ดูต้นฉบับสำหรับ โคลงสี่สุภาพ

{{กึ่งล็อก2}}
'''โคลงสี่สุภาพ''' เป็น[[โคลง]]ชนิดหนึ่งที่กวีนิยมแต่งมากที่สุด ด้วยเสน่ห์ของการบังคับวรรณยุกต์เอกโทอันเป็นมรดกของภาษาไทยที่ลงตัวที่สุด  คำว่า '''สุภาพ''' หรือ '''เสาวภาพ''' หมายถึงคำที่มิได้มีรูปวรรณยุกต์<ref>พจนานุกรมศัพท์วรรณกรรมไทย ภาคฉันทลักษณ์ ฉบับราชบัณฑิตยสถาน / ราชบัณฑิตยสถาน, พิมพ์ครั้งที่ 1 ปี 2550.</ref>

โคลงสี่สุภาพ ปรากฏใน[[วรรณกรรม|วรรณกรรมไทย]] ตั้งแต่สมัยต้นอยุธยา ปรากฏในมหาชาติคำหลวงเป็นเรื่องแรก<ref name=supaporn>สุภาพร มากแจ้ง. '''กวีนิพนธ์ไทย 1'''. กรุงเทพฯ : โอเดียนสโตร์, 2535.</ref> และมีวรรณกรรมที่แต่งด้วยโคลงสี่สุภาพ 3 เรื่อง ได้แก่ โคลงนิราศหริภุญชัย โคลงมังทราตีเชียงใหม่ และลิลิตพระลอ

สมัยอยุธยาตอนกลาง วรรณกรรมที่ใช้โคลงสี่สุภาพ ได้แก่ โครงเรื่องพาลีสอนน้อง โคลงทศรถสอนพระราม และโคลงราชสวัสดิ์ พระราชนิพนธ์สมเด็จพระนายรายณ์มหาราช โคลงเฉลิมพระเกียรติพระนารายณ์มหาราช โคลงนิราศนครสวรรค์ กาพย์ห่อโคลงและโคลงอักษรสามของพระศรีมโหสถ 

สมัยอยุธยาตอนปลาย ได้แก่ โคลงนิราศพระบาท โคลงนิราศเจ้าฟ้าอภัย และกาพย์ห่อโคลงพระราชนิพนธ์เจ้าฟ้าธรรมาธิเบศร

สมัยธนบุรี ได้แก่ โคลงยอพระเกียรติพระเจ้ากรุงธนบุรี และลิลิตเพชรมงกุฎ

สมัยรัตนโกสินทร์ วรรณกรรมที่ใช้โคลงสี่สุภาพที่เด่น ๆ ได้แก่ [[ลิลิตตะเลงพ่าย]] [[นิราศนรินทร์|โคลงนิราศนรินทร์]] โคลงนิราศสุพรรณ โคลงโลกนิติ  สามกรุง 

โคลงสี่สุภาพเป็นคำประพันธ์ที่กวีชอบแต่งและผ่านการพัฒนามายาวนานจนมีฉันทลักษณ์ที่ลงตัวและเป็นแบบฉบับดังที่ยึดถือกันในปัจจุบัน

==ลักษณะบังคับ==

{{โคลงสี่สุภาพ|๐ ๐ ๐ เอก โท|๐ x  (๐ ๐)|๐ เอก ๐ ๐ x|เอก '''โท'''|๐ ๐ เอก ๐ x|๐ เอก   (๐ ๐)|๐ เอก ๐ ๐ '''โท'''|เอก โท ๐ ๐  }}

หนึ่งบทมี 4 บาท , 3 บาทแรกบาทละ 7 คำ  บาทที่สี่ 9 คำ ดังนี้

บาท ที่ 1 มี 7 คำ

บาท ที่ 2 มี 7 คำ

บาท ที่ 3 มี 7 คำ

บาท ที่ 4 มี 9 คำ

1 บาท แบ่งเป็น 2 วรรค

วรรคแรก 5 คำ วรรคหลัง 2 คำ

ยกเว้นบาทที่ 4 จะมีวรรคหลัง 4 คำ

สรุปรวม 1 บทประกอบด้วย 30 คำ 

มีคำสร้อยได้ในบาทที่ 1 บาทที่ 3 (คำสร้อย คือ คำที่แต่งเติมต่อท้ายบาท เพื่อทำให้ได้ใจความครบถ้วน ถ้าโคลงบาทใดได้ความครบถ้วนแล้วก็ไม่จำเป็ยต้องเติมคำสร้อย)

กฎการสัมผัส
คำสุดท้ายของบาทที่ 1 ต้องสัมผัสกับ คำที่ 5 ของบาทที่ 2 และบาทที่ 3 
คำสุดท้ายของบาทที่ 2 ต้องสัมผัสกับ คำที่ 5 ของบาทที่ 4 

บังคับตำแหน่งวรรณยุกต์ เอก 7 แห่ง โท 4 แห่ง

<div style="margin: 0px auto; width: 600px;  font-size: large;"><pre style="font-family:Courier;">
  วรรค1   วรรค2  (คำสร้อย)
   ○○○○่●้    ○●   (○○)--> บาทที่ 1 มี 7 คำ
         ┌───┘
   ○○่○○●─┤  ○่●้       --> บาทที่ 2 มี 7 คำ
         │┌──┘
   ○○○่○●─┘│ ○○่   (○○)--> บาทที่ 3 มี 7 คำ
          │
   ○○่○○●้──┘ ○่○้○○ (○○)--> บาทที่ 4 มี 9 คำ

</pre></div>
ดังคำโคลงอธิบายต่อไปนี้

{{โคลงสี่สุภาพ|๏ ให้ปลายบาทเอก''นั้น'' |มา'''ฟัด'''
|ห้า''ที่''บทสอง'''วัจน์'''  |ชอบ'''พร้อง'''
|บาทสามดุจเดียว'''ทัด'''  |ใน''ที่''  เบญจนา
|ปลาย''แห่ง''บทสอง'''ต้อง'''  |''ที่หน้า''บทหลัง ๚ะ}}
{{โคลงสี่สุภาพ|๏ ที่พินทุ์โทนั้นอย่า  |พึงพินทุ์  เอกนา
|บชอบอย่างควรถวิล  |ใส่ไว้
|ที่พินทุ์เอกอย่าจิน  |ดาใส่  โทนา
|แม้วบมีไม้  |เอกไม้โทควร ๚ะ}}
{{โคลงสี่สุภาพ|๏ บทเอกใส่สร้อยได้  |โดยมี
|แม้วจะใส่บทตรี  |ย่อมได้
|จัตวานพวาที  |ในที่  นั้นนา
|โทที่ถัดมาใช้  |เจ็ดถ้วนคำคง ๚ะ}}
{{โคลงสี่สุภาพ|๏ บทต้นทั้งสี่ใช้  |โดยใจ
|แม้วจะพินทุ์ใดใด  |ย่อมได้
|สี่ห้าที่ภายใน  |บทแรก
|แม้นมาทจักมีไม้  |เอกไม้โทควร ๚ะ
|ที่มา=จินดามณี ฉบับพระโหราธิบดี}}

คำเอก โท ในบาทแรกของโคลงอาจสลับที่กันได้  และอนุโลมให้ใช้คำตายแทนคำเอกในที่ที่หาคำเอกไม่ได้ แต่ไม่นิยมใช้เอกโทษและโทโทษ ดังกล่าวไว้ในจินดามณี ฉบับหลวงวงศาธิราชสนิท ดังต่อไปนี้

{{โคลงสี่สุภาพ|๏ เอกโทเปลี่ยนผลัดได้  |โดยประสงค์
|แห่งที่ห้าควรคง  |บทต้น
|บทอื่นอาจบ่ปลง  |แปลงแบบ  นาพ่อ
|เฉภาะแต่บทหนึ่งพ้น  |กว่านั้นฤๅมี ๚ะ}}
{{โคลงสี่สุภาพ|๏ เอกเจ็ดหายากแท้  |สุดแสน  เข็ญเอย
|เอาอักษรตายแทน  |เทียบได้
|โทสี่ประหยัดหน  |หวงเปลี่ยน
|ห่อนจักหาอื่นใช้ |ต่างนั้นไป่มี ๚ะ}}
{{โคลงสี่สุภาพ|๏ เอกโทผิดที่อ้าง  |ออกนาม  โทษนา 
|จงอย่ายลอย่างตาม  |แต่กี้
|ผจงจิตรคิดพยายาม  |ถูกถ่อง  แท้แฮ
|ยลเยี่ยงปราชญ์สับปลี้  |เปล่าสิ้นสรรเสริญ ๚ะ}}
{{โคลงสี่สุภาพ|๏ ใช้ได้แต่ปราชญ์คร้าน  |การเพียร
|ปราชญ์ประเสริฐดำเนียร  |หมิ่นช้า
|ถือเท็จท่านติเตียน  |คำตู่  คำนา
|มักง่ายอายอับหน้า  |อาจถ้อเถียงไฉน  ๚ะ}}

โคลงสี่สุภาพมี 30 คำ เมื่อหัก เอก 7 โท 4 แล้ว ส่วนที่เหลือ 19 คำแม้ไม่กำหนดรูปวรรณยุกต์ ในท้ายวรรคทุกวรรคต้องไม่มีรูปวรรณยุกต์ เพราะจะทำให้น้ำหนักของโคลงเสียไป ได้แก่คำที่กากบาทในแผนผังข้างล่าง

{{โคลงสี่สุภาพ
|๐ ๐ ๐ เอก โท|๐ X (๐ ๐)
|๐ เอก ๐ ๐ X|เอก โท
|๐ ๐ เอก ๐ X|๐ เอก (๐ ๐)
|๐ เอก ๐ ๐ โท|เอก โท ๐ X  )}}

คำสุดท้ายของโคลงนอกจากจะห้ามมีรูปวรรณยุกต์แล้ว กวียังนิยมใช้เพียงเสียงสามัญ หรือ จัตวา เท่านั้น 

อนึ่ง เคยมีความเข้าใจกันว่า บาทที่สี่มีสร้อยไม่ได้ แต่หากพิจารณาคำอธิบายการแต่งโคลงในจินดามณีแล้วน่าจะตีความได้ว่าโคลงสี่สุภาพมีสร้อยได้ทุกบาทยกเว้นบาทที่สอง 

{{โคลงสี่สุภาพ|๏ บทเอกใส่สร้อยได้  |โดยมี
|แม้วจะใส่บทตรี  |ย่อมได้
|จัตวานพวาที  |ในที่  นั้นนา
|โทที่ถัดมาใช้  |เจ็ดถ้วนคำคง ๚ะ}}

:::(ถอดความ)
:::วรรคแรก ในบาทแรกนั้น มีคำสร้อยได้
:::วรรคที่สอง และอาจใส่ในบาทที่สามได้อีก
:::วรรคที่สาม และรวมทั้งท้ายคำที่เก้าของบาทที่สี่ด้วย
:::วรรคที่สี่ ในบาทสองที่เหลืออยู่ ให้คงมีเพียงเจ็ดคำ (=ไม่มีสร้อย) 

ทั้งนี้มีตัวอย่างโคลงในวรรณกรรมยืนยันได้แก่ 

{{โคลงสี่สุภาพ|๏ ตีอกโอ้ลูกแก้ว |กลอยใจ แม่เฮย
|เจ้าแม่มาเป็นใด |ดั่งนี้
|สมบัติแต่มีใน |ภาพแผ่น เรานา
|อเนกบรู้กี้ |โกฏิไว้จักยา  '''พ่อนา''' ๚ะ
|source=ลิลิตพระลอ}}


{{โคลงสี่สุภาพ
|๏ จรุงพจน์จรดถ้อยห่าง |ทางกวี
|ยังทิวาราตรี  |ไม่น้อย
|เทพใดหฤทัยมี |มาโนชญ์
|เชิญช่วยอวยให้ข้อย |คล่องถ้อยคำแถลง  '''เถิดรา''' ๚ะ
|source=สามกรุง }}

==โคลงตัวอย่าง==

ตัวอย่างของโคลงสี่สุภาพในจินดามณีฉบับพระโหราธิบดี ที่มีไม้เอกไม้โทตรงตามบังคับ 

{{โคลงสี่สุภาพ|๏ เสียงลือเสียงเล่าอ้าง|อัน'''ใด''' พี่เอย
|เสียงย่อมยอยศ'''ใคร'''|ทั่ว'''หล้า'''
|สองเขือพี่หลับ'''ใหล'''|ลืมตื่น ฤๅพี่
|สองพี่คิดเอง'''อ้า'''|อย่าได้ถาม[[:wikt:เผือ|เผือ]] ๚ะ
|ที่มา=[[ลิลิตพระลอ]]}}

ตัวอย่างของโคลงสี่สุภาพในจินดามณี ฉบับหลวงวงศาธิราชสนิท ที่มีไม้เอกไม้โทตรงตามบังคับ 

{{โคลงสี่สุภาพ|๏ นิพนธ์กลกล่าวไว้|เป็น'''ฉบับ'''
|พึงเพ่งตามบัง'''คับ'''|ถี่'''ถ้วน'''
|เอกโทท่านลำ'''ดับ'''|โดยที่ สถิตนา
|ทุกทั่วลักษณะ'''ล้วน'''|เล่ห์นี้คือโคลง ๚ะ}}

นอกจากนี้มีโคลงแบบฉบับอีกบทที่มาจากโคลงนิราศนรินทร์ ที่เอกโทครบตรงตำแหน่งเช่นกัน

{{โคลงสี่สุภาพ|๏ จากมามาลิ่วล้ำ  |ลำ'''บาง'''
|บางยี่เรือรา'''พราง'''  |พี่'''พร้อง'''
|เรือแผงช่วยพา'''นาง'''  |เมียงม่าน  มานา
|บางบ่รับคำ'''คล้อง'''  |คล่าวน้ำตาคลอ  ๚ะ
|ที่มา=[[นิราศนรินทร์]]}}

==สัมผัสระหว่างบท==

การแต่งโคลงสี่สุภาพต่อกันหลายๆ บท เป็นเรื่องราวอย่างโคลงนิราศ โคลงเฉลิมพระเกียรติ โคลงสุภาษิต หรือโคลงอธิบายเหตุการณ์ต่างๆ อาจทำได้ 2 ลักษณะ คือ '''โคลงสุภาพชาตรี''' และ '''โคลงสุภาพลิลิต'''

* '''โคลงสุภาพชาตรี''' ไม่มีสัมผัสระหว่างบท ส่วนใหญ่กวีนิพนธ์แบบเก่าจะนิยมแบบนี้เป็นส่วนมาก
* '''โคลงสุภาพลิลิต''' มีการร้อยสัมผัสระหว่างบท โดยคำสุดท้ายของบทต้นต้องส่งสัมผัสสระ ไปยังคำที่ 1 หรือ 2 หรือ 3 ในบทต่อไป

เช่น

{{โคลงสี่สุภาพ|1  ๏ บุเรงนองนามราชเจ้า|จอมรา  มัญเฮย
|ยกพยุหแสนยา|ยิ่งแกล้ว
|มอญม่านประมวลมา|สามสิบ  หมื่นแฮ
|ถึงอยุธเยศแล้ว|หยุดใกล้น'''ครา''' ๚ะ}}
{{โคลงสี่สุภาพ|2  ๏ พระ'''มหา'''จักรพรรดิเผ้า|ภูวดล  สยามเฮย
|วางค่ายรายรี้พล|เพียบหล้า
|ดำริจักใคร่ยล|แรงศึก
|ยกนิกรทัพกล้า|ออกตั้งกลาง'''สมร''' ๚ะ}}
{{โคลงสี่สุภาพ|3  ๏ บัง'''อร'''อัคเรศผู้|พิศมัย  ท่านนา
|นามพระสุริโยทัย|ออกอ้าง
|ทรงเครื่องยุทธพิไชย|เช่นอุปราชแฮ
|เถลิงคชาธารคว้าง|ควบเข้าขบวนไคล ๚ะ
|ที่มา=โคลงภาพเรื่องพระราชพงศาวดาร }}

== คำสร้อย ==

คำสร้อยซึ่งใช้ในโคลงสี่สุภาพนั้น จะใช้ต่อเมื่อความขาด หรือยังไม่สมบูรณ์ หากได้ใจความอยู่แล้วไม่ต้องใส่ เพราะจะทำให้ "รกสร้อย"

คำสร้อยที่นิยมใช้กันเป็นแบบแผนมีทั้งหมด 18 คำ 

# '''พ่อ''' ''ใช้ขยายความเฉพาะบุคคล''
# '''แม่''' ''ใช้ขยายความเฉพาะบุคคล'' หรือเป็นคำร้องเรียก
# '''พี่''' ''ใช้ขยายความเฉพาะบุคคล'' อาจใช้เป็นสรรพนามบุรุษที่ 1 หรือบุรุษที่ 2 ก็ได้
# '''เลย''' ''ใช้ในความหมายเชิงปฏิเสธ''
# '''เทอญ''' มีความหมาย''เชิงขอให้มี'' หรือ'' ขอให้เป็น''
# '''นา''' มีความหมายว่า''ดังนั้น เช่นนั้น''
# '''นอ''' มีความหมายเช่นเดียวกับคำอุทานว่า ''หนอ'' หรือ ''นั่นเอง''
# '''บารนี''' สร้อยคำนี้นิยมใช้มากในลิลิตพระลอ มีความหมายว่า ''ดังนี้ เช่นนี้''
# '''รา''' มีความหมายว่า ''เถอะ เถิด''
# '''ฤๅ''' มีความหมาย''เชิงถาม'' เหมือนกับคำว่า ''หรือ''
# '''เนอ''' มีความหมายว่า ''ดังนั้น เช่นนั้น''
# '''ฮา''' มีความหมายเข่นเดียวกับคำสร้อย ''นา''
# '''แล''' มีความหมายว่า ''อย่างนั้น เป็นเช่นนั้น''
# '''ก็ดี''' มีความหมายทำนองเดียวกับ ''ฉันใดก็ฉันนั้น''
# '''แฮ''' มีความหมายว่า ''เป็นอย่างนั้นนั่นเอง'' ทำนองเดียวกับคำสร้อย''แล''
# '''อา''' ไม่มีความหมายแน่ชัด แต่จะวางไว้หลังคำร้องเรียกให้ครบพยางค์ เช่น พ่ออา แม่อา พี่อา หรือเป็นคำออกเสียงพูดใน''เชิงรำพึงด้วยวิตกกังวล''
# '''เอย''' ใช้เมื่ออยู่หลังคำร้องเรียกเหมือนคำว่า''เอ๋ย''ในคำประพันธ์อื่น หรือวางไว้ให้คำครบตามบังคับ
# '''เฮย''' ใช้เน้นความ''เห็นคล้อยตามข้อความที่กล่าวหน้าสร้อยคำนั้น'' เฮย มาจากคำเขมรว่า "เหย" แปลว่า "แล้ว" จึงน่าจะมีความหมายว่า ''

นอกจากนี้มีคำสร้อยที่เรียกว่า '''"สร้อยเจตนัง"''' คือสร้อยที่มีความหมาย หรือใช้ตามใจตน ซึ่งไม่ควรใช้ในงานกวีนิพนธ์ที่เป็นพิธีการ  

::::::::::"หายเห็นประเหลนุช        นอนเงื่อง งงง่วง" ''โคลงนิราศตามเสด็จทัพลำน้ำน้อย''

::::::::::"พวกไทยไล่ตามเพลิง     เผาจุด ฉางฮือ" ''โคลงภาพพระราชพงศาวดาร''

::::::::::"ลัทธิท่านเคร่งเขมง     เมืองท่าน ถือฮอ" ''โคลงภาพฤๅษีดัดตน''

==อ้างอิง==
{{รายการอ้างอิง}}

[[หมวดหมู่:โคลง]]