ทวิอักษร

สำหรับความหมายอื่น ดูที่ ไดกราฟ

ทวิอักษร (อังกฤษ: digraph, bigraph, digram) หมายถึงกลุ่มอักษรสองตัวที่เขียนขึ้นเพื่อแทนหน่วยเสียงเสียงเดียวที่แปลกออกไป หรือใช้แทนหน่วยเสียงอื่นที่ไม่ใช่ค่าปกติของอักษรสองตัวนั้นมาประกอบกันตามอักขรวิธี เมื่อภาษาใดภาษาหนึ่งไม่สามารถใช้อักษรตัวเดียวเพื่อแทนเสียงนั้นได้ แต่บางครั้งการรวมทวิอักษรก็มิได้ทำให้เสียงพิเศษไปจากเดิม ซึ่งอาจแสดงถึงธรรมเนียมในอดีตว่าคำศัพท์เหล่านั้นเคยออกเสียงแตกต่างกันมาก่อน หรือคงไว้เพื่อรูปศัพท์เดิมที่ยืมมาจากภาษาอื่น

ในอักขรวิธีของบางภาษา อย่างเช่น ch ในภาษาเซอร์เบีย (เมื่อเขียนด้วยอักษรละติน) หรือภาษาเช็ก ทวิอักษรจะถูกจัดว่าเป็นอักษรตัวเดียวกัน นั่นหมายความว่าทวิอักษรนั้นจะเป็นอักษรตัวหนึ่งในลำดับอักษรของภาษา และไม่สามารถแยกออกจากกันได้ ไม่ว่าจะเป็นการเรียงลำดับ การย่อ หรือการแบ่งคำ

ภาษาไทย

ในภาษาไทยมีการใช้ทวิอักษรในรูปแบบของ อักษรควบไม่แท้ เช่น ทร ออกเสียง ซ เป็นต้น ส่วน อักษรควบแท้ และ อักษรนำ ไม่ถือว่าเป็นทวิอักษร เนื่องจากอักษรควบแท้และอักษรนำอ่านตามเสียงปกติของอักษรสองตัวนั้น เช่น คร ออกเสียง ค+ร หรือออกเสียงเป็นพยางค์ เช่น ขนม อ่าน ขะ-หนม เป็นต้น

อักษร ห ที่เติมหน้าพยัญชนะนาสิกและพยัญชนะเหลว ได้แก่ หง, หญ, (หณ), หน, หม, หย (และ อย), หร, หล, หว, (หฬ) ซึ่งอักษรเหล่านี้เป็นอักษรต่ำเดี่ยว จุดประสงค์เพื่อให้สามารถผันวรรณยุกต์ได้ครบทุกเสียง ซึ่งออกเสียงเป็นหน่วยเสียงเดิมไม่ใช่เสียงใหม่ จึงไม่นับเป็นทวิอักษรเช่นกัน

ภาษาอังกฤษ

ในภาษาอังกฤษมีทวิอักษรหลายคู่ ทั้งพยัญชนะและสระ พอยกตัวอย่างได้ดังนี้

• ch มักใช้แทนเสียง /t͡ʃ/ หรือ /k/ ซึ่งมาจากภาษากรีก (chaos) หรือ /ʃ/ ซึ่งมาจากภาษาฝรั่งเศส (chef)
• ck ใช้แทนเสียง /k/
• gh ใช้แทนเสียง /g/ เมื่ออยู่ต้นคำ หรือเสียง /f/ หรือไม่มีเสียงเมื่ออยู่ภายในหรือท้ายคำ (enough, though) รวมไปถึงคำประสมที่เกิดจากคำเหล่านั้น
• ng ใช้แทนเสียง /ŋ/
• ph ใช้แทนเสียง /f/
• qu มักใช้แทนเสียง /kʷ/ หรือ /k/ ซึ่งโดยปกติแล้ว q จะต้องตามด้วย u
• rh ใช้แทนเสียง /ɹ/ ซึ่งมาจากภาษากรีก (rhotic)
• sc ปกติใช้แทนเสียง /s/ หรือ /ʃ/ เมื่อนำหน้า e และ i
• sh ใช้แทนเสียง /ʃ/
• th ใช้แทนเสียง /θ/ หรือ /ð/
• wh ใช้แทนเสียง /ʍ/ ในบางสำเนียง ส่วนสำเนียงอื่นใช้ /w/ หรือออกเสียง /h/ เมื่อนำหน้า o (who, whole) ดูที่ Wine–whine merger
• wr ใช้แทนเสียง /ɹ/ เดิมทีนั้นออกเสียงเป็น /ɹʷ/ แต่ได้สูญหายไปในสำเนียงส่วนใหญ่

ต่อไปนี้เป็นตัวอย่างทวิอักษรที่เป็นสระ

• ea มักใช้แทนเสียง /i:/, /ɛ/ หรือ /eɪ/
• ie มักใช้แทนเสียง /i:/ หรือ /aɪ/
• ai มักใช้แทนเสียง /ɛ/ หรือ /eɪ/
• ei มักใช้แทนเสียง /i:/ หรือ /aɪ/ ซึ่งหาได้ยากกว่า
• au มักใช้แทนเสียง /ɔ/
• eu มักใช้แทนเสียง /ju/
• ou มักใช้แทนเสียง /aʊ/ หรือ /u:/ ซึ่งหาได้ยากกว่า
• aw มักใช้แทนเสียง /ɔ/
• ew มักใช้แทนเสียง /ju/
• ow มักใช้แทนเสียง /oʊ/ หรือ /aʊ/

ดูเพิ่ม

• สระประสมสองเสียง (diphthong)