พระธัมมปาละ

พระธัมมปาละ เป็นพระเถระองค์สำคัญของพุทธศาสนานิกายเถรวาท มีช่วงชีวิตอยู่ะระหว่างปี พ.ศ. 1071 - 1103 เกิดที่เมืองกาญจีปุรัม จึงคาดว่าท่านอาจเป็นชาวทมิฬ ท่านเป็นที่รู้จักกันในวงกว้าง ในฐานะคันถรจนาจารย์ผู้รจนาอรรถกถาชื่อปรมัตถทีปนี ซึ่งอธิบายความในขุททกนิกาย หมวดย่อยอุทาน-อิติวุตตกะ, วิมานวัตถุ-เปตวัตถุ, เถรคาถา-เถรีคาถา และจริยาปิฎก นอกจากนี้ ยังมีผลงานอธิบายเนตติปกรณ์ อีกด้วย

พระธัมมปาละนั้น บางแหล่งข้อมูลระบุว่าเคยเป็นเจ้าอธิการอารามนาลันทา มหาวิทยาลัยสงฆ์อันยิ่งใหญ่ของชาวพุทธ อย่างไรก็ตาม มีข้อสังเกตว่ามหาวิทยาลัยนาลันทา เป็นศูนย์กลางของพุทธศาสนาฝ่ายมหายานมากกว่าฝ่ายเถรวาท นอกจากนี้ ยังมีข้อมูลระบุว่า ระหว่างที่ท่านเดินทางมายังลังกาทวีป เพื่อศึกษาและรจนาอรรถกถานั้น ท่านเคยจำพรรษาที่ราชวิหาร ณ กรุงอนุราธปุระ ซึ่งราชวิหารในที่นี้คือวัดมหาวิหาร อันเป็นศูนย์กลางของคณะสงฆ์หลักแห่งลังกาทวีปในยุคนั้น

ในคัมภีร์คันถวงศ์ และจากบันทึกของพระถังซำจั๋ง หรือพระเสวียนจั้งบันทึกว่า พระธัมมปาละมาจำพรรษาที่วัดพทรดิตถวิหาร ซึ่งวัดพทรดิตถวิหาร (พะ-ทะ-ระ-ติด-ถะ) หรือพทระ ติตถะ วิหาร หรือ ปทระติตถวิหาร เป็นพระอารามในศาสนาพุทธนิกายเถรวาท ปัจจุบันตั้งอยู่ในบริวเณเมืองนาคปัฏฏัน หรือนาคปัตตินัม รัฐทมิฬนาฑู ประเทศอินเดีย ทั้งนี้ คัมภีร์คันธวงศ์ หรือจุลลคันธวงศ์ คัมภีร์ภาษาบาลี ของพระนันทะปัญญา พระเถระชาวพม่า สมัยศตวรรษที่ 17 ได้เอ่ยถึงพระอารามแห่งนี้ว่า เป็นที่พำนักของพระธรรมปาละ หรืออาจาริยะ ธรรมปาละ พระคันถรจนาจารย์ ยุคต้นพุทธศาสนานิกายเถรวาท

ในด้านผลงานเกี่ยวกับพุทธศาสนา คัมภีร์คันถวงศ์ ระบุว่า พระธัมมปาละเป็นผู้รจนาคัมภีร์ต่าง ๆ ถึง 14 คัมภีร์ ผลงานสำคัญนอกเหนือจากปรมัตถทีปนี อรรถกถาขุททกนิกายแล้ว ยังมีคัมภีร์เนตติปกรณ์อรรกถา ซึ่งเป็นงานเขียนอธิบายคัมภีร์เนตติปกรณ์ ซึ่ง แต่งในสมัยพุทธกาล โดยพระมหากัจจายนะ โดยในนิคมคาถาของเนตติปกรณ์อรรกถา ท่านผู้รจนาระบุว่า ได้แต่งคัมภีร์นี้ขึ้นที่วัดธัมมาโศก มหาราชวิหาร ที่เมืองนาคปัตตินัม อย่างไรก็ตาม นักวิชาการบางส่วนชี้ว่า วัดแห่งนี้อาจมิได้อยู่ที่เมืองนาคปัตตินัม ในอินเดียใต้ แต่ท่านผู้รจนาหมายถึงวัดดัมบุลละ ในศรีลังกา ซึ่งท่านเคยพำนัก โดยแต่ไรมาผู้คนมักเรียกวัดแห่งนี้ว่ามหาราชวิหาร

ทั้งนี้ พระธัมมปาละ ยังเป็นชื่อของพระเถระฝ่ายเถรวาทอีก 2 ท่าน ซึ่งมีช่วงอายุอยู่ในราวศตวรรษที่ 2 เป็นผู้รจนาคัมภีร์อรรถกถา และฏีกาอธิบายทีฆนิกาย, มัชฌิมนิกาย และสังยุตตนิกาย แต่นักวิชาการไม่ยอมรับว่าเป็นข้อมูลที่น่าเชื่อถือ ขณะที่พระเถระที่มีชื่อว่า พระธัมมปาละอีกท่านหนึ่ง เป็นผู้รจนาคัมภีร์สัจจสังเขป

บรรณานุกรม

• Hermann Kulke (Editor), K. Kesavapany (Editor), Vijay Sakhuja (Editor). (2009). Nagapattinam to Suvarnadwipa: Reflections on the Chola Naval Expeditions to Southeast Asia. Singapore ; Institute of Southeast Asian Studies.
• Edmund Hardy in Zeitschrift der deutschen morgenlandischen Gesellschaft (1898), pp. 97 foll.
• Netti-ppakaranam: The guide, according to Kaccana Thera (ed. E. Hardy, London, Pali Text Society, 1902, ASIN B0000CLJ95), especially the Introduction, passim
• Theri Gatha Commentary, Peta Vatthu Commentary, and Vimna Vutthu Commentary, all three published by the Pali Text Society.
• K.R. Norman, Pali Literature, Otto Harrassowitz, Wiesbaden, 1983
• Oskar von Hinuber, Handbook of Pali Literature, Walter de Gruyter, Berlin, 1996