ข้ามไปเนื้อหา

กาพย์สุรางคนางค์

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

กาพย์สุรางคนางค์ เป็นกาพย์ชนิดหนึ่งที่กวีนิยมแต่งในวรรณกรรมไทย แบ่งเป็น 3 ชนิด คือ กาพย์สุรางคนางค์ 28 กาพย์สุรางค์นางค์ 32 (กาพย์ธนัญชยางค์) และกาพย์สุรางคนางค์ 36 (กาพย์ขับไม้)

ประวัติ

[แก้]

กาพย์สุรางคนางค์ มีหลักฐานควรเชื่อว่าได้ชื่อมาจากคาถาภาษาบาลีที่ยกเป็นตัวอย่างฉันท์ในจินดามณี[1] คือ วิสาลวิกฉันท์ ที่มิได้กำหนดครุและลหุ ยกตัวอย่างว่า

สุราคณา สุโสภณา รปิรโก สมานสิ ภิวันทโน สเรนโก รัตินทิวัง ฯ ๒๘ ฯ

๏ สรวมชีพถวาย บังคมโดยหมาย ภักดีภิรมย์ เสร็จจำนองฉันท จำแนกนิยม วิธีนุกรม เพื่อให้แจ้งแจง

๏ ซึ่งเสด็จโดยไนย ในวุตโตไทย คณสำแดง ยัตติยุตติ สัญญากรแถลง กำหนดอย่าแคลง นิพันธ์ฉันทา

๏ ถวายตัวประดิพัทธ์ ปราโมทย์มานัส รัดรึงปรีดา ลอองธุลี พระบาทภูวนา ยกนารถมหา คุณุประการ ฯ

ฉันทลักษณ์

[แก้]

กาพย์สุรางคนางค์ 28

[แก้]

บทหนึ่งมี 28 คำ แบ่งเป็น 7 วรรค วรรคละ 4 คำ ลักษณะการส่งสัมผัสมี 3 แบบ ดังนี้

แบบที่ 1 บังคับเฉพาะสัมผัสระหว่างท้ายวรรคที่ 1 -2, ท้ายวรรคที่ 3 กับท้ายวรรคที่ 5 - 6 และสัมผัสระหว่างบท จากท้ายบทแรกไปยังท้ายวรรค 3 ในบทต่อไป พบในวรรณกรรมยุคแรก ๆ ดังตัวอย่าง

๏ ข้าแต่พระชี
ท่านเจ้าใจดี อย่าเดียดอย่าฟุน
ใช่ข้าจมา สู่เจ้าใจบุญ
ขอเข้าของขุน ผู้ขี่เมืองขวาง
๏ ใครเห็นพระอาริ
ยกในสงสาร สรนุกนิทุกบาง
แห่งสิงสู่อยู่ ศรัทธาทุกปาง
โทษาเบาบาง ทั่วโลกากร
มหาชาติคำหลวง กัณฑ์มหาพน

แบบที่ 2 เพิ่มสัมผัสระหว่างวรรค 4 กับวรรค 5 ขึ้นอีกแห่งหนึ่ง พบในงานยุคสมัยต่อมา ดังตัวอย่าง

๏ เมื่อปลงหนังลง
ได้ชอบประสงค์ จะเล่นมินาน
แม้ใช้ในคน ตระกลตระการ
จะเล่นบันดาล บรรโดยหรรษา
๏ นี้คือบูรณะ
นเรนทรพระ ผู้เรืองฤทธา
ข้ารังริเอง เลบงโสภา
ให้เล่นเตือนตา ตระการทุกอัน
สมุทรโฆษคำฉันท์ สำนวนพระมหาราชครู

แบบที่ 3 เพิ่มสัมผัสจนครบทุกวรรค ปรากฏในงานของสุนทรภู่ และงานยุคหลัง ๆ

๏ ขึ้นใหม่ในกน
ก กาว่าปน ระคนกันไป
เอ็นดูภูธร มานอนในไพร
มณฑลต้นไทร แทนไพชยนต์สถาน
๏ ส่วนสุมาลี
วันทาสามี เทวีอยู่งาน
เฝ้าอยู่ดูแล เหมือนแต่ก่อนกาล
ให้พระภูบาล สำราญวิญญาณ์
กาพย์พระไชยสุริยา

ปัจจุบันนิยมแต่งแบบที่ 2 มากที่สุด

กาพย์สุรางคนางค์ 32

[แก้]

เป็นกาพย์ประดิษฐ์ขึ้นใหม่ โดยพระราชวรวงศ์เธอกรมหมื่นพิทยาลงกรณ์ เพื่อใช้อธิบายประกอบภาพเรื่อง ศรีธนญไชย ฝีมือวาดของ เหม เวชกร ในหนังสือประมวญสารรายสัปดาห์ ซึ่งทรงตั้งชื่อว่า กาพย์ธนัญชยางค์ โดยทรงอธิบายว่ากาพย์นี้คือกาพย์สุรางคนางค์ 28 แบบเก่านั่นเอง แต่เพิ่มอีก 4 คำและเพิ่มสัมผัสเข้าอีก ต่อมาจึงเรียกกันว่า กาพย์สุรางคนางค์ 32 ตามลักษณะเดิม ตัวอย่างบทประพันธ์

ฝ่ายทัพเรือ พม่า เลียบฝั่งเข้ามา
ยึดเมืองตะกั่วป่า ตะกั่วทุ่งตามทาง
แล้วข้ามสู่เกาะ มุ่งเหมาะเมืองถลาง
เคราะห์ดีมีนาง พี่น้องนารี
เจ้าเมืองม้วย มรณ์ ลงไปเสียก่อน
ที่ทัพสาคร ข้ามมาราวี
แต่คุณหญิงจัน ไม่พรั่นไพรี
นางมุกภคินี อยู่ด้วยช่วยกัน
สามกรุง

กาพย์สุรางคนางค์ 36

[แก้]

ก็คือ กาพย์ขับไม้ นั่นเอง หนึ่งบทมี 36 คำ แบ่งเป็น 9 วรรค วรรคละ 4 คำ บังคับสัมผัสข้ามวรรค 3 แห่งคือ ท้ายวรรคที่ 1 กับวรรคที่ 2, ท้ายวรรคที่ - กับ 6 - 7 และ 8, ท้ายวรรคที่ 4 -5 สัมผัสระหว่างบทส่งจากท้ายบทแรกไปยังท้ายวรรคที่ 3 ในบทต่อไป ด้วยเหตุที่กาพย์ขับไม้มีการกำหนดใช้วรรคละ 4 คำ เหมือนกาพย์สุรางคนางค์ จึงเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า กาพย์สุรางคนางค์ 36 ดังตัวอย่าง

๏ จักแสดงเพระเดช องค์ไหนนฤเบศร ปิ่นเกล้ากรุงศรี
ผ่านเทพอยุธยา เรืองพระเดชา ทั่วทั้งธรณี
อันตรายไพรี บอาจราวี ด้วยพระสมภาร
๏ ท่านได้ไปปราบ เกรงพระอานุภาพ ทั่วทุกทิศาร
ท้าวราชนคเรศ ทังจันตประเทศ บเคยบันดาล
ถวายสุวรรณมาลย์ ทั้งบรรณาการ มากราบถวายเมือง
(จินดามณี)

อ้างอิง

[แก้]
  1. สุภาพร มากแจ้ง. กวีนิพนธ์ไทย 1. กรุงเทพฯ : โอเดียนสโตร์, 2535.

แหล่งข้อมูลอื่น

[แก้]