บานไม่รู้โรย
| บานไม่รู้โรย | |
|---|---|
| |
| ดอกสีม่วง | |
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์ 
| |
| อาณาจักร: | พืช Plantae |
| เคลด: | พืชมีท่อลำเลียง Tracheophytes |
| เคลด: | พืชดอก Angiosperms |
| เคลด: | พืชใบเลี้ยงคู่แท้ Eudicots |
| อันดับ: | คาร์เนชัน Caryophyllales |
| วงศ์: | วงศ์บานไม่รู้โรย Amaranthaceae |
| สกุล: | สกุลบานไม่รู้โรย Gomphrena L. |
| สปีชีส์: | Gomphrena globosa |
| ชื่อทวินาม | |
| Gomphrena globosa L. | |
บานไม่รู้โรย[1] (Globe Amaranth หรือ Bachelor Button) เป็นพืชล้มลุกในสกุลบานไม่รู้โรย ดอกมีสีม่วง แดง ขาว ชมพู และม่วงอ่อน มีถิ่นกำเนิดในทวีปอเมริกากลาง แถบประเทศปานามา และประเทศกัวเตมาลา ปัจจุบันกลายเป็นพืชประจำถิ่นทั่วโลก[2] ในประเทศไทยมีชื่อพื้นเมืองอื่นคือ กะล่อม (เหนือ) ดอกสามปีบ่เหี่ยว (อีสาน) ดอกสามเดือน (เชียงใหม่,ใต้) ตะล่อม (เหนือ) และกุนหยี (ใต้)
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
[แก้]ไม้ล้มลุก (ExH) สูงประมาณ 15-60 ซม. ลำต้นตั้งตรงหรือโคนต้นอาจจะเอนราบกับดิน ที่ข้อของต้นจะพอกออกเล็กน้อย และเกิดรากตามข้อ ลำต้นมักจะมีข้อสีแดงหรือบางต้นมีสีเขียว กิ่งอ่อน ๆ มีขนอยู่ทั่วไป[3]
ใบ เป็นใบเดี่ยว ออกตรงข้ามกันเป็นคู่ ๆ ลักษณะใบรูปใบหอก หรือรูปขอบขนานหรือ รูปขอบขนานแกมรูปรี ปลายใบแหลม โคนใบมน ขอบใบเรียบหรือเป็นคลื่นเล็กน้อย ตัวใบมีขนปกคลุมทั้งสองด้าน ใบกว้าง ก้านใบยาว แต่ใบคู่ยอดที่ติดกับดอกจะไม่มีก้าน
ดอก ออกเป็นกระจุกกลม ๆ ประกอบด้วยดอกเล็ก ๆ มากมาย อยู่บนก้านช่อดอก ออกเดี่ยว ๆ หรือ บางครั้งก็ออกเป็นกลุ่ม 2-4 กระจุก ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 1.75-2.25 ซม. มี 3 สี คือ ขาว ชมพู ส้ม และม่วงแดงเข้ม ออกดอกตามซอกใบใกล้ยอด แต่ละดอกมีใบประดับ 2 ใบ กลีบรวมมี 5 กลีบ ออกดอกตลอดปี
ผล ลักษณะรูปไข่แกมขอบขนาน มีเปลือกบาง ขนาดเล็ก ยาวเพียง 2-5 มม. เมล็ดแบน สีน้ำตาล เป็นมัน
นิเวศวิทยา
[แก้]เป็นไม้ถิ่นเดิมของอเมริกากลางและอเมริกาใต้หรืออเมริกาเขตร้อน ปัจจุบันนิยมปลูกกันแพร่หลายเป็นไม้ประดับ ตามบ้านเรือนหรือตามสวนสาธารณะ
การปลูกและขยายพันธุ์
[แก้]เจริญเติบโตได้ในดินทุกสภาพ ขยายพันธุ์ด้วยการปักชำ หรือการเพาะเมล็ด
ประโยชน์ทางยา
[แก้]รสและสรรพคุณในตำรายา แพทย์แผนไทยใช้ชนิดดอกสีขาวเป็นยา
ราก รสเย็นขื่น แก้โรคระบบทางเดินปัสสาวะอักเสบ ขับระดู รักษาโรคบิดและอาการไอ
ทั้งต้น รสขื่นเล็กน้อย ต้มเอาน้ำดื่มแก้หนองใน กามโรค ขับปัสสาวะ นิ่ว และแก้ระดูขาว
ช่อดอก รสจืด สุขุม ใช้กล่อมตับ แก้ตาเจ็บ แก้ไอ ขับปัสสาวะ แก้บิด แก้ปวดศีรษะ
วิธีและปริมาณที่ใช้
[แก้]- แก้หอบหืด บิดมูก โดยใช้ดอกสด 15-20 ดอก ล้างให้สะอาดต้มในน้ำเดือด 1 ลิตร เคี่ยวให้เหลือครึ่งหนึ่ง แล้วกรองเอาน้ำดื่มครั้งละ 1 แก้ว หรือ 200 ซีซี
- ขับปัสสาวะ นิ่ว แก้โรคหนองใน โดยใช้ต้นสดชนิดดอกสีขาวทั้งต้น 100 กรัม ล้างให้สะอาดต้มในน้ำเดือด 1 ลิตร นานประมาณ 10-15 นาที กรองเอาน้ำดื่ม วันละ 3 เวลาก่อนอาหาร
ข้อควรทราบ
[แก้]- ดอกสามารถใช้ทำดอกไม้ประดิษฐ์ และในหมู่เกาะชวาใช้เป็นอาหารจำพวกผักชนิดหนึ่ง
อ้างอิง
[แก้]- ↑ เต็ม สมิตินันทน์ ชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย เก็บถาวร 2010-05-01 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน สำนักงานหอพรรณไม้ กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช, พ.ศ. 2549
- ↑ Roriz, Custódio Lobo; Barros, Lillian; Carvalho, Ana Maria; Santos-Buelga, Celestino; Ferreira, Isabel C.F.R. (2014). "Pterospartum tridentatum, Gomphrena globosa and Cymbopogon citratus: A phytochemical study focused on antioxidant compounds" (PDF). Food Research International (ภาษาอังกฤษ). 62: 684–693. doi:10.1016/j.foodres.2014.04.036. hdl:10198/10145.
- ↑ "บานไม่รู้โรย".