ตำแหน่งเกิดเสียง
 | บทความนี้ไม่มีการอ้างอิงจากแหล่งที่มาใด |
 | ลิงก์ข้ามภาษาในบทความนี้ มีไว้ให้ผู้อ่านและผู้ร่วมแก้ไขบทความศึกษาเพิ่มเติมโดยสะดวก เนื่องจากวิกิพีเดียภาษาไทยยังไม่มีบทความดังกล่าว กระนั้น ควรรีบสร้างเป็นบทความโดยเร็วที่สุด |
1. ริมฝีปาก ด้านนอก (Exo-labial) 2. ริมฝีปาก ด้านใน (Endo-labial) 3. ฟัน (Dental) 4. ปุ่มเหงือก (Alveolar) 5. หลังปุ่มเหงือก (Post-alveolar) 6. หน้าเพดานแข็ง (Pre-palatal) 7. เพดานแข็ง (Palatal) 8. เพดานอ่อน (Velar) 9. ลิ้นไก่ (Uvular) 10. ช่องคอ (Pharyngeal) 11. เส้นเสียง (Glottal) 12. ลิ้นปิดกล่องเสียง (Epiglottal) 13. โคนลิ้นในช่องคอ (Radical) 14. ผนังลิ้นส่วนหลัง (Postero-dorsal) 15. ผนังลิ้นส่วนหน้า (Antero-dorsal) 16. ปลายลิ้น (Laminal) 17. ปลายสุดลิ้น (Apical) 18. ใต้ปลายสุดลิ้น (Sub-apical)
ตำแหน่งเกิดเสียง (อังกฤษ: place of articulation, point of articulation) ในทางสัทศาสตร์ เป็นตำแหน่งกำเนิดเสียงพยัญชนะ คือตำแหน่งในช่องเสียง (vocal tract) ที่เกิดการกีดขวาง จากการเคลื่อนตำแหน่งของกรณ์ (โดยปกติคือ บางส่วนของลิ้น) และฐาน (ปกติคือ บางส่วนของเพดานปาก) โดยเมื่อรวมกับลักษณะการออกเสียง (manner of articulation) และการเปล่งเสียงพูด (phonation) ทำให้เกิดเสียงพยัญชนะที่แตกต่างกัน
ชนิดของการออกเสียง
[แก้]ฐานกรณ์ (articulator) นั้นแยกออกเป็นการออกเสียงแบบ ฐาน (passive articulator) และ กรณ์ (active articulator) ตัวอย่างเช่น
- ใช้ริมฝีปากล่างเป็นกรณ์ (ส่วนเคลื่อนที่) อาจเคลื่อนไปสัมผัส ริมฝีปากบนซึ่งเป็นฐาน (ส่วนไม่เคลื่อนที่) เป็นการออกเสียงจากริมฝีปากคู่ (bilabial) เช่น เสียง [m]) หรือ
- ใช้ริมฝีปากล่างไปสัมผัสกับฟันบน (ฐาน) เป็นเสียงจากริมฝีปากล่าง-ฟันบน (labiodental) เช่น เสียง [f])
การสัมผัสเพดานแข็งด้วยส่วนหน้าและส่วนหลังของลิ้น
- ใช้ส่วนหน้าสัมผัส เรียก เสียงปลายลิ้นม้วน (retroflex)
- ใช้ส่วนหลังลิ้นสัมผัส เรียก "เสียงจากหลังลิ้น-เพดานแข็ง" (dorsal-palatal) หรือ โดยทั่วไปเรียกเพียง ตาลุชะ/เสียงจากเพดานแข็ง (palatal)
เสียงแบบกรณ์ มีทั้งหมด 5 เสียง คือ
- เสียงพยัญชนะริมฝีปาก (labial consonant) เป็นเสียงจากริมฝีปากหรือโอษฐชะ
- เสียงพยัญชนะโพรงปาก (coronal consonant) เป็นเสียงจากการใช้ส่วนปลายอ่อนตัวของลิ้น
- เสียงพยัญชนะหลังลิ้น (dorsal consonant) เป็นเสียงจากการใช้ส่วนกลางหรือส่วนหลังของลิ้น
- เสียงพยัญชนะโคนลิ้น (radical consonant) เป็นเสียงจากการใช้โคนลิ้นและลิ้นปิดกล่องเสียง (epiglottis)
- เสียงพยัญชนะเส้นเสียง (laryngeal consonants) เป็นเสียงจากกล่องเสียง (larynx)
การออกเสียงเหล่านี้สามารถเปล่งแยกจากกัน หรือ สามารถออกเป็นเสียงผสม เรียก การออกเสียงผสม (coarticulation)
การออกเสียงแบบฐานเป็นการออกเสียงที่ไม่มีการแบ่งแยกชัดเจน โดยตำแหน่งการออกเสียง เสียงจากลิ้น-ริมฝีปากบน (linguolabial) และเสียงลิ้นระหว่างฟัน (interdental), เสียงจากลิ้นระหว่างฟันและเสียงจากฟัน/ทันตชะ (dental), เสียงจากฟันและเสียงจากปุ่มเหงือก (alveolar), เสียงจากปุ่มเหงือกและเสียงจากเพดานแข็ง/ตาลุชะ (palatal), เสียงจากเพดานแข็งและเสียงจากเพดานอ่อน (velar), เสียงจากเพดานอ่อนและเสียงจากลิ้นไก่ (uvular) อาจเชื่อมโยงเหลื่อมกัน และการออกเสียงพยัญชนะอาจมีการออกเสียงในตำแหน่งก้ำกึ่ง
นอกจากนั้นแล้ว ในการใช้ลิ้นออกเสียง ส่วนที่ใช้สัมผัสอาจเป็นส่วน ผิวบนของลิ้น (blade) ที่ใช้ในการสัมผัส (เสียงพยัญชนะใช้ปลายลิ้น - en:laminal consonant), ส่วนยอดของปลายลิ้น (เสียงพยัญชนะใช้ปลายสุดลิ้น - apical consonant), หรือผิวใต้ลิ้น (เสียงพยัญชนะใช้ใต้ปลายสุดลิ้น - sub-apical consonant) ซึ่งเสียงเหล่านี้ก็อาจผสมผสานก้ำกึ่งไม่ได้แบ่งแยกชัดเจน
เสียงพยัญชนะที่มีตำแหน่งออกเสียงเหมือนกัน เรียกว่ามีฐานกรณ์ร่วม เช่น เสียงจากปุ่มเหงือกในภาษาอังกฤษ [n, t, d, s, z, l]
ตารางการออกเสียงและฐานกรณ์
[แก้]| ลักษณะการออกเสียง | ฐานกรณ์ | |
|---|---|---|
| โอษฐชะ/เสียงจากริมฝีปาก (Labial) | เสียงจากริมฝีปากคู่ (Bilabial) | |
| เสียงจากริมฝีปากล่าง-ฟันบน (Labiodental) | ||
| ส่วนโพรงช่องปาก (Coronal) | เสียงใช้ปลายลิ้น (Laminal) | เสียงจากลิ้น-ริมฝีปากบน (Linguolabial) |
| เสียงลิ้นระหว่างฟัน (Interdental) | ||
| เสียงใช้ปลายลิ้น-ฟัน (Laminal en:dentaldental) | ||
| เสียงใช้ปลายลิ้น-ฟัน-ปุ่มเหงือก (Laminal denti-alveolar) | ||
| เสียงใช้ปลายลิ้น-ปุ่มเหงือก (Laminal alveolar) | ||
| เสียงใช้ปลายลิ้น-หลังปุ่มเหงือก (Laminal postalveolar) ("เสียงปลายลิ้นม้วน" - retroflex #1) | ||
| เสียงโก่งลิ้น (Domed) (โก่งกลางลิ้นโค้งขึ้นเป็นทรงกลม สัมผัสเพดานแข็งบางส่วน) |
เสียงโก่งลิ้น-หลังปุ่มเหงือก (Domed postalveolar) ("เสียงจากลิ้น-หลังปุ่มเหงือก" - palato-alveolar) | |
| เสียงใช้เพดานแข็ง (Palatalized) | เสียงจากเพดานแข็ง-หลังปุ่มเหงือก (Palatalized postalveolar) ("เสียงจากปุ่มเหงือก-เพดานแข็ง" - alveolo-palatal) | |
| เสียงใช้ปลายสุดลิ้น (Apical) | เสียงจากปลายสุดลิ้น-ฟัน (Apical dental) | |
| เสียงจากปลายสุดลิ้น-ปุ่มเหงือก (Apical alveolar) | ||
| เสียงจากปลายสุดลิ้น-หลังปุ่มเหงือก (Apical postalveolar) ("เสียงปลายลิ้นม้วน" #2) | ||
| เสียงใช้ใต้ปลายสุดลิ้น (Sub-apical) | เสียงจากใต้ปลายสุดลิ้น-(หน้า)เพดานแข็ง (Sub-apical (pre)palatal) ("เสียงปลายลิ้นม้วน" #3) | |
| หลังลิ้น (Dorsal) | หน้าเพดานแข็ง (Prepalatal) | |
| เสียงจากเพดานแข็ง/ตาลุชะ (Palatal) | ||
| เสียงจากหน้าเพดานอ่อน (Prevelar or medio-palatal) | ||
| เสียงจากเพดานอ่อน (Velar) | ||
| เสียงจากหลังเพดานอ่อน (Postvelar) | ||
| เสียงจากลิ้นไก่ (Uvular) | ||
| โคนลิ้นในช่องคอ (Radical) | เสียงจากช่องคอส่วนบน (Upper pharyngeal) | |
| เสียงจากช่องคอส่วนล่าง (Lower pharyngeal) | ||
| เสียงพยัญชนะจากลิ้นปิดกล่องเสียง-ช่องคอ (Epiglotto-pharyngeal) | ||
| เสียงพยัญชนะจากลิ้นปิดกล่องเสียง ((Ary-)epiglottal) | ||
| กล่องเสียง (Laryngeal) | เสียงจากเส้นเสียง (Glottal) | |
 | บทความนี้ยังเป็นโครง คุณสามารถช่วยวิกิพีเดียได้โดยการเพิ่มเติมข้อมูล หมายเหตุ: ขอแนะนำให้จัดหมวดหมู่โครงให้เข้ากับเนื้อหาของบทความ (ดูเพิ่มที่ วิกิพีเดีย:โครงการจัดหมวดหมู่โครงที่ยังไม่สมบูรณ์) |