ภาษาตาลิซ
| ภาษาตาลิซ | |
|---|---|
| Tolışə zıvon Tолышә зывон زبان تالشی | |
 ศัพท์ ตาลิช ในอักษรแนสแทอ์ลีก (زبان تالشی), อักษรละติน (Tolışə zıvon) และอักษรซีริลลิก (Tолышә зывон) | |
| ประเทศที่มีการพูด | อิหร่าน อาเซอร์ไบจาน |
| ภูมิภาค | แถบชายฝั่งทะเลแคสเปียนตะวันตกและตะวันตกเฉียงใต้ |
| ชาติพันธุ์ | ชาวตาลิช |
| จำนวนผู้พูด | 912,000 (ไม่พบวันที่)[1] |
| ตระกูลภาษา | |
| ระบบการเขียน | อักษรอาหรับ (ชุดตัวอักษรเปอร์เซีย) ในประเทศอิหร่าน อักษรละติน ในประเทศอาเซอร์ไบจาน อักษรซีริลลิกในประเทศรัสเซีย |
| สถานภาพทางการ | |
| ผู้วางระเบียบ | Academy of Persian Language and Literature[ต้องการอ้างอิง] |
| รหัสภาษา | |
| ISO 639-3 | tly |
| Linguasphere | 58-AAC-ed |
 | |
 | |
ภาษาตาลิซ (زبان تالشی, Tolışə Zıvon, Tолышә зывон)[3][4] เป็นภาษากลุ่มอิหร่านตะวันตกเฉียงเหนือที่ใช้พูดในจังหวัดกีลอนและจังหวัดแอร์แดบีลของประเทศอิหร่าน กับภูมิภาคทางตอนใต้ของประเทศอาเซอร์ไบจาน ภาษาตาลิชมีความใกล้ชิดกับภาษาตอตี ภาษาตาลิชมีหลายสำเนียง ส่วนใหญ่แบ่งออกเป็น 3 กลุ่มใหญ่: ตอนเหนือ (ในอาเซอร์ไบจานและอิหร่าน), ตอนกลาง (อิหร่าน) และตอนใต้ (อิหร่าน) ผู้พูดภาษาตาลิชสามารถเข้าใจภาษาเปอร์เซียได้ส่วนหนึ่ง แผนที่โลกว่าด้วยภาษาใกล้สูญของยูเนสโกจัดให้ภาษาตาลิชเป็นภาษาที่มีภาวะเสี่ยงใกล้สูญ[5]
บริเวณที่เป็นแหล่งกำเนิดของภาษาตาลิซอยู่ทางด้านเหนือของจังหวัดกีลอนและจังหวัดแอร์แดบีลในอิหร่านและทางใต้ของมาซิลลี เลนโกราย เลริกและและอัสตาราในสาธารณรัฐอาเซอร์ไบจาน ภาษาตาลิซอยู่ในภาษากลุ่มอิหร่านตะวันตกเฉียงเหนือ ในทางประวัติศาสตร์ อาจติดตามย้อนไปได้จากยุคอิหร่านตอนกลางไปจนถึงยุคเมเดสในสมัยโบราณ ชาวตาลิซเรียกตนเองและภาษาของตนว่าโตลลิซซึ่งจุดกำเนิดของคำนี้ไม่แน่นอน แต่เก่ามาก น่าจะก่อนการอพยพของผู้พูดภาษากลุ่มอิหร่านเข้าสู่บริเวณชายฝั่งตะวันตกเฉียงใต้ของทะเลสาบแคสเปียน วรรณคดีทางตะวันตกเรียกตาลิซหรือตาเลซ
ภาษาตาลิซมีสามสำเนียงคือ เหนือ (ในอาเซอร์ไบจานและอิหร่าน) กลาง (ในอิหร่าน) และใต้ (ในอิหร่าน)ภาษาตาลิซเหนือได้แยกตัวเองออกจากภาษาตาลิซกลางและใต้ไม่เฉพาะแต่ทางภูมิศาสตร์ แต่รวมถึงทางวัฒนธรรมและภาษาศาสตร์ด้วย ผู้พูดภาษาตาลิซเหนือมักพบในสาธารณรัฐอาเซอร์ไบจานแต่ก็ยังมีในอิหร่านตามแนวชายแดน ในบริเวณทะเลสาบแคสเปียนของจังหวัดกิลัน ความหลากหลายของผู้พูดภาษาตาลิซในสาธารณรัฐอาเซอร์ไบจานเกิดจากความหลากหลายของการพูดมากกว่าความหลากหลายของสำเนียง
ภาษาตาเลชิหรือภาษาตาเลียชิ ภาษาโตลาชิ เป็นภาษาของชนชาติโบราณทางเหนือของอิหร่านที่เรียกตาเลซ ภาษานี้เคยใช้พูดทางใต้ของอาเซอร์ไบจานซึ่งแยกออกจากอิหร่านเพราะความขัดแย้งทางการเมืองระหว่างรัสเซียกับอิหร่าน ซึ่งเรียกสนธิสัญญาเตอร์กามันชี ทางเหนือของอิหร่านพบผู้พูดภาษาตาเลชิ 7 จังหวัด ในอาเซอร์ไบจานพบผู้พูดภาษาตาเลชิในบริเวณที่มีผู้พูดภาษาตูร์กี การศึกษาเกี่ยวกับภาษาตาเลชิมีน้อยมาก
อักษร
[แก้]สระเดี่ยว
[แก้]| สัทอักษรสากล | ค.ศ. 1929–1938 | ISO 9 | อักษรเปอร์เซีย-อาหรับ | KNAB (199x(2.0)) | อักษรซีริลลิก | อักษรโรมันอื่น ๆ | ตัวอย่าง |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ɑː | a | a | آ, ا | a | а | â | âv |
| a ~ æ | a | a̋ | َ, اَ | ǝ | ә | a, ä | asta |
| ə | ә | - | ِ, اِ หรือ َ, اَ | ə | ə | e, a | esa |
| eː | e | e | ِ, اِ | e | е | e | nemek |
| o ~ ɔ | o | o | ا, ُ, و | o | о | o | šalvo |
| u | u | u | او, و | u | у | u | udmi |
| ʏ | u | - | او, و | ü | у | ü | salü, kü, düri, Imrü |
| ɪ ~ i | ъ | y | ای, ی | ı | ы | i | bila |
| iː | i | i | ای, ی | i | и | i, ị | neči, xist |
| หมายเหตุ: แบบมาตรฐาน ISO 9 เผยแพร่ใน ค.ศ. 1995 รูปอักษรโรมัน 2.0 KNAB มีพื้นฐานมาจากอักษรละตินอาเซอร์ไบจาน[6] | |||||||
สระประสม
[แก้]| สัทอักษรสากล | อักษรเปอร์เซีย-อาหรับ | อักษรโรมัน | ตัวอย่าง |
|---|---|---|---|
| ɑːɪ | آی, ای | âi, ây | bâyl, dây |
| au | اَو | aw | dawlat |
| æɪ | اَی | ai, ay | ayvona, ayr |
| ou | اُو | ow, au | kow |
| eɪ | اِی | ey, ei, ay, ai | keybânu |
| æːə | اَ | ah | zuah, soahvona, buah, yuahnd, kuah, kuahj |
| eːə | اِ | eh | âdueh, sueh, danue'eh |
| ɔʏ | اُی | oy | doym, doymlavar |
พยัญชนะ
[แก้]| สัทอักษรสากล | ค.ศ. 1929–1938 | ISO 9 | อักษรเปอร์เซีย-อาหรับ | KNAB (199x(2.0)) | อักษรซีริลลิก | อักษรโรมันอื่น ๆ | ตัวอย่าง |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| p | p | p | پ | p | п | p | pitâr |
| b | в | b | ب | b | б | b | bejâr |
| t | t | t | ت, ط | t | т | t | tiž |
| d | d | d | د | d | д | d | debla |
| k | k | k | ک | k | к | k | kel |
| ɡ | g | g | گ | g | г | g | gaf |
| ɣ | ƣ | ġ | غ | ğ | ғ | gh | ghuša |
| q | q | k̂ | ق | q | ҝ | q | qarz |
| tʃ | c, ç | č | چ | ç | ч | ch, č, c | čâki |
| dʒ | j | ĉ | ج | c | ҹ | j, ĵ | jâr |
| f | f | f | ف | f | ф | f | fel |
| v | v | v | و | v | в | v | vaj |
| s | s | s | س, ص, ث | s | с | s | savz |
| z | z | z | ز, ذ, ض, ظ | z | з | z | zeng |
| ʃ | ş | š | ش | ş | ш | sh | šav |
| ʒ | ƶ | ž | ژ | j | ж | zh | ža |
| x | x | h | خ | x | x | kh | xâsta |
| h | h | ḥ | ه, ح | h | һ | h | haka |
| m | m | m | م | m | м | m | muža |
| n | n | n | ن | n | н | n | nân |
| l | l | l | ل | l | л | l | lar |
| lʲ | - | - | - | - | - | - | xâlâ, avâla, dalâ, domlavar, dalaza |
| ɾ | r | r | ر | r | р | r | raz |
| j | y | j | ی | y | ј | y, j | yânza |
| หมายเหตุ: แบบมาตรฐาน ISO 9 เผยแพร่ใน ค.ศ. 1995 รูปอักษรโรมัน 2.0 KNAB มีพื้นฐานจากอักษรละตินอาเซอร์ไบจาน[6] | |||||||
ความแตกต่างจากภาษาเปอร์เซีย
[แก้]ความแตกต่างโดยทั่วไปทางสัทวิทยาของสำเนียงภาษาตาลิชกับภาษาเปอร์เซียมาตรฐาน มีดังนี้:[7]
| เสียงภาษาตาลิช | ตัวอย่างศัพท์ภาษาตาลิช | เทียบเสียงภาษาเปอร์เซีย | ตัวอย่างศัพท์ภาษาเปอร์เซีย | แปล |
|---|---|---|---|---|
| u | duna | â | dâne | เมล็ด |
| i | insân | e ต้น | ensân | มนุษย์ |
| e | tarâze | u | terâzu | ตราชู |
| e | xerâk | o | xorâk | อาหาร |
| a ในคำประสม | mâng-a-tâv | ∅ | mah-tâb | แสงจันทร์ |
| v | âv | b | âb | น้ำ |
| f | sif | b | sib | แอปเปิล |
| x | xâsta | h | âheste | ช้า |
| t | tert | d | tord | เปราะ |
| j | mija | ž | može | ขนตา |
| m | šamba | n | šanbe | วันเสาร์ |
| ∅ | mēra | h กลาง | mohre | ลูกปัด |
| ∅ | ku | h ท้าย | kuh | ภูเขา |
คำศัพท์
[แก้]| ภาษาอังกฤษ | | สำเนียงเหนือ (Lavandavili / Lankaroni) | สำเนียงกลาง (Taleshdulabi) | สำเนียงใต้ (Khushabari / Shandermani) | ภาษาตาตี (Kelori / Geluzani) | ภาษาเปอร์เซีย |
|---|---|---|---|---|---|---|
| big | | yul | yâl | yâl | pilla | bozorg, gat, (yal, pil) |
| boy, son | | zoa, zua | zôa , zue | zu'a, zoa | zâ | Pesar |
| bride | | vayü | vayu | gēša, veyb | vayu, vēi | arus |
| cat | | kete, pišik, piš | peču | peču, pešu, piši | pešu | gorbe, piši |
| cry (v) | | bamē | beramestē | beramē | beramesan | geristan |
| daughter, girl (little) | | kina, kela | kilu, kela | kina, kel(l)a | kille, kilik | doxtar |
| day | | rüž, ruj | ruz | ruz, roz | ruz | ruz |
| eat (v) | | hardē | hardē | hardē | hardan | xordan |
| egg | | uva, muqna, uya | âgla | merqona | xâ, merqowna | toxme morq |
| eye | | čâš | čaš, čam | čēm | čašm | čašm |
| father | | dada, piya, biya | dada | ? | pē | pedar |
| fear (v) | | purnē, târsē | târsinē, tarsestē | tarsē | tarsesan | tarsidan |
| flag | | filak | parčam | ? | ? | parčam, derafš |
| food | | xerâk | xerâk | xerâk | xuruk | xorâk |
| go (v) | | šē | šē | šē | šiyan | raftan (šodan) |
| house/room | | ka | ka | ka | ka | xâne |
| language; tongue | | zivon | zun | zavon | zuân | zabân |
| moon | | mâng, uvešim | mâng | mang | mung, meng | mâh |
| mother | | mua, mu, nana | nana | ? | mâ, dēdē, nana | mâdar, nane |
| mouth | | qav, gav | ga, gav, ga(f) | qar | gar | dahân, kak |
| night | | šav | šaw | šav | šav | šab |
| north | | kubasu | šimâl | ? | ? | šemâl |
| rice | | berz | berz | berj | berenj | berenj |
| say (v) | | votē | vâtē | vâtē | vâtan | goftan |
| sister | | huva, hova, ho | xâlâ, xolo | xâ | xâv, xâ | xâhar |
| small | | ruk, gada | ruk | ruk | velle, xš | kučak |
| sunset | | šânga | maqrib | ? | ? | maqreb |
| sunshine | | haši | âftâv | ? | ? | âftâb |
| water | | uv, ôv | âv | âv | âv | âb |
| woman, wife | | žēn | žēn, žen | yen, žen | zanle, zan | zan |
| yesterday | | zina | zir, izer | zir, zer | zir | diruz, di |
อ้างอิง
[แก้]- ↑ "Talysh". Ethnologue (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2018-08-03.
- ↑ شباهت ها و تفاوت هاي تالشي گيلكي و مازندراني , Jahad Daneshgahi. (in Persian)
- ↑ Pirejko, L. A., 1976. Talyšsko-russkij slovar (Talyshi-Russian Dictionary), Moscow.
- ↑ Məmmədov, Novruzəli; Ağayev, Şahrza (1996). Əlifba — Tolışi əlifba. Baku: Maarif.
- ↑ "Talysh". UNESCO Atlas of the World's Languages in danger (ภาษาอังกฤษ). UNESCO. สืบค้นเมื่อ 2018-08-03.
- ↑ 6.0 6.1 Pedersen, T. T.. Transliteration of Non-Roman Scripts, Talyshi transliteration
- ↑ Abdoli, A. 1380 AP / 2001 AD. Farhange Tatbiqiye Tâleši-Tâti-Âzari (Comparative dictionary of Talyshi-Tati-Azari), p 31-35, Publication:Tehran, "šerkate Sahâmiye Entešâr" (ในภาษาเปอร์เซีย).
อ่านเพิ่ม
[แก้]- Abdoli, A., 1380 AP / 2001 AD. Tat and Talysh literature (Iran and Azerbaijan republic). Entešâr Publication, Tehran, ISBN 964-325-100-4. (ในภาษาเปอร์เซีย)
- Asatrian, G., and Habib Borjian, 2005. Talish: people and language: The state of research. Iran and the Caucasus 9/1, pp. 43–72 (published by Brill).
- Bazin, M., 1974. Le Tâlech et les tâlechi: Ethnic et region dans le nord-ouest de l’Iran, Bulletin de l’Association de Geographes Français, no. 417-418, 161-170. (ในภาษาฝรั่งเศส)
- Bazin, M., 1979. Recherche des papports entre diversité dialectale et geographie humaine: l’example du Tâleš, G. Schweizer, (ed.), Interdisciplinäre Iran-Forschung: Beiträge aus Kulturgeographie, Ethnologie, Soziologie und Neuerer Geschichte, Wiesbaden, 1-15. (ในภาษาฝรั่งเศส)
- Bazin, M., 1981. Quelque échantillons des variations dialectales du tâleši, Studia Iranica 10, 111-124, 269-277. (ในภาษาฝรั่งเศส)
- Paul, D., 2011. A comparative dialectal description of Iranian Taleshi. PhD Dissertation: University of Manchester. https://www.escholar.manchester.ac.uk/uk-ac-man-scw:119653 เก็บถาวร 2022-03-10 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
- Yarshater, E., 1996. The Taleshi of Asalem. Studia Iranica, 25, New York.
- Yarshater, E., "Tâlish". Encyclopaedia of Islam, 2nd ed., vol. 10.
แหล่งข้อมูลอื่น
[แก้]| ฐานข้อมูลการควบคุมรายการหลักฐาน: ประจำชาติ |
|---|
 | บทความภาษานี้ยังเป็นโครง คุณสามารถช่วยวิกิพีเดียได้โดยการเพิ่มเติมข้อมูล |