วิวาห์พระสมุทร

วิวาหพระสมุท เป็นบทละครพูดสลับรำ มีทั้งบทร้องและบทเจรจา เป็นพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์ เมื่อ พ.ศ. 2461 เนื้อเรื่องได้เค้ามาจากนิยายกรีกเก่าเชื่อว่า ถ้าใช้หญิงงามถวายแก่พระสมุทรจะช่วยให้ชาวเมืองพ้นภัยจากทะเล จุดมุ่งหมายในการพระราชนิพนธ์ ก็เพื่อพระราชทานแก่คณะเสือป่า กองเสนาหลวงรักษาพระองค์ จัดแสดงเก็บเงินบำรุงราชนาวีสมาคมแห่งกรุงสยาม ณ พระราชวังสนามจันทร์

เรื่องย่อ

กล่าวถึงประชาชนชาวกรีก ณ เกาะอัลฟะเบตา หลงเชื่อในอำนาจทางทะเล เมื่อครบรอบหนึ่งร้อยปี จะต้องส่งสาวพรหมจารีไปเป็นเจ้าสาวของพระสมุทร กษัตริย์มิดัสผู้ครองเกาะจำใจส่งราชธิดาชื่ออันโดรเมดาไปสังเวยทางทะเล แล้วก็ตาย แต่อันเดรคู่รักของนางออกอุบาย ขอให้นายนาวาเอกเอดเวิดไลออนกัปตันเรืออังกฤษมาขู่ชาวเมืองให้ยกนางให้อันเดรนางจึงรอดชีวิต และได้แต่งงานกับอันเดรสมปรารถนา

ในประเทศกรีซสมัยโบราณ มีเกาะแห่งหนึ่งชื่อว่า อัลฟาเบต้า กษัตริย์มิดัส ผู้ครองเกาะอัลฟาเบต้า มีพระราชธิดาโฉมงามองค์หนึ่ง คือเจ้าหญิงอันโดรเมดา ชาวเกาะนี้ทุกคนเกรงกลัวในอำนาจแห่งพระสมุทร และเชื่อว่าเมื่อครบรอบทุก ๆ หนึ่งร้อยปี จะต้องส่งสาวพรหมจารีไปเป็นเจ้าสาวของพระสมุทร หรือทำพิธีบูชายัญต่อเทพแห่งท้องทะเลที่เรียกว่าวิวาห์พระสมุทร โดยการจับหญิงสาวพรหมจรรย์ไปมัดเชือกทิ้งไว้ที่ทะเลให้คลื่นพัดลงไปในทะเล พอวันรุ่งขึ้นเมื่อหญิงนั้นหายไป ชาวเมืองก็จะบอกว่า หญิงผู้นั้นได้วิวาห์กับพระสมุทรแล้ว (เหตุการณ์นี้ ร.6 ทรงแต่งล้อตำนานกรีกโบราณ ที่เทพเจ้าเนปจูนมาเอานางอันโดรเมดาไปเป็นเครื่องสังเวย ชื่อนางเอกของวิวาห์พระสมุทรก็เอามาจากตำนานนั้น)

เจ้าหญิงอันโดรเมดานั้นรักกันอยู่กับเจ้าชายอันเดร ซึ่งยากจน เพราะพระบิดาเอาทรัพย์สินไปลงทุนแล้วขาดทุนหมด กษัตริย์มิดัสพระบิดา จึงไม่ทรงอยากได้เจ้าชายอันเดรมาเป็นเขย เพราะรังเกียจว่าจน เจ้าชายอันเดรก็เลยคิดวางแผนหาวิธีต่าง ๆ ที่จะได้แต่งงานกับเจ้าหญิงอันโดรเมดา เช่น คิดวางแผนจะทำเป็นว่าเอาเรือมาขู่โดยล้อมเกาะ แต่ก็ติดขัดอยู่ที่ไม่มีเรือ พอคิดถึงวิธีที่จะเอาเงินทองมาให้ก็ไม่มีเงินทองอีก เจ้าหญิงอันโดรเมดาที่ช่วยร่วมคิดแผนด้วยกันเลยบอกให้เจ้าชายอันเดรลองไปสู่ขอกับกษัตริย์มิดัส พระบิดาของตนแบบตรง ๆ ดู

พอใกล้ถึงเวลาที่จะต้องทำพิธีส่งเจ้าสาวให้พระสมุทร ชาวเกาะก็เริ่มแตกตื่น บังเอิญมีเรือรบอ๊อกฟอร์ดจากประเทศอังกฤษมาจอดเทียบท่า เรือนี้มีนายนาวาเอก เอดเวิด ไลอ้อน เป็นผู้บังคับการ และมีเจ๊กบ๋อยประจำเรือไว้หางเปียยาว ชื่อเต๊กหลี ติดมากับเรือด้วย พอเต๊กหลีขึ้นไปบนท่า ชาวเมืองไม่มีใครเคยเห็นคนจีนมาก่อน ก็แตกตื่นว่าคนประหลาดมีหางบนหัว เป็นผีทะเลมาทวงส่วยให้พระสมุทร

พระสังฆราชหัวหน้านักบวชประจำเกาะ มีหลานชายคือคอนสแตนติโนส ซึ่งก็หลงรักเจ้าหญิงอันโดรเมดาอยู่เช่นกัน เห็นได้ทีก็คบคิดกันกับเต๊กหลีทำอุบายให้พลเมืองเชื่อว่า เต๊กหลีเป็นผีทะเล ผู้แทนของพระสมุทรที่มาทวงส่วย เพราะครบรอบร้อยปีแล้ว และเจ้าหญิงอันโดรเมดาจะต้องเป็นหญิงสาวที่จะต้องไปวิวาห์กับพระสมุทร หรือกับผู้ที่พระสมุทรให้มาเป็นตัวแทน โดยตกลงกันว่า พอถึงตอนทำพิธีส่งตัวเจ้าสาวพระสมุทร เต๊กหลีในฐานะผีทะเล ก็จะออกมาชี้ตัวคอนสแตนติโน้สให้เป็นผู้แทนพระสมุทร และกษัตริย์มิดัสก็จะต้องให้พระราชธิดาแต่งงานกับผู้แทนพระสมุทร

แต่แผนนี้รั่วไปถึงเจ้าหญิงและเจ้าชายอันเดร เจ้าหญิงอันโดรเมดาจึงส่งพระพี่เลี้ยงสาวชาวอังกฤษชื่อ แมรี่ไปขอความช่วยเหลือจากนาวาเอก เอดเวิด ไลอ้อน ผู้บังคับการเรือรบ จึงเกิดการซ้อนแผนขึ้น ในพิธีส่งตัวเจ้าสาวพระสมุทร นาวาเอก เอดเวิด ไลอ้อนเอาทหารเรืออังกฤษในบังคับบัญชาถืออาวุธเข้ามาควบคุมสถานการณ์ เต๊กหลีเห็นเช่นนั้นก็ไม่กล้ารับเป็นทูตพระสมุทร นาวาเอก เอดเวิด ไลอ้อน จึงกล่าวว่า เขาในฐานะเป็นผู้บังคับการเรือราชนาวีอังกฤษ มีอำนาจเหนือท้องทะเล ถือว่าเป็นผู้แทนพระสมุทรได้โดยชอบธรรม

พระสังฆราชโดนดาบปลายปืนของทหารเรืออังกฤษจี้ควบคุมตัว จึงต้องยอมรับว่านาวาเอก เอดเวิด ไลอ้อน เป็นผู้แทนพระสมุทรจริง นาวาเอก เอดเวิด ไลอ้อนก็เลยเรียกเจ้าบ่าวที่พระสมุทรยินยอมพร้อมใจด้วยมารับตัวเจ้าสาวไป เจ้าชายอันเดรก็ปรากฏตัวขึ้นในชุดเครื่องแบบทหารเรืออังกฤษ ซึ่งถือว่าเป็นญาติหรือเป็นเลือดเนื้อเชื้อไขเดียวกับพระสมุทรแล้ว จึงสมควรจะแต่งงานกับเจ้าหญิงแทนพระสมุทรได้ ทุก ๆ คนก็พลอยยินดีไปกับเจ้าชายและเจ้าหญิงทั้งสอง และนาวาเอก เอดเวิด ไลอ้อน ก็ได้แต่งงานกับแมรี พระพี่เลี้ยงชาวอังกฤษของเจ้าหญิงด้วยดี

คุณค่าทางวรรณคดี

วิวาหพระสมุท เป็นบทละครสุขใจและขบขันบางตอน เป็นเรื่องรักสดชื่นจบลงด้วยความสุข กระบวนกลอนและฉันท์ประณีตบรรจง บทร้องเพราะทำนองดี

ตัวอย่างคำประพันธ์

(1) ปากเป็นเอกเลขเป็นโทโบราณว่า	หนังสือตรีมีปัญญาไม่เสียหลาย
ถึงรู้มากไม่มีปากลำบากตาย	มีอุบายพูดไม่เป็นเห็นป่วยการ
(2) ผู้ใดมีอำนาจวาสนา	ธรรมดาหาอะไรก็หาได้
กำหมัดคือยุติธรรมจงจำไว้	ใครหมัดใหญ่ได้เปรียบเรียบเทียวเกลอ
(3) อันโดรเมดาสุดาสวรรค์	ยิ่งกว่าชีวันเสน่หา
ขอเชิญสาวสวรรค์ขวัญฟ้า	เปิดวิมานมองมาให้ชื่นใจ
ถึงกลางวันสุริยันแจ่มประจักษ์	ไม่เห็นหน้านงลักษณ์ยิ่งมืดใหญ่
ถึงราตรีมีจันทร์อันอำไพ	ไม่เห็นโฉมประโลมใจก็มืดมน
อ้าดวงสุรีย์ศรีของพี่เอ๋ย	ขอเชิญเผยหน้าต่างนางอีกหน
ขอเชิญจันทร์ส่องสว่างกลางสากล	เยื่ยมมาให้พี่ยลเยือกอุราฯ

แหล่งข้อมูลอื่น

• รูปการแสดงละครร้องเรื่องวิวาห์พระสมุทร ในวันเสาร์ที่ ๒๖ กุมภาพันธ์ ๒๕๕๔ ณ ลานพลับพลาเจษฎาบดินทร์ ถ.ราชดำเนิน กรุงเทพฯ เก็บถาวร 2016-03-05 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน