ฐานธรณีภาค

คำว่า ฐานธรณีภาค ในภาษาอังกฤษคือ Asthenosphere มาจากภาษากรีก asthenēs(ไม่แข็งแรง)+ sphere เป็นส่วนที่มีลักษณะยืดหยุ่น ตั้งอยู่ในชั้นหินหนืดตอนบนของโลกและตั้งอยู่ใต้ชั้นธรณีภาค (Lithosphere) ฐานธรณีภาคมีขอบเขตที่ระดับความลึกระหว่าง 100 – 200 กิโลเมตรจากชั้นพื้นผิว แต่สามารถขยายตัวไปจนถึงระดับความลึก 400 กิโลเมตร

ลักษณะเฉพาะ

ฐานธรณีภาคเป็นส่วนหนึ่งของชั้นหินหนืดตอนบนและวางตัวใต้ชั้นธรณีภาค (lithosphere) นอกจากนี้ยังเกี่ยวข้องกับการเคลื่อนที่ของแผ่นเปลือกโลก(plate movement) ความร้อนและความดันทำให้ชั้นฐานธรณีภาค ความร้อนและความดันทำให้ชั้นธรณีภาคมีลักษณะหลอมและมีความหนาแน่นต่ำ คลื่นไหวสะเทือน(seismic wave)มีความเร็วต่ำเมื่อเคลื่อนผ่านชั้นฐานธรณีภาคเมื่อเทียบกับชั้นธรณีภาค เรียกว่า บริเวณความเร็วคลื่นต่ำ ( low-velocity zone) และความเร็วของคลื่นไหวสะเทือนจะลดลงเมื่อความแข็งแกร่งของชั้นนั้นๆลดลง

ใต้แผ่นสมุทรซึ่งมีขนาดบาง ระดับชั้นฐานธรณีภาคจะอยู่ไม่ห่างจากระดับพื้นผิวและจะห่างไม่กี่กิโลเมตรเมื่ออยู่ในบริเวณเทือกเขากลางสมุทร(mid-oceanic ridge)

บริเวณส่วนบนของชั้นฐานธรณีภาคเป็นชั้นที่มีความแข็งและมีชั้นธรณีภาคซึ่งรวมไปถึงชั้นเปลือกโลก(earth crust)มีการเคลื่อนที ด้วยสภาวะที่มีความร้อนและความดันสูงทำให้หินส่วนนี้มีความยืดหยุ่นและสามารถเคลื่อนที่ได้ตั้งแต่ไม่กี่เซนติเมตรต่อปีไปจนถึงเคลื่อนได้เป็นระยะทางหลายพันกิโลเมตร อย่างไรก็ตาม การไหลของหินหนืดเป็นลักษณะกระแสวน ( convection current) และมีการแผ่รังสีความร้อนออกมาจากภายในโลก สำหรับหินที่อยู่เหนือชั้นฐานธรณีภาคจะมีความยืดหยุ่น เปราะ แตกหักซึ่งทำให้เกิดรอยเลื่อน(fault)ได้ ชั้นธรณีภาคซึ่งมีความแข็งกว่าจะลอยหรือเคลื่อนที่อย่างช้าๆบนชั้นฐานธรณีภาคทำให้เกิดการเคลื่อนที่ของชั้นเปลือกโลก

ประวัติ

ความรู้เรื่องชั้นฐานธรณีภาคเริ่มมีการศึกษาตั้งแต่ ค.ศ. 1926 แต่ได้มีการวิเคราะห์และพิสูจน์จนเป็นที่ยอมรับจากการศึกษาการเกิดแผ่นดินไหวบริเวณเกรทชีเลียนซึ่งเกิดในวันที่ 22 พฤษภาคม ค.ศ. 1960

อ้างอิง

• Donald L. Turcotte and Gerald Schubert. Geodynamics, 2nd ed., Cambridge University Press 2001
• GEMS Institute of higher education,Nepal.Environment Management Club, Kushal
• An Introduction to the Solar System; McBride and Gilmour; Cambridge University Press 2004