''. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ : ฐานบุ๊คส์. 2554, หน้า 311</ref>
* ท้าวทรงกันดาล (หม่อมราชวงศ์ปุย มาลากุล) <ref>http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2468/D/3890.PDF</ref>
ท้าวทรงกันดาลมีผู้ช่วยราชการพระคลังใน 1 ตำแหน่งคือ '''ท้าวสุภัตติการภักดี''' โดยมีผู้ได้รับพระมหากรุณาธิคุณโปรดเกล้าฯ อาทิ
* [[ท้าวสมศักดิ์ (เจ้าจอมมารดาเหม ในรัชกาลที่ 4)|ท้าวสุภัตติการภักดี (เจ้าจอมมารดาเหม ในรัชกาลที่ 4)]] (21 พฤศจิกายน 2435 -)
* [[ท้าวสุภัตติการภักดี (ทับทิม)]] (16 มกราคม 2442 - 21 มิถุนายน 2449) <ref>http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2441/043/447_2.PDF </ref>
* [[ท้าวสุภัติการภักดี (เจ้าจอมเหลี่ยม ในรัชกาลที่ 4)]] <ref>{{Cite web |url=http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2447/032/570.PDF |title=สำเนาที่เก็บถาวร |access-date=2010-10-03 |archive-date=2015-10-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151002085813/http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2447/032/570.PDF |url-status=dead }}</ref>
* [[ท้าวสุภัตติการภักดี (ปริก)]] (1 ธันวาคม 2453 - ) <ref>http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2452/D/1933.PDF</ref>

ในรัชกาลที่ 6 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เปลี่ยนชื่อตำแหน่งเป็น ''ท้าวภัณฑสารนุรักษ์'' และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้ง คือ
* [[ท้าวภัณฑสารนุรักษ์ (เจ้าจอมเพิ่ม ในรัชกาลที่ 5)]] (15 เมษายน 2455 - ) <ref>http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2454/D/129.PDF</ref>

=== ท้าววรคณานันท์ ===
ในรัชกาลที่ 5
* [[ท้าววรคณานันท์ (มาไลย)]] ถึงแก่อสัญกรรมวันที่ 28 สิงหาคม พ.ศ. 2428 อายุ 88 ปี<ref>{{cite journal|journal=ราชกิจจานุเบกษา|volume=1|issue=37 |pages=333|title=ข่าวตาย|url=http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2427/037/333_1.PDF|date=22 กันยายน 2428|accessdate=19 สิงหาคม 2563|language=ไทย}}</ref>
ในสมัยรัชกาลที่ 6 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดระเบียบการปกครองฝ่ายใน และปรับเปลี่ยนบรรดาศักดิ์ใหม่ โดยให้มี '''ท้าววรคณานันท์ อัพภันตรปตานี ราชนารีกิจวิจารณ์''' เป็นใหญ่กว่าท้าวนางทั้งปวง โดยมีผู้ที่ทรงได้รับพระมหากรุณาโปรดเกล้าฯ ดังนี้
* [[ท้าววรคณานันท์ (หม่อมราชวงศ์แป้ม มาลากุล)]] (16 พฤศจิกายน 2462 - 12 กุมภาพันธ์ 2481<ref>http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2462/D/2331_1.PDF</ref>
* [[ท้าววรคณานันท์ (เจ้าจอมหม่อมราชวงศ์ปั้ม ในรัชกาลที่ 5)]] (16 พฤษภาคม 2493 - 17 พฤษภาคม 2502<ref>http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2493/D/025/1803_1.PDF</ref>

นอกจากนั้น ยังทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เพิ่มตำแหน่ง เพื่อช่วยราชการในตำแหน่งอื่น ๆ เช่น
* ท้าวราชกิจวรภัตร (แพ บุนนาค)
* ท้าวราชกิจวรภัตร ศรีสวัสดิรสหาร (ปุย) - นายห้องเครื่อง
* ท้าวศรีสุนทรนาฎ (แก้ว อำนาจณรงค์ราญ) <ref>http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2463/D/3048.PDF</ref>
* ท้าวอนงค์รักษา (คุณหญิงพร้อง ไพชยนต์เทพ) - รับราชการในสมเด็จพระบรมราชินี <ref>http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2468/D/3890.PDF</ref>
* ท้าวสัตยานุรักษ์ (สาย โรจนประดิษฐ์) - รับราชการกรมโขน <ref>http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2468/D/3890.PDF</ref>

== อ้างอิง ==
{{รายการอ้างอิง}}

[[หมวดหมู่:ท้าวนาง| ]]