หลักเมือง (อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย)

หลักเมือง

ศาลหลักเมือง
อาคารทรงสี่เหลี่ยมจัตุรัสยกพื้นสูงสันนิษฐานว่าศาลหลักเมือง
ที่ตั้ง	ทางทิศเหนือของคูน้ำวัดมหาธาตุภายในอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย, ประเทศไทย
ประเภท	โบราณสถาน
ส่วนหนึ่งของ	อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย
ความเป็นมา
วัสดุ	อิฐ และศิลาแลง
สร้าง	พุทธศตวรรษที่ 18–20
สมัย	สุโขทัย
หมายเหตุเกี่ยวกับสถานที่
ขุดค้น	พ.ศ. 2503
ผู้ขุดค้น	กรมศิลปากร
การขึ้นทะเบียนโดยกรมศิลปากร
ขึ้นทะเบียน	27 ตุลาคม พ.ศ. 2502
เลขทะเบียน	0004168

หลักเมือง หรือรู้จักกันในนาม ศาลหลักเมือง เป็นโบราณสถานอาคารเดี่ยวขนาดเล็กทางทิศเหนือคูน้ำของวัดมหาธาตุ สันนิษฐานว่า เป็นศาลหลักเมืองของเมืองสุโขทัย

หลักเมืองมีลักษณะทางกายภาพเป็นอาคารทรงสี่เหลี่ยมจัตุรัสยกพื้นสูง ด้านบนมีฐานบัวก่อด้วยอิฐรองรับเสาแปดเหลี่ยมศิลาแลง มีบันไดทางขึ้นทางทิศตะวันออก แต่เดิมคาดว่ามีหลังคามุงด้วยกระเบิ้องและเครื่องบนทำจากไม้ ปัจจุบัน ชำรุดสิ้นสภาพ ฐานอิฐกว้าง 3 เมตร สูง 1.50 เมตร จากการสันนิษฐานทางโบราณคดี หลักเมืองนี้คงจะสร้างขึ้นพร้อมกับการสร้างเมืองสุโขทัยเมื่อรัชสมัยพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ในราวปี พ.ศ. 1781 โดยย้ายจากหลักเมืองบริเวณวัดพระพายหลวง แล้วสร้างเมืองใหม่บริเวณที่มีวัดมหาธาตุเป็นศูนย์กลาง จึงต้องสร้างหลักเมืองขึ้นใหม่

โบราณสถานแห่งนี้สันนิษฐานว่าเป็นหลักเมืองโดยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ปรากฏในพระราชนิพนธ์ เที่ยวเมืองพระร่วง เนื้อหาว่า ทางทิศเหนือของวัดมหาธาตุริมวัดชนะสงคราม ราษฎรกล่าวว่าเป็นศาลหลักเมือง ทรงให้พระวิเชียรปราการตรวจโบราณสถานแห่งนี้ซึ่งแจ้งว่าเป็นหลักเมือง เมื่อครั้งทรงตรวจพบว่าโบราณสถานเป็นเนินดิน เมื่อขุดพบเป็นเสาศิลาแลงสี่มุม ตรงกลางมีหลุมทรงสันนิษฐานว่าเป็นหลุมฝังลูกนิมิต ซึ่งทรงพบแผ่นศิลาหักเป็นสองท่อน ข้อความจารึกเลือนลาง ทรงสันนิษฐานว่าอาจเป็นดวงเมือง ความว่า

แต่ทางทิศเหนือวัดมหาธาตุ ริมวัดที่เรียกกันว่า วัดชนะสงครามนั้น มีสถานอันหนึ่งซึ่งราษฎรเรียกว่าศาลกลางเมือง [...] คือมีเป็นเนินอยู่เฉย ๆ ก่อนแต่ครั้นให้ถางและขุดลงไป จึงได้เห็นท่าทางพอเดาได้ ว่ามีเสาแลงตั้งขึ้นไปทั้ง ๔ มุม มีมุมละ ๒ เสาซ้อนกันเป็น ๒ ชั้น ที่ตรงกลางเนินมีหลุม [...] ในหลุมนั้นมีศิลาแผ่นแบนทิ้งอยู่แผ่นหนึ่งแต่แตกแยกเป็นสองชิ้น ตรวจดูศิลานั้นก็แลเห็นเป็นลายอะไรเลือน ๆ จึงเหลือที่จะรู้ได้ว่าเป็นอะไร บางทีจะเป็นแผ่นศิลาที่ลงดวงของเมืองก็ได้

— ส่วนหนึ่งของพระราชนิพนธ์ เที่ยวเมืองพระร่วง ถึงข้อสันนิษฐานของหลักเมือง

คลังภาพ

• 
  เสาศิลาแลงของโบราณสถาน
• 
  หลักเมืองทางทิศใต้ของวัดชนะสงคราม
• 
  หลักเมืองริมคูน้ำทางทิศเหนือของวัดมหาธาตุ