ผักหนอก
| ผักหนอก | |
|---|---|
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์ 
| |
| โดเมน: | ยูแคริโอตา |
| อาณาจักร: | พืช |
| เคลด: | พืชมีท่อลำเลียง |
| เคลด: | พืชดอก |
| เคลด: | พืชใบเลี้ยงคู่แท้ |
| เคลด: | แอสเทอริด |
| อันดับ: | อันดับผักชี |
| วงศ์: | วงศ์เล็บครุฑ |
| สกุล: | Hydrocotyle |
| สปีชีส์: | Hydrocotyle siamica |
| ชื่อทวินาม | |
| Hydrocotyle siamica | |
| ชื่อพ้อง | |
|
Hydrocotyle javanica var. hookeri C.B.Clarke | |
ผักหนอก (จีน: 阿萨姆天胡荽)[1] ชื่อวิทยาศาสตร์: Hydrocotyle siamica เป็นพืชล้มลุกในวงศ์ Araliaceae ลำต้นทอดเลื้อยตามพื้นดิน ใบรูปไข่แกมรูปสามเหลี่ยม ดอกเป็นดอกช่อ ผลเป็นรูปไต พบในจังหวัดเชียงใหม่และเชียงราย พบครั้งแรกที่ดอยสุเทพ จังหวัดเชียงใหม่ โดยหมอคาร์ ชาวไอริช ชื่อสปีชีส์ตั้งเป็นเกียรติแก่ประเทศไทย[2] ชื่ออื่น: ผักหนอกเขา, ผักหนอกดอย (เชียงใหม่), บัวบกเขา (นครศรีธรรมราช), ผักแว่นเขา (ตราด), ผักหนอกช้าง (ภาคเหนือ), กะเซดอมีเดาะ (กะเหรี่ยง แม่ฮ่องสอน), ผักหนอกป่า (เงี้ยว แม่ฮ่องสอน)[3]
ลักษณะ[แก้]
เป็นไม้ล้มลุก มีอายุได้หลายปี มีความสูงได้ประมาณ 15–40 เซนติเมตร ลำต้นมีลักษณะฉ่ำน้ำ เกลี้ยงหรือมีขนเล็กน้อย แตกไหลไปตามพื้นดิน กิ่งชูตั้งขึ้น พบได้ในเขตร้อนของเอเชีย, จีน, ญี่ปุ่น จนถึงออสเตรเลีย ในประเทศไทยพบได้ทุกภาค มักขึ้นตามที่ชื้นแฉะ และตามชายป่า จนถึงระดับความสูงประมาณ 2,000 เมตร จากระดับน้ำทะเล
ใบเป็นใบเดี่ยว ออกเรียงสลับ ลักษณะเป็นรูปไข่กว้าง ส่วนใหญ่มีด้านกว้างมากกว่าด้านยาว โคนใบเป็นรูปหัวใจตื้น ๆ ขอบใบหยักมนประมาณ 5–7 หยัก หรือเป็นเหลี่ยมเล็กน้อย โดยมีขนาดกว้างประมาณ 3–9 เซนติเมตร มีเส้นแขนงใบออกจากโคน 7–9 เส้น ส่วนมากมีขนสั้นนุ่มตามเส้นแขนงของใบทั้งสองด้าน ก้านใบยาวได้ถึง 17 เซนติเมตร มีขนยาวขึ้นปกคลุม
ดอกออกเป็นกระจุกตามซอกใบ มีหลายช่อ ก้านช่อส่วนมากมีความยาวไม่เกิน 2 เซนติเมตร หรือยาวกว่าเล็กน้อย แต่ส่วนมากจะสั้นกว่าก้านใบ ช่อดอกเป็นแบบซี่ร่ม มีดอกจำนวนมาก ขนาดเล็ก ก้านดอกสั้นมาก ยาวได้ประมาณ 2 มิลลิเมตร มีใบประดับ กลีบดอกเป็นสีขาวหรือขาวแกมเขียว หรือมีแต้มสีม่วงแดง กลีบดอกมี 5 กลีบ ลักษณะของกลีบเป็นรูปขอบขนาน มีขนาดยาวประมาณ 1 มิลลิเมตร ปลายแหลม
ผลเป็นผลแห้งและแตกได้แยกเป็น 2 ซีก ผลมีขนาดเล็ก เกลี้ยง สีเขียวเข้มถึงน้ำตาลแดง ลักษณะเป็นรูปโล่หรือรูปกลมแป้น ๆ มีขนาดกว้างประมาณ 1.5–1.8 มิลลิเมตร ยาวประมาณ 1–1.3 มิลลิเมตร[4]
การใช้ทางการแพทย์พื้นบ้าน[แก้]
ทั้งต้นใช้ผสมกับเปลือกต้นมะกอก, หูเสือทั้งต้น, สะระแหน่ทั้งต้น, ฮางคาวทั้งต้น, รากหญ้าคา และตาอ้อยดำ นำมาแช่กับน้ำหรือต้มกับน้ำดื่มเป็นยาเย็น แก้ไข้ชักในเด็ก, ใช้ทั้งต้นต้มกับน้ำดื่มทำให้ชุ่มคอ, ตำพอกแก้ช้ำใน[5] ใบใช้ตำประคบแก้ไข้
ตำรายาพื้นบ้านล้านนาใช้ทั้งต้นต้มกับไก่และเนื้อในเมล็ดท้อนึ่ง แก้อาการบวมจากโรคไต, ชาวอาข่าใช้ทั้งต้น ตำพอกหรือคั้นเอาน้ำทารักษาแผลสด แผลถลอก และใช้เป็นยาห้ามเลือด
อ้างอิง[แก้]
- ↑ "阿萨姆天胡荽 Hydrocotyle hookeri (C. B. Clarke) Craib". 中国植物物种信息数据库. 中国植物物种名录（CPNI）. 17 มกราคม 2013. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 5 มีนาคม 2016. สืบค้นเมื่อ 20 มิถุนายน 2022.
- ↑ ปิยะ เฉลิมกลิ่น; จิรพันธุ์ ศรีทองกุล & อนันต์ พิริยะภัทรกิจ (2008). วิสุทธิ์ ใบไม้ & รังสิมา ตัณฑเลขา (บ.ก.). พรรณไม้ที่พบครั้งแรกของโลกในเมืองไทย. กรุงเทพฯ: โครงการพัฒนาองค์ความรู้และศึกษานโยบายการจัดการทรัพยากรชีวภาพ. p. 56. ISBN 974-229-965-X.
- ↑ วงศ์สถิตย์ ฉั่วกุล; และคณะ, บ.ก. (1996). ผักหนอก. สมุนไพรพื้นบ้านล้านนา. กรุงเทพฯ: ภาควิชาเภสัชพฤกษศาสตร์ คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล. p. 128. ISBN 974-588-590-8.
- ↑ "ผักหนอกเขา". สารานุกรมพืชในประเทศไทย. กลุ่มงานพฤกษศาสตร์ป่าไม้ สำนักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้และพันธุ์พืช. 30 มกราคม 2017.
- ↑ "ผักหนอกเขา". ฐานข้อมูลพรรณไม้. องค์การสวนพฤกษศาสตร์. สืบค้นเมื่อ 20 มิถุนายน 2022.