ญะราญ

ญะราญ ในคติไทยถือเป็นผีป่าประจำช้าง บ้างเรียก มะเรง (มาจากคำเขมรว่า เมฺรญ [มฺริญ]) แปลว่าผีป่าจำพวกหนึ่ง รูปร่างเหมือนเด็กเล็ก เชื่อกันว่าเป็นผู้ดูแลสัตว์ป่า ในคติชนกัมพูชาเชื่อว่าญะราญหรือมะเรงนี้เป็นเจ้าป่าและเจ้าแห่งสรรพสัตว์ทั้งปวง มีตัวตนจริงแต่ไม่เคยมีใครพบเห็น แต่ได้ยินเสียงญะราญตามป่า ชาวเขมรที่เป็นหมอช้างหรือทำอาชีพโพนช้างจะใช้ภาษาเมฺรญสำหรับสื่อสารระหว่างจับช้างป่าทำนองเดียวกับภาษาผีของไทย

จิตร ภูมิศักดิ์สันนิษฐานว่าแต่เดิมเมฺรญนี้อาจเป็นชาติพันธุ์หนึ่งในตระกูลภาษามอญ-เขมร ซึ่งชำนาญป่าและมิใคร่คบค้ากับชนกลุ่มอื่นจึงถูกเรียกเป็นผี แต่เมฺรญได้ถ่ายทอดวิชาการจับช้างแก่ชาวเขมร ด้วยเหตุนี้ชาวเขมรจึงใช้ภาษาเมฺรญเป็นภาษาในวงการการจับช้าง

ทั้งนี้ญะราญหรือมะเรงได้รับการบูชาในฐานะผีป่า ปรากฏในโคลงเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระนารายณ์ฯ ความว่า

ทอดพรักสิทธิ์แล้วเลิก		ดาลเถลิง
ชูชำโรมดาวเพลิง		เถือกท่า

อวยบายบ่ำบวงเถกิง		เทเวศร์
ฝูงญะราญถ้วนหน้า		ปู่เจ้าจอมพนม

มีความหมายว่า เมื่อสมเด็จพระนารายณ์มหาราชทรงทอดเชือกปะกำ (บ่วงบาศคล้องคอช้าง) เสร็จแล้ว ก็ยกเอาดาลประตูขึ้น มีคนชูคบเพลิงสีแดงฉานคอยอยู่ แล้วถวายข้าวเพื่อบวงสรวงเทพยดาผู้ใหญ่ ฝูงผีป่า (คือญะราญ) และปู่เจ้าผู้เป็นใหญ่ในภูเขา