ภาษาตาลิซ

ภาษาตาลิซ
толышә зывон (tolyšǝ zyvon)
ประเทศที่มีการพูด	อิหร่าน, อาเซอร์ไบจาน
ภูมิภาค	ทางตะวันตกเฉียงใต้ของ ทะเลสาบแคสเปียน (ส่วนใหญ่: จังหวัดกิลัน และ จังหวัดอาร์ดาบิล)
จำนวนผู้พูด	2 ล้านคน  (ไม่พบวันที่)
ตระกูลภาษา	อินโด-ยูโรเปียน ภาษากลุ่มอินโด-อิหร่าน ภาษากลุ่มอิหร่าน ภาษากลุ่มอิหร่านตะวันตก ภาษากลุ่มอิหร่านตะวันตกเฉียงเหนือ ภาษาตาลิซ
รหัสภาษา
ISO 639-3	tly

ภาษาตาลิซ เป็นภาษาที่ใช้พูดในจังหวัดกิลันและอาร์ดาบิลทางภาคเหนือของอิหร่าน และทางใต้ของอาเซอร์ไบจาน อยู่ในภาษากลุ่มอิหร่าน แบ่งเป็นสองสำเนียงคือสำเนียงเหนือ ในอาเซอร์ไบจานและอิหร่าน และสำเนียงใต้ ใช้พูดในอิหร่านเท่านั้น ภาษาตาลิซเหนือในอาเซอร์ไบจานเคยเป็นที่รู้จักในชื่อตาลิซอี คุซตัสบี มีผู้พูดราว 1.5 ล้านคน โดยอยู่ในอาเซอร์ไบจาน 1 ล้านคน

บริเวณที่เป็นแหล่งกำเนิดของภาษาตาลิซอยู่ทางด้านเหนือของจังหวัดกิลันและจังหวัดอาร์ดาบิลในอิหร่านและทางใต้ของมาซิลลี เลนโกราย เลริกและและอัสตาราในสาธารณรัฐอาเซอร์ไบจาน ภาษาตาลิซอยู่ในภาษากลุ่มอิหร่านตะวันตกเฉียงเหนือ ในทางประวัติศาสตร์ อาจติดตามย้อนไปได้จากยุคอิหร่านตอนกลางไปจนถึงยุคเมเดสในสมัยโบราณ ชาวตาลิซเรียกตนเองและภาษาของตนว่าโตลลิซซึ่งจุดกำเนิดของคำนี้ไม่แน่นอน แต่เก่ามาก น่าจะก่อนการอพยพของผู้พูดภาษากลุ่มอิหร่านเข้าสู่บริเวณชายฝั่งตะวันตกเฉียงใต้ของทะเลสาบแคสเปียน วรรณคดีทางตะวันตกเรียกตาลิซหรือตาเลซ

ภาษาตาลิซมีสามสำเนียงคือ เหนือ (ในอาเซอร์ไบจานและอิหร่าน) กลาง (ในอิหร่าน) และใต้ (ในอิหร่าน)ภาษาตาลิซเหนือได้แยกตัวเองออกจากภาษาตาลิซกลางและใต้ไม่เฉพาะแต่ทางภูมิศาสตร์ แต่รวมถึงทางวัฒนธรรมและภาษาศาสตร์ด้วย ผู้พูดภาษาตาลิซเหนือมักพบในสาธารณรัฐอาเซอร์ไบจานแต่ก็ยังมีในอิหร่านตามแนวชายแดน ในบริเวณทะเลสาบแคสเปียนของจังหวัดกิลัน ความหลากหลายของผู้พูดภาษาตาลิซในสาธารณรัฐอาเซอร์ไบจานเกิดจากความหลากหลายของการพูดมากกว่าความหลากหลายของสำเนียง

ภาษาตาเลชิหรือภาษาตาเลียชิ ภาษาโตลาชิ เป็นภาษาของชนชาติโบราณทางเหนือของอิหร่านที่เรียกตาเลซ ภาษานี้เคยใช้พูดทางใต้ของอาเซอร์ไบจานซึ่งแยกออกจากอิหร่านเพราะความขัดแย้งทางการเมืองระหว่างรัสเซียกับอิหร่าน ซึ่งเรียกสนธิสัญญาเตอร์กามันชี ทางเหนือของอิหร่านพบผู้พูดภาษาตาเลชิ 7 จังหวัด ในอาเซอร์ไบจานพบผู้พูดภาษาตาเลชิในบริเวณที่มีผู้พูดภาษาตูร์กี การศึกษาเกี่ยวกับภาษาตาเลชิมีน้อยมาก

คำศัพท์

ภาษาอังกฤษ	‌	สำเนียงเหนือ (Lavandavili / Lankaroni)	สำเนียงกลาง (Taleshdulabi)	สำเนียงใต้ (Khushabari / Shandermani)	ภาษาตาตี (Kelori / Geluzani)	ภาษาเปอร์เซีย
big	‌	yul	yâl	yâl	pilla	bozorg, gat, (yal, pil)
boy, son	‌	zoa, zua	zôa , zue	zu'a, zoa	zâ	Pesar
bride	‌	vayü	vayu	gēša, veyb	vayu, vēi	arus
cat	‌	kete, pišik, piš	peču	peču, pešu, piši	pešu	gorbe, piši
cry (v)	‌	bamē	beramestē	beramē	beramesan	geristan
daughter, girl (little)	‌	kina, kela	kilu, kela	kina, kel(l)a	kille, kilik	doxtar
day	‌	rüž, ruj	ruz	ruz, roz	ruz	ruz
eat (v)	‌	hardē	hardē	hardē	hardan	xordan
egg	‌	uva, muqna, uya	âgla	merqona	xâ, merqowna	toxme morq
eye	‌	čâš	čaš, čam	čēm	čašm	čašm
father	‌	dada, piya, biya	dada	?	pē	pedar
fear (v)	‌	purnē, târsē	târsinē, tarsestē	tarsē	tarsesan	tarsidan
flag	‌	filak	parčam	?	?	parčam, derafš
food	‌	xerâk	xerâk	xerâk	xuruk	xorâk
go (v)	‌	šē	šē	šē	šiyan	raftan (šodan)
house/room	‌	ka	ka	ka	ka	xâne
language; tongue	‌	zivon	zun	zavon	zuân	zabân
moon	‌	mâng, uvešim	mâng	mang	mung, meng	mâh
mother	‌	mua, mu, nana	nana	?	mâ, dēdē, nana	mâdar, nane
mouth	‌	qav, gav	ga, gav, ga(f)	qar	gar	dahân, kak
night	‌	šav	šaw	šav	šav	šab
north	‌	kubasu	šimâl	?	?	šemâl
rice	‌	berz	berz	berj	berenj	berenj
say (v)	‌	votē	vâtē	vâtē	vâtan	goftan
sister	‌	huva, hova, ho	xâlâ, xolo	xâ	xâv, xâ	xâhar
small	‌	ruk, gada	ruk	ruk	velle, xš	kučak
sunset	‌	šânga	maqrib	?	?	maqreb
sunshine	‌	haši	âftâv	?	?	âftâb
water	‌	uv, ôv	âv	âv	âv	âb
woman, wife	‌	žēn	žēn, žen	yen, žen	zanle, zan	zan
yesterday	‌	zina	zir, izer	zir, zer	zir	diruz, di