แผ่นดินไหวในลิสบอน ค.ศ. 1755

แผ่นดินไหวในลิสบอน ค.ศ. 1755

วันที่ท้องถิ่น	1 พฤศจิกายน ค.ศ. 1755 (1755-11)
เวลาท้องถิ่น	09:40
ขนาด	7.7–9.0 Mw (ประมาณ)
ศูนย์กลาง	36°N 11°W ทางตะวันตกเฉียงใต้ทางตะวันตกของแหลมเซนต์วินเซนต์ประมาณ 200 km (120 mi) และทางตะวันตกเฉียงใต้ของลิสบอนประมาณ 290 กิโลเมตร (180 ไมล์)
รอยเลื่อน	รอยเลื่อนอะโซร์ส-ยิบรอลตาร์
ระดับความรุนแรงที่รู้สึกได้	XI (สุดขีด)
ผู้ประสบภัย	เสียชีวิต 12,000–50,000 คน

แผ่นดินไหวที่ลิสบอน ค.ศ. 1755 หรือ แผ่นดินไหวครั้งใหญ่ที่ลิสบอน (โปรตุเกส: Terramoto de Lisboa) ส่งผลกระทบต่อโปรตุเกส คาบสมุทรไอบีเรีย และแอฟริกาตะวันตกเฉียงเหนือในตอนเช้าวันเสาร์ที่ 1 พฤศจิกายน เวลาประมาณ 9:40 นาฬิกา ตามเวลาท้องถิ่น หลังจากเกิดแผ่นดินไหว ได้เกิดอัคคีภัยและคลื่นสึนามิตามมา ซึ่งทำลายกรุงลิสบอนและบริเวณใกล้เคียง นักวิทยาแผ่นดินไหวประเมินว่าแผ่นดินไหวลิสบอนคราวนี้มีขนาดประมาณ 7.7 หรือมากกว่านั้น ตามมาตราขนาดโมเมนต์ โดยมีศูนย์กลางแผ่นดินไหวในมหาสมุทรแอตแลนติก ห่างจากแหลมเซนต์วินเซนต์ไปทางตะวันตก-ตะวันตกเฉียงใต้ราว 200 กิโลเมตร

นี่ถือเป็นเหตุการณ์แผ่นดืนไหวขนาดใหญ่ครั้งที่สามที่ถูกนครนี้ (ก่อนหน้านี้เกิดขึ้นใน ค.ศ. 1321 และ 1531) ตัวเลขประเมินผู้เสียชีวิตเฉพาะในกรุงลิสบอนอยู่ระหว่าง 12,000 ถึง 50,000 คน จึงนับเป็นหนึ่งในแผ่นดินไหวครั้งที่มีผู้เสียชีวิตมากที่สุดในประวัติศาสตร์

แผ่นดินไหวดังกล่าวเน้นความตึงเครียดทางการเมืองในราชอาณาจักรโปรตุเกส และรบกวนความทะเยอทะยานด้านอาณานิคมในคริสต์ศตวรรษที่ 18 ของประเทศลงอย่างลึกซึ้ง เหตุการณ์ดังกล่าวถูกอภิปรายและพูดเขียนอธิบายอย่างกว้างขวางโดยนักปรัชญายุโรปยุคเรืองปัญญา และเป็นแรงบันดาลใจให้แก่พัฒนาการสำคัญในเทวยุติธรรม (theodicy) และในปรัชญาแห่งสุนทรียปรัชญา (sublime) เนื่องจากเป็นแผ่นดินไหวครั้งแรกที่มีการศึกษาทางวิทยาศาสตร์ถึงผลกระทบต่อพื้นที่อันกว้างใหญ่ จึงได้นำไปสู่การกำเนิดของวิทยาแผ่นดินไหวสมัยใหม่ และวิศวกรรมแผ่นดินไหว

เหตุการณ์

แผ่นดินไหวดังกล่าวเกิดขึ้นเมื่อเช้าวันที่ 1 พฤศจิกายน ค.ศ. 1755 ซึ่งเป็นวันสมโภชนักบุญทั้งหลาย (All Saints' Day) วันหยุดของนิกายคาทอลิก รายงานร่วมสมัยระบุว่าแผ่นดินไหวเกิดขึ้นนาน 3.5-6 นาที ทำให้เกิดรอยแรกขนาดใหญ่กว้าง 5 เมตรเกิดขึ้น ณ ใจกลางนคร ผู้รอดชีวิตต่างเร่งรุดไปยังพื้นที่เปิดของท่าเรือเพื่อความปลอดภัยและเฝ้ามองขณะที่น้ำลดต่ำลง ประมาณ 40 นาทีหลังเกิดแผ่นดินไหว คลื่นสึนามิขนาดยักษ์ได้พัดท่วมท่าเรือและเขตเมือง ไปจนถึงแม่น้ำทากัส หลังจากนี้ยังมีคลื่นสึนามิอีกสองคลื่นเกิดขึ้นตามมา ในบางพื้นที่ เพลิงได้โหมลุกอย่างรวดเร็วและลุกไหม้นานถึงห้าวัน

แรงสั่นสะเทือนจากแผ่นดินไหวสามารถรู้สึกได้ทั่วทวีปยุโรป ไกลถึงฟินแลนด์และแอฟริกาเหนือ และในบางแหล่งข้อมูล กระทั่งในกรีนแลนด์ และแคริบเบียน คลื่นสึนามิสูงถึง 20 เมตรกวาดชายฝั่งแอฟริกาเหนือ และพัดถล่มมาร์ตินีกและบาร์เบโดสทั่วมหาสมุทรแอตแลนติก

ผลกระทบ

นักประวัติศาสตร์เศรษฐกิจ อัลวาโร เปเรรา ประเมินว่า จากประชากรของลิสบอนที่ประมาณ 200,000 คน มีผู้เสียชีวิตราว 30,000-40,000 คน และอีก 10,000 คนอาจเสียชีวิตในโมร็อกโก อย่างไรก็ดี การศึกษารายงานร่วมสมัยซึ่งเกี่ยวข้องกับเหตุการณ์แผ่นดินไหวครั้งนี้ใน ค.ศ. 2009 พบว่าตัวเลขนี้คลุมเครือ และยากที่จะแยกจากรายงานการเกิดแผ่นดินไหวท้องถิ่นในช่วงเวลาไล่เลี่ยกัน คือ 18-19 พฤศจิกายน เปเรราประเมินว่ายอดผู้เสียชีวิตทั้งสิ้นในโปรตุเกส สเปนและโมร็อกโกจากแผ่นดินไหว ตลอดจนอัคคีภัยและคลื่นสึนามิที่เกิดตามมาอยู่ที่ 40,000 ถึง 50,000 คน

ความพยายามสร้างนครใหม่

พระเจ้าโจเซที่ 1 พระมหากษัตริย์แห่งโปรตุเกส และเสนาบดี พยายามสร้างนครขึ้นใหม่ วันที่ 4 ธันวาคม ค.ศ. 1755 ประมาณหนึ่งเดือนให้หลังเหตุแผ่นดินไหว มานูเอล ดา แมร์ (Manuel da Maia) หัวหน้าวิศวกร นำเสนอแผนการของเขาสำหรับการสร้างกรุงลิสบอนขึ้นใหม่ แมร์เสนอห้าทางเลือกตั้งแต่ละทิ้งกรุงลิสบอนไปจนถึงสร้างนครใหม่ขึ้นอย่างสมบูรณ์ ซึ่งพระเจ้าโจเซและเสนาบดีตัดสินใจเลือกการรื้อถอนย่านไบซา (Baixa quarter) และ "สร้างถนนใหม่โดยไม่รีรอ"

บรรณานุกรม

• Benjamin, Walter. "The Lisbon Earthquake." In Selected Writings vol. 2. Belknap, 1999. ISBN 0-674-94586-7. The often abstruse critic Benjamin gave a series of radio broadcasts for children in the early 1930s; this one, from 1931, discusses the Lisbon earthquake and summarizes some of its impact on European thought.
• Braun, Theodore E. D., and John B. Radner, eds. The Lisbon Earthquake of 1755: Representations and Reactions (SVEC 2005:02). Oxford: Voltaire Foundation, 2005. ISBN 0-7294-0857-4. Recent scholarly essays on the earthquake and its representations in art, with a focus on Voltaire. (In English and French.)
• Brooks, Charles B. Disaster at Lisbon: The Great Earthquake of 1755. Long Beach: Shangton Longley Press, 1994. (No apparent ISBN.) A narrative history.
• Chase, J. "The Great Earthquake at Lisbon (1755)". Colliers Magazine, 1920.
• Dynes, Russell Rowe. "The dialogue between Voltaire and Rousseau on the Lisbon earthquake: The emergence of a social science view." University of Delaware, Disaster Research Center, 1999.
• Fonseca, J. D. 1755, O Terramoto de Lisboa, The Lisbon Earthquake. Argumentum, Lisbon, 2004.
• Gunn, A.M. "Encyclopedia of Disasters". Westport, Connecticut: Greenwood Publishing Group, 2008. ISBN 0-313-34002-1.
• Hamacher, Werner. "The Quaking of Presentation." In Premises: Essays on Philosophy and Literature from Kant to Celan, pp. 261–293. Stanford University Press, 1999. ISBN 0-8047-3620-0.
• Kendrick, T.D. The Lisbon Earthquake. Philadelphia and New York: J. B. Lippincott, 1957.
• Molesky, Mark. This Gulf of Fire: The Destruction of Lisbon, or Apocalypse in the Age of Science and Reason. New York: Knopf, 2015.
• Neiman, Susan. Evil in Modern Thought: An Alternative History of Modern Philosophy. Princeton University Press, 2002. This book centers on philosophical reaction to the earthquake, arguing that the earthquake was responsible for modern conceptions of evil.
• Paice, Edward. Wrath of God: The Great Lisbon Earthquake of 1755. London: Quercus, 2008. ISBN 978-1-84724-623-3
• Pereira, A.S. "The Opportunity of a Disaster: The Economic Impact of the 1755 Lisbon Earthquake". Discussion Paper 06/03, Centre for Historical Economics and Related Research at York, York University, 2006.
• Quenet, Grégory. Les tremblements de terre en France aux XVIIe et XVIIIe siècles. La naissance d'un risque. Seyssel: Champ Vallon, 2005.
• Ray, Gene. "Reading the Lisbon Earthquake: Adorno, Lyotard, and the Contemporary Sublime." Yale Journal of Criticism 17.1 (2004): pp. 1–18.
• Seco e Pinto, P.S. (Editor). Earthquake Geotechnical Engineering: Proceedings of the Second International Conference, Lisbon, Portugal, 21–25 June 1999. ISBN 90-5809-116-3
• Shrady, Nicholas. The Last Day: Wrath, Ruin & Reason in The Great Lisbon Earthquake of 1755, Penguin, 2008, ISBN 978-0-14-311460-4
• Weinrich, Harald. "Literaturgeschichte eines Weltereignisses: Das Erdbeben von Lissabon." In Literatur für Leser, pp. 64–76. Stuttgart: Kohlhammer Verlag, 1971. ISBN 3-17-087225-7. In German. Cited by Hamacher as a broad survey of philosophical and literary reactions to the Lisbon earthquake.

อ่านเพิ่ม

• Fonseca, Joao F. B. D. (2020), "A Reassessment of the Magnitude of the 1755 Lisbon Earthquake", Bulletin of the Seismological Society of America, 110 (1): 1–17, Bibcode:2020BuSSA.110....1F, doi:10.1785/0120190198, S2CID 213399185
• Martínez-Loriente, S., Sallarès, V. & Gràcia, E. The Horseshoe Abyssal plain Thrust could be the source of the 1755 Lisbon earthquake and tsunami. Commun Earth Environ 2, 145 (2021). https://doi.org/10.1038/s43247-021-00216-5
• Wilke, Jürgen, The Lisbon Earthquake (1755), EGO – European History Online, Mainz: Institute of European History, 2017, retrieved: March 17, 2021 (pdf).

แหล่งข้อมูลอื่น

• The Lisbon earthquake of 1755: the catastrophe and its European repercussions.
• The 1755 Lisbon Earthquake, available seismological studies from the European Archive of Historical Earthquake Data
• The 1755 Lisbon Earthquake
• Images and historical depictions of the 1755 Lisbon earthquake
• More images of the 1755 Lisbon earthquake and tsunami
• Contemporary eyewitness account of Rev. Charles Davy เก็บถาวร 2014-08-14 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• Tsunami Forecast Model Animation: Lisbon 1755 – Pacific Tsunami Warning Center