ภูมิคุ้มกันหมู่

*ภาพบนสุดแสดงให้เห็นกรณีที่เกิดการระบาดขึ้นในชุมชนที่มีผู้ติดเชื้อ (สีแดง) เพียงไม่กี่คน คนที่เหลือมีสุขภาพดีแต่ยังไม่มีภูมิคุ้มกัน โรคจึงแพร่ระบาดในชุมชนนี้ได้อย่างอิสระ
*ภาพกลางแสดงให้เห็นกรณีที่เกิดการระบาดขึ้นในชุมชนที่ผู้ที่มีภูมิคุ้มแล้ว (สีเหลือง) เพียงไม่กี่คน โรคยังคงแพร่ระบาดได้อย่างอิสระจนคนส่วนใหญ่ติดเชื้อ เหลือเพียงคนที่มีภูมิคุ้มกัน และคนที่ไม่มีภูมิคุ้มกันเพียงส่วนน้อยที่รอดได้โดยบังเอิญ
*ภาพล่างแสดงให้เห็นกรณีที่มีผู้ติดเชื้อเข้ามาในชุมชนที่คนจำนวนมาก (แต่ไม่ใช่ทั้งหมด) มีภูมิคุ้มกันแล้ว โรคไม่สามารถระบาดต่อได้โดยอิสระเนื่องจากโอกาสที่ผู้ป่วยจะได้เจอกับคนที่ไม่มีภูมิคุ้มกันนั้นลดลงอย่างมาก ทำให้โรคระบาดได้เพียงในวงแคบๆ และผู้ป่วยจำนวนหนึ่งก็หายจากโรคโดยไม่ได้ส่งต่อเชื้อโรคให้ใครเลย

ภูมิคุ้มกันหมู่ (อังกฤษ: herd immunity, herd effect, community immunity, population immunity, social immunity) เป็นการป้องกันโรคติดเชื้อรูปแบบหนึ่ง ซึ่งจะเกิดขึ้นเมื่อสัดส่วนของประชากรที่มีภูมิคุ้มกันต่อโรคติดต่อโรคหนึ่งๆ ไม่ว่าจะเป็นภูมิคุ้มกันที่มาจากการเคยติดโรคหรือจากการได้รับวัคซีนก็ตาม เพิ่มขึ้นจนถึงระดับหนึ่ง เป็นผลให้ประชากรส่วนที่ยังไม่มีภูมิคุ้มกันต่อโรคติดต่อโรคนั้นๆ มีโอกาสต่ำที่จะติดโรค เสมือนว่าได้มีภูมิคุ้มกันไปด้วย เนื่องจากคนที่มีภูมิคุ้มกันนั้นมีโอกาสต่ำที่จะติดโรค และมีโอกาสต่ำที่จะส่งต่อโรคไปยังคนอื่น จึงเป็นการตัดตอนห่วงโซ่ของการติดต่อ ทำให้การแพร่ระบาดของโรคยุติลงหรือช้าลง ยิ่งในประชากรมีสัดส่วนของคนที่มีภูมิคุ้มกันมากขึ้นเท่าไร โอกาสที่คนที่ยังไม่มีภูมิคุ้มกันจะได้เจอกับผู้ป่วยก็จะยิ่งน้อยลงเท่านั้น ภาวะที่เกิดภูมิคุ้มกันหมู่จึงไม่ได้หมายภาวะที่ประชากรทุกคนมีภูมิคุ้มกันแล้วแต่อย่างใด

การเกิดภูมิคุ้มกันของคนคนหนึ่งอาจเกิดจากการเคยติดโรคมาก่อนแล้วหายจากโรคนั้น หรืออาจเป็นภูมิคุ้มกันที่ได้รับการเสริมขึ้น เช่น จากการรับวัคซีน คนบางคนไม่สามารถจะสร้างภูมิคุ้มกันของตัวเองขึ้นได้จากโรคบางอย่าง เช่น โรคภูมิคุ้มกันบกพร่อง หรือผู้ป่วยโรคมะเร็ง คนกลุ่มนี้มีความจำเป็นอย่างมากที่จะต้องอาศัยผลของภูมิคุ้มกันหมู่ในประชากรที่อาศัย เพื่อลดโอกาสการติดเชื้อโรคเหล่านี้