สงครามกลางเมืองรวันดา
สงครามกลางเมืองรวันดา | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
ซ้ายไปขวา: พอล คากาเมและจูเวนัล ไฮเบียรีมานา ผู้นำ RPF และผู้นำรัฐบาลรวันดาตามลำดับ | |||||||
| |||||||
คู่สงคราม | |||||||
แนวร่วมรักชาติรวันดา (RPF) |
รวันดา ซาอีร์ (1990) ฝรั่งเศส | ||||||
ผู้บังคับบัญชาและผู้นำ | |||||||
เฟรด รวิกเยมา † พอล คากาเม |
จูเวนัล ไฮเบียรีมานา † เตโอเนสเต บาโกโซรา | ||||||
กำลัง | |||||||
RPF: 20,000[1] |
กองทัพรวันดา: 35,000[1] กองทัพฝรั่งเศส: 600 (1990) 400 (1993) 2,500 (1994) | ||||||
ความสูญเสีย | |||||||
7,500 พลรบถูกฆ่า[2] 500,000-800,000 พลเรือนถูกฆ่าในการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์รวันดา 15 เจ้าหน้าที่ UNAMIR ถูกฆ่า[3] |
สงครามกลางเมืองรวันดา เป็นสงครามกลางเมืองครั้งใหญ่ระหว่างกองทัพรวันดาของฝ่ายรัฐบาลกับแนวร่วมรักชาติรวันดา (RPF) ที่เป็นฝ่ายกบฏ สงครามนี้เกิดขึ้นระหว่างวันที่ 1 ตุลาคม ค.ศ. 1990 – 18 กรกฎาคม ค.ศ. 1994 ความขัดแย้งเกิดจากข้อพิพาทอันยาวนานระหว่างชาวฮูตูกับทุตซี โดยระหว่างค.ศ. 1959–1962 เกิดความรุนแรงทางชาติพันธุ์ที่นำไปสู่การล้มล้างราชาธิปไตยทุตซีและสถาปนาสาธารณรัฐที่นำโดยฮูตู[4][5] ส่งผลให้ชาวทุตซีกว่า 300,000 คนลี้ภัยในประเทศเพื่อนบ้าน[6][7] กลุ่มผู้ลี้ภัยในประเทศยูกันดาจัดตั้ง RPF ที่มีเฟรด รวิกเยมาและพอล คากาเมเป็นผู้นำ กลุ่มนี้กลายเป็นกลุ่มติดอาวุธช่วงปลายคริสต์ทศวรรษ 1980
สงครามอุบัติขึ้นในวันที่ 1 ตุลาคม ค.ศ. 1990 เมื่อ RPF รุกรานตะวันออกเฉียงเหนือของรวันดา ก่อนจะชะงักเมื่อรวิกเยมาถูกสังหารในวันต่อมา[8] กองทัพรวันดาที่ได้รับการสนับสนุนจากฝรั่งเศสได้เปรียบและเอาชนะ RPF ได้ในปลายเดือนตุลาคม[9] คากาเมผู้ซึ่งขณะนั้นอยู่ที่สหรัฐกลับมาบัญชาการ สั่งถอนกำลังไปที่เทือกเขาวีรูงกาเป็นเวลาหลายเดือนก่อนจะเริ่มทำสงครามกองโจร[10][11] กลางค.ศ. 1992 ทั้งสองฝ่ายไม่สามารถเอาชนะกันได้ ฝ่ายรัฐบาลนำโดยประธานาธิบดีจูเวนัล ไฮเบียรีมานาที่เผชิญการประท้วงตกลงเจรจาสันติภาพกับ RPF และพรรคฝ่ายค้านในประเทศ[12] แม้จะถูกขัดขวางจากกลุ่มหัวรุนแรงฮูตูที่ปฏิเสธการเจรจา[13] และการรุกของ RPF ครั้งใหม่ตอนต้นค.ศ. 1993[14] แต่การเจรจาประสบผลสำเร็จ นำไปสู่การลงนามในความตกลงอารูชาในเดือนสิงหาคม ค.ศ. 1993[15]
หลังลงนามในความตกลง มีการส่งเจ้าหน้าที่สหประชาชาติ (UNAMIR) มาที่รวันดาเพื่อรักษาสันติภาพ[16] แต่กลุ่มหัวรุนแรงฮูตูที่มีอำนาจมากขึ้นวางแผนก่อพันธุฆาตชาวทุตซี[17] แผนการเริ่มขึ้นหลังประธานาธิบดีไฮเบียรีมานาถูกลอบสังหารในวันที่ 6 เมษายน ค.ศ. 1994 ระหว่างเดือนเมษายนถึงกรกฎาคม มีชาวทุตซีและฮูตูสายกลาง 500,000–1,000,000 คนถูกฆ่าในการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์รวันดา[18][19] RPF จึงทำสงครามต่อทันที จนในวันที่ 4 กรกฎาคม RPF สามารถยึดเมืองหลวงคิกาลีไว้ได้ สงครามกลางเมืองรวันดาจบลงในเดือนนั้นหลัง RPF ยึดที่มั่นสุดท้ายของรัฐบาล และผลักดันฝ่ายรัฐบาลและผู้ก่อการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ไปยังประเทศซาอีร์[20]
RPF ที่เป็นฝ่ายกำชัยเข้าปกครองประเทศ โดยมีคากาเมเป็นผู้นำโดยพฤตินัย คากาเมดำรงตำแหน่งรองประธานาธิบดีระหว่างค.ศ. 1994–2000 ก่อนจะเป็นประธานาธิบดีตั้งแต่ค.ศ. 2000 RPF เริ่มโครงการฟื้นฟูโครงสร้างพื้นฐานและเศรษฐกิจ นำตัวผู้ก่อการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์มาดำเนินคดี และส่งเสริมความปรองดองระหว่างฮูตูและทุตซี[21] ในค.ศ. 1996 รัฐบาลรวันดานำโดย RPF เริ่มการรุกค่ายผู้ลี้ภัยในซาอีร์ซึ่งเป็นที่พักพิงของผู้นำรัฐบาลเดิมและผู้ลี้ภัยฮูตูราว 2 ล้านคน นำไปสู่สงครามคองโกครั้งที่หนึ่งที่ทำให้โมบูตู เซเซ เซโก เผด็จการของซาอีร์พ้นจากอำนาจในที่สุด[22] ปัจจุบันคากาเมและ RPF ยังคงเป็นกลุ่มการเมืองนำในรวันดา[23]
อ้างอิง
[แก้]- ↑ 1.0 1.1 IPEP 2000, pp. 49–50.
- ↑ Cunningham 2011, p. 137.
- ↑ Dallaire 2003, p. 400.
- ↑ Sabar 2013.
- ↑ Prunier 1999, pp. 53–54.
- ↑ Prunier 1999, p. 62.
- ↑ Mayersen 2010, p. 21.
- ↑ Kinzer 2008, p. 76.
- ↑ Prunier 1999, p. 96.
- ↑ Kinzer 2008, p. 79.
- ↑ Muhanguzi Kampe 2016, pp. 112–113.
- ↑ Kinzer 2008, p. 103.
- ↑ Prunier 1999, p. 173.
- ↑ Prunier 1999, p. 174.
- ↑ Guichaoua, André (2015). From War to Genocide: Criminal Politics in Rwanda, 1990–1994 (ภาษาอังกฤษ). University of Wisconsin Press. pp. 62–63. ISBN 9780299298203.
- ↑ Dallaire 2003, p. 98.
- ↑ Prunier 1999, p. 200.
- ↑ Meierhenrich, Jens (2020). "How Many Victims Were There in the Rwandan Genocide? A Statistical Debate". Journal of Genocide Research. 22 (1): 72–82. doi:10.1080/14623528.2019.1709611. S2CID 213046710. The lower bound for Tutsi deaths is 491,000 (McDoom), see page 75 mention
- ↑ Reyntjens, Filip (1997). "Estimation du nombre de personnes tuées au Rwanda en 1994". ใน Marysse, Stefaan; Reyntjens, Filip (บ.ก.). L'Afrique des Grands Lacs, Annuaire 1996-1997 (PDF). L'Harmattan.
- ↑ Prunier 1999, pp. 298–299.
- ↑ Bonner 1994.
- ↑ BBC News (II).
- ↑ Park 2020.
บรรณานุกรม
[แก้]- Adelman, Howard; Suhrke, Astri (1999). The Path of a Genocide: The Rwanda Crisis from Uganda to Zaire (illustrated ed.). Oxford: Transaction Publishers. ISBN 978-1-41-283820-7. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2020-08-30. สืบค้นเมื่อ 2018-12-24.
- Appiah, Anthony; Gates, Henry Louis (2010). Encyclopedia of Africa, Volume 1 (illustrated ed.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-533770-9. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2017-03-23. สืบค้นเมื่อ 2018-09-26.
- Associated Press (I) (7 April 1981). "Guerrillas Ambush Troops In Uganda". Observer–Reporter. Washington, Penn. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 18 June 2020. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- Australian War Memorial. "United Nations Assistance Mission for Rwanda (UNAMIR)". War history. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2013-07-01. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- Bamurangirwa, Patricia (2013). Rwanda Yesterday. Leicester: Troubador Publishing Ltd. ISBN 978-1-78306-041-2. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2017-02-22. สืบค้นเมื่อ 2016-09-25.
- BBC News (I) (12 January 2010). "Hutus 'killed Rwanda President Juvenal Habyarimana'". เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 1 June 2013. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- BBC News (II). "Democratic Republic of Congo profile". เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 10 October 2018. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- BBC News (III) (22 April 2000). "Rwanda's Kagame sworn in". เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 1 August 2020. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- BBC News (IV) (10 January 2012). "Rwanda genocide: Kagame 'cleared of Habyarimana crash'". เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 8 November 2018. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- BBC News (V) (17 September 2013). "Rwanda election: RPF wins parliamentary landslide". เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 7 November 2018. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- BBC News (VI) (26 December 2018). "Rwanda genocide: Habyarimana plane shooting probe dropped". เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 17 May 2020. สืบค้นเมื่อ 10 May 2020.
- Biles, Peter (4 October 1990). "Rwanda calls for aid to halt rebels". The Guardian. London. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 1 October 2018. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- Bonner, Raymond (7 September 1994). "Rwanda's Leaders Vow to Build a Multiparty State for Both Hutu and Tutsi". The New York Times. New York. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 30 March 2014. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- Bowcott, Owen (2 April 2014). "Rwanda genocide: the fight to bring the perpetrators to justice". The Guardian. London. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 20 February 2020. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- Brittain, Victoria (5 April 1999). "Rwanda makes its way to regeneration". The Guardian. London. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 6 May 2016. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- Bruguière, Jean-Louis (17 November 2006). "Report" (PDF). Paris Court of Serious Claims (ภาษาฝรั่งเศส). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 16 December 2006. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- Byman, Daniel; Chalk, Peter; Hoffman, Bruce; Rosenau, William; Brannan, David (2001). Trends in Outside Support for Insurgent Movements. Rand Corporation. ISBN 978-0-8330-3232-4. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2020-06-04. สืบค้นเมื่อ 2020-06-03.
- Carney, J.J. (2013). Rwanda Before the Genocide: Catholic Politics and Ethnic Discourse in the Late Colonial Era. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-998227-1. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2017-02-22. สืบค้นเมื่อ 2016-09-25.
- Central Intelligence Agency (CIA) (I). "Rwanda". The World Factbook. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- Chrétien, Jean-Pierre (2003). The Great Lakes of Africa: Two Thousand Years of History. Cambridge, Mass.: MIT Press. ISBN 978-1-890951-34-4. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-05-08. สืบค้นเมื่อ 2016-09-25.
- Cunningham, David E. (2011). Barriers to Peace in Civil War. Cambridge University Press. ISBN 9781139499408. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2020-08-30. สืบค้นเมื่อ 2018-10-29.
- Dallaire, Roméo (2003). Shake Hands with the Devil: The Failure of Humanity in Rwanda. London: Arrow. ISBN 978-0-09-947893-5. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-05-05. สืบค้นเมื่อ 2016-12-15.
- Dash, Leon (2 December 1983). "Many Rwandan Refugees Moving North in Uganda to Escape Attacks". Washington Post. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 1 October 2018. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- de Brouwer, Anne-Marie L. M. (2005). Supranational Criminal Prosecution of Sexual Violence: The ICC and the Practice of the ICTY and the ICTR. Antwerp and Oxford: Intersentia. ISBN 978-90-5095-533-1.
- Des Forges, Alison (1999). Leave None to Tell the Story: Genocide in Rwanda (Report). New York, NY: Human Rights Watch. ISBN 1-56432-171-1. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2019-02-18. สืบค้นเมื่อ 2018-12-26.
- Dorsey, Learthen (1994). Historical Dictionary of Rwanda. Metuchen, N.J.: Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-2820-9.
- Emizet, Kisangani N. F. (July 2000). "The Massacre of Refugees in Congo: A Case of UN Peacekeeping Failure and International Law". Journal of Modern African Studies. 38 (2): 163–202. doi:10.1017/S0022278X0000330X. JSTOR 161648. S2CID 154818651.
- "Juvénal Habyarimana". Encyclopaedia Britannica. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 19 January 2019. สืบค้นเมื่อ 17 January 2019.
- Fassbender, Bardo (2011). Securing Human Rights?: Achievements and Challenges of the UN Security Council. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-964149-9. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2020-04-22. สืบค้นเมื่อ 2018-10-03.
- Gourevitch, Philip (2000). We Wish To Inform You That Tomorrow We Will Be Killed With Our Families (Reprint ed.). London; New York: Picador. ISBN 978-0-330-37120-9. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2017-04-14. สืบค้นเมื่อ 2016-09-25.
- Government of Rwanda (2009). "Chronology of Events Leading to Liberation". Official Website of the Government of Rwanda. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 7 March 2012. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- Guichaoua, André (2015). From War to Genocide: Criminal Politics in Rwanda, 1990–1994. University of Wisconsin Press. ISBN 9780299298203.
- Henley, Jon (31 October 2007). "Scar tissue". The Guardian. London. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 1 September 2013. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- Human Rights Watch (27 February 1992). Rwanda: Talking peace and waging war, human rights since the October 1990 invasion (PDF). Vol. IV, Issue No. 3.
- ITMB Publishing. Rwanda & Burundi (Map) (4th Revised ed.). Richmond, B.C.: ITMB Publishing. ISBN 978-1-55341-382-0. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-12-20. สืบค้นเมื่อ 2016-12-15.
- Jones, Bruce D. (2001). Peacemaking in Rwanda: The Dynamics of Failure. Lynne Rienner Publishers. ISBN 978-1-5558-7994-5. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-12-24. สืบค้นเมื่อ 2018-10-03.
- King, David C. (2007). Rwanda (Cultures of the World). New York: Benchmark Books. ISBN 978-0-7614-2333-1. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-06-17. สืบค้นเมื่อ 2016-09-25.
- Kinzer, Stephen (2008). A Thousand Hills: Rwanda's Rebirth and the Man Who Dreamed it (Hardcover ed.). Hoboken, N.J.: John Wiley & Sons. ISBN 978-0-470-12015-6. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2014-06-10. สืบค้นเมื่อ 2016-09-25.
- Kroslak, Daniela (2007). The role of France in the Rwandan genocide. London: Hurst & Co. ISBN 978-1-85065-882-5. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2020-08-30. สืบค้นเมื่อ 2018-09-26.
- Kuperman, Alan J. (2001). The limits of humanitarian intervention: Genocide in Rwanda. Washington: Brookings Institution Press. ISBN 978-0-8157-0086-9. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2020-08-30. สืบค้นเมื่อ 2018-09-26.
- Longman, Timothy (2017). Memory and Justice in Post-Genocide Rwanda (ภาษาอังกฤษ). Cambridge University Press. ISBN 9781107678095. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2020-08-30. สืบค้นเมื่อ 2020-06-03.
- Lorch, Donatella (25 April 1995). "Mood Grim at Camp in Rwanda". The New York Times. New York. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 10 August 2012. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- Lott, Gaia (July 2018). "On the margins of the Françafrique: Franco-Burundian and Franco-Rwandan bonds from an historical perspective". African Affairs. 117 (468): 347–369. doi:10.1093/afraf/ady013.
- Mamdani, Mahmood (2002). When Victims Become Killers: Colonialism, Nativism, and the Genocide in Rwanda. Princeton, N.J.: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-10280-1. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-06-24. สืบค้นเมื่อ 2016-09-25.
- Mayersen, Deborah (2010). ""Race" relations in Rwanda: An historical perspective". University of Wollongong Research Online. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 27 November 2018. สืบค้นเมื่อ 26 November 2018.
- McGreal, Chris (11 January 2007). "France's shame?". The Guardian. London. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 4 October 2018. สืบค้นเมื่อ 3 October 2018.
- McGreal, Chris (18 December 2008). "Rwanda's Himmler: the man behind the genocide". The Guardian. London. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 4 October 2018. สืบค้นเมื่อ 3 October 2018.
- McGreal, Chris (1 October 2010). "Delayed UN report links Rwanda to Congo genocide". The Guardian. London. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 30 August 2018. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- Melvern, Linda (2000). A people betrayed: the role of the West in Rwanda's genocide (8, illustrated, reprint ed.). London; New York: Zed Books. ISBN 978-1-85649-831-9. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2014-06-29. สืบค้นเมื่อ 2016-09-25.
- Melvern, Linda (2004). Conspiracy to Murder: The Rwandan Genocide. London and New York, NY: Verso. ISBN 978-1-85984-588-2.
- Ministry of Public Service and Labour, Republic of Rwanda (MINFOTRA) (30 June 2015). "Official Gazette no Special bis of 30/06/2015" (PDF). เก็บ (PDF)จากแหล่งเดิมเมื่อ 12 July 2018. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- Muhanguzi Kampe, Justus (2016). Eyes of a Journalist. Kampala: World of Inspiration. ISBN 9789970050185.
- Murdock, Deroy (13 December 2010). "Rwanda's Economic Miracle". National Review. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 11 February 2017. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- National Assembly of France (15 December 1998). "Report of the Information Mission on Rwanda" (ภาษาฝรั่งเศส). Section 4: L'Attentat du 6 Avril 1994 Contre L'Avion du Président Juvénal Habyarimana. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 5 June 2011. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- National Institute of Statistics of Rwanda (February 2012). "The third Integrated Household Living Conditions Survey (EICV 3) – Main indicators Report" (PDF). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 20 November 2015. สืบค้นเมื่อ 19 November 2015.
- Newbury, Catharine (1988). The Cohesion of Oppression: Clientship and Ethnicity in Rwanda, 1860–1960. New York: Columbia University Press. ISBN 978-0-231-06257-2. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2017-02-22. สืบค้นเมื่อ 2016-09-25.
- Nganda, Ssemujju Ibrahim (6 August 2009). "WHO FOUGHT: Kagame helped Museveni crush internal NRA revolt". The Observer. Kampala. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2014-03-20. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- Park, Chang-Hwan (6 April 2020). "Revisiting the Rwandan Genocide". The Argus. สืบค้นเมื่อ 1 October 2020.
- Public Broadcasting Service (PBS). "100 days of Slaughter: A Chronology of U.S./U.N. Actions". PBS. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 5 August 2007. สืบค้นเมื่อ 3 October 2018.
- Pomfret, John (9 July 1997). "Rwandans Led Revolt in Congo". Washington Post. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 30 October 2015. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- Pottier, Johan (2002). Re-Imagining Rwanda: Conflict, Survival and Disinformation in the Late Twentieth Century. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-5215-2873-3. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2020-08-11. สืบค้นเมื่อ 2018-10-06.
- Power, Samantha. "A Problem from Hell": America and the Age of Genocide (2002) pp. 329–90; Pulitzer Prize.online free to borrow เก็บถาวร 2019-04-21 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
- Prunier, Gérard (1999). The Rwanda Crisis: History of a Genocide (2nd ed.). Kampala: Fountain Publishers Limited. ISBN 978-9970-02-089-8. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2014-04-16. สืบค้นเมื่อ 2016-09-25.
- Prunier, Gérard (2009). Africa's World War : Congo, the Rwandan Genocide, and the Making of a Continental Catastrophe: Congo, the Rwandan Genocide, and the Making of a Continental Catastrophe. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-970583-2. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2013-11-04. สืบค้นเมื่อ 2016-09-25.
- Radio France International (RFI) (10 April 2014). "Twenty years after genocide France and Rwanda give different versions of history". เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 4 March 2016. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- Reyntjens, Filip (2013). Political Governance in Post-Genocide Rwanda. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-67879-8.
- Reyntjens, Filip (21 ตุลาคม 2014). "Rwanda's Untold Story. A reply to '38 scholars, scientists, researchers, journalists and historians'". African Arguments. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 25 กรกฎาคม 2018.
- Rucyahana, John (2007). The Bishop of Rwanda. Nashville, Tenn.: Thomas Nelson. ISBN 978-0-84-990052-5.
- Rwanda – The preventable genocide: The Report of International Panel of Eminent Personalities to Investigate the 1994 Genocide in Rwanda and Surrounding Events (IPEP) (PDF). Addis Ababa: Organisation of African Unity. 2000. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 8 September 2015. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- Sabar, Ariel (27 March 2013). "A King With No Country". Washingtonian. Washington, D.C. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 18 July 2018. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- Shyaka, Anastase (1 July 2004). "The Rwandan Conflict: Origin, Development, Exit Strategies" (PDF). National Unity and Reconciliation Commission, Republic of Rwanda. เก็บ (PDF)จากแหล่งเดิมเมื่อ 3 May 2019. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- Siddique, AK (September–October 1994). "Cholera epidemic among Rwandan refugees: experience of ICDDR,B in Goma, Zaire". Glimpse. 16 (5): 3–4. PMID 12288419.
- Simpson (I), Chris (14 November 2000). "Kagame: Quiet soldier who runs Rwanda". BBC News. London. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 21 August 2017. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- Twagilimana, Aimable (2007). Historical Dictionary of Rwanda. Metuchen, N.J.: Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-6426-9. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2020-08-30. สืบค้นเมื่อ 2020-06-03.
- United Nations (September 1996). "Rwanda-UNAMIR Background". เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 23 October 2018. สืบค้นเมื่อ 3 October 2018.
- United Nations Development Programme (UNDP) (2013). "Human Development Report 2013: Rwanda" (PDF). เก็บ (PDF)จากแหล่งเดิมเมื่อ 18 October 2018. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) (2000). "Ch. 10: The Rwandan genocide and its aftermath" (PDF). State of the World's Refugees 2000. เก็บ (PDF)จากแหล่งเดิมเมื่อ 25 September 2007. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- United States Holocaust Memorial Museum (6 January 2011). "Rwanda". Holocaust Encyclopedia. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 5 August 2011. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
- Wallis, Andrew (2006). Silent Accomplice: The Untold Story of France's Role in the Rwandan Genocide. London: I.B.Tauris. ISBN 978-1-84511-247-9. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2020-05-31. สืบค้นเมื่อ 2020-06-03.
- Wells, Mike; Fellows, Nick (2016). History for the IB Diploma Paper 1 Conflict and Intervention. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-1-1075-6096-3. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2020-08-30. สืบค้นเมื่อ 2020-06-03.
- Wilkinson, Tracy (7 February 2008). "Spain indicts 40 Rwandan officers". Los Angeles Times. Los Angeles, Calif. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 28 December 2013. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.