แม่ยั่วพระพี่

​​แม่ยั่วพระพี่ (แม่หยัวพระพี่)
เจ้าแม่พื้นเมืองของศาสนาพื้นเมืองเดิมของไทย สตรีผู้เป็นใหญ่เหนือพระมเหสีและนักสนมกำนัลของพระเจ้าแผ่นดินทั้งปวง
เป็นที่บูชาใน	เป็นเทพีอันเป็นประธานในพระราชพิธีเพาะบกของพระราชพิธีสิบสองเดือนสมัยอาณาจักรอยุธยา
ส่วนเกี่ยวข้อง	เจ้าแม่พื้นเมืองของศาสนาพื้นเมืองเดิมของไทย
พาหนะ	พระที่นั่งราเชนทรยาน
เป็นที่นับถือใน	ศาสนาพื้นเมืองเดิมของไทย ศาสนาพราหมณ์ ฮินดูแบบไทย
คู่ครอง	พระเจ้าแผ่นดินอาณาจักรอยุธยา

แม่ยั่วพระพี่ หรือ บางที่สะกดว่า แม่หยัวพระพี่ เป็นเทวีพื้นเมืองหรือผีสตรีอันได้รับการยกย่องเป็นนางบรรพชนสมัยอาณาจักรอยุธยาเช่นเดียวกับ พระขพุงผีในสมัยอาณาจักรสุโขทัย เป็นเจว็ดทำเป็นรูปผู้สตรียืน เป็นเจว็ดก็คือเทวรูปในศาสนาพื้นเมืองเดิมของไทยอันเป็นตัวแทนเทพยดาของศาสนาพื้นเมืองเดิมของไทย

ที่มาและบทบาท

แม่ยั่วพระพี่ถูกเรียกว่าเป็นเจว็ดผีหลวง ในกฎมณเฑียรบาลสมัยอาณาจักรอยุธยา ปรากฏว่าแม่ยั่วพระพี่ประทับในตำหนัก (บางครั้งเรียกมณฑป) เรียกประหนึ่งเป็นตำหนักพระภรรยาเจ้า เช่นตำหนักสมเด็จพระอรรคมเหสีพระภรรยา และตำหนักแม่หยัวเมืองทั้ง ๒ ที่เหลือคือพระสนม เรียกเรือน และนางนั้นมีศักดามาก เป็นประธานที่สำคัญที่สุดในพระราชพิธีเพาะบกของพระราชพิธีสิบสองเดือนสมัยอาณาจักรอยุธยา และจะมารับไปประกอบพระราชพิธีบรรทมด้วยนั้น พระมเหสีและแม่หยัวเมืองทั้งหลายต้องมารับแต่ตีนปราสาทแล้วส่งเจว็ดกันเป็นทอด ๆ ไปให้บรรทมกับพระเจ้าแผ่นดิน แสดงว่าแม่หยัวพระพี่เป็นเมียผีใหญ่กว่าใคร อันธรรมเนียมปฏิบัติในพระราชพิธีนี้คล้ายตำนานของพระเจ้าแผ่นดินกัมพูชาสมัยเมืองพระนครหลวงที่โจว ต้ากวานราชทูตจีนสมัยราชวงศ์หยวนบันทึกว่าพระเจ้าแผ่นดินกัมพูชาสมัยเมืองพระนครหลวงนั้นต้องบรรทมด้วยกับนางนาคที่ปราสาทพิมานอากาศทุกคืน นาคนี้ก็น่าจะเป็นผีหลวงเมืองพระนครเมืองพระนครก็ว่าได้ แม่ยั่วพระพี่ ก็อาจเป็นเจ้าที่มีเดชะปกครองโลกวิญญาณในดินแดนอยุธยา ตามหลักมานุษยวิทยานั้นเป็นการรำลึกถึงสตรีผู้นำคนท้องถิ่น แม่ยั่วพระพี่หมายถึงผู้หญิงที่เป็นพี่ หรือเป็นใหญ่มาก่อนในดินแดนสุวรรณภูมิ และแม่หยัวเมืองแปลว่าผู้หญิงผู้อยู่เหนือเมือง คือเป็นใหญ่มาก่อน

พระราชพิธีเพาะบก

ในสมัยอาณาจักรอยุธยา ในกฎมณเฑียรบาลตอนหนึ่งกล่าวถึงพระราชพิธีเบาะพก มีในเดือนแรม 11 ค่ำ ไม่ได้ระบุเดือนโดยในพิธีเริ่มด้วยการถวายบังคมสมโภช แม่หยัวพระพี่สามวัน แห่เครื่องพิธี เช่น เทียนทอง, สังข์, ปลาทอง, เต่าทอง, ตระพัง, พานข้าวตอก, มีดไพล เป็นต้นและอัญเชิญเจว็ดแม่ยั่วพระพี่มาโดยพระที่นั่งราเชนทรยาน ต่อจากนั้นพระเจ้าแผ่นดินประกอบพิธีกรรมบรรทมด้วยแม่ยั่วพระพี่ถึงไม่ปรากฏแน่ชัดว่าคือพิธีอะไรแต่แสดงให้เห็นถึงความสำคัญของแม่หยัวเมืองก่อนที่ความหมายจะกลายเป็นตำแหน่งของพระสนมในพระมหากษัตริย์สมัยอยุธยาแทนที่ต่อมา ในสมัยรัตนโกสินทร์ ไม่ปรากฏคติของแม่ยั่วพระพี่สืบต่อมาแล้ว ปรากฏแต่นามของพระราชพิธีและรายละเอียดของพิธีกรรมซึ่งแตกต่างจากสมัยอยุธยาในพระราชพิธีสิบสองเดือนสมัยรัตนโกสินทร์ในเดือนสี่แทน

ดูเพิ่ม

• พระขพุงผี
• เจ้าแม่ทับทิม
• เจ้าแม่ทอหูก
• พระหลักเมือง
• พระเทพบิดร
• พระสยามเทวาธิราช