ผลต่างระหว่างรุ่นของ "โคลงสี่สุภาพ"
ไม่มีความย่อการแก้ไข ป้ายระบุ: แก้ไขจากอุปกรณ์เคลื่อนที่ แก้ไขจากเว็บสำหรับอุปกรณ์เคลื่อนที่ |
ไม่มีความย่อการแก้ไข ป้ายระบุ: แก้ไขจากอุปกรณ์เคลื่อนที่ แก้ไขจากเว็บสำหรับอุปกรณ์เคลื่อนที่ |
||
บรรทัด 1: | บรรทัด 1: | ||
'''โคลงสี่สุภาพ''' เป็น[[โคลง]]ชนิดหนึ่งที่กวีนิยมแต่งมากที่สุด ขี้กากฉาบ เก็บเอาไว้ก่อน เข้ามาลาก่อน พี่ไม่ได้ดักเจ้า พี่ดักแต่น้องง เห้ออออ |
'''โคลงสี่สุภาพ''' เป็น[[โคลง]]ชนิดหนึ่งที่กวีนิยมแต่งมากที่สุด ขี้กากฉาบ เก็บเอาไว้ก่อน เข้ามาลาก่อน พี่ไม่ได้ดักเจ้า พี่ดักแต่น้องง เห้ออออ ยังไม่ได้นอน เย้เย |
||
==ลักษณะบังคับ== ขี้กากฉาบน้ำผึ้ง |
==ลักษณะบังคับ== ขี้กากฉาบน้ำผึ้ง ใฃ |
||
{{โคลงสี่สุภาพ|๐ ๐ ๐ เอก โท|๐ x (๐ ๐)|๐ เอก ๐ ๐ x|เอก '''โท'''|๐ ๐ เอก ๐ x|๐ เอก (๐ ๐)|๐ เอก ๐ ๐ '''โท'''|เอก โท ๐ ๐ }} |
{{โคลงสี่สุภาพ|๐ ๐ ๐ เอก โท|๐ x (๐ ๐)|๐ เอก ๐ ๐ x|เอก '''โท'''|๐ ๐ เอก ๐ x|๐ เอก (๐ ๐)|๐ เอก ๐ ๐ '''โท'''|เอก โท ๐ ๐ }} |
รุ่นแก้ไขเมื่อ 12:56, 17 มกราคม 2561
โคลงสี่สุภาพ เป็นโคลงชนิดหนึ่งที่กวีนิยมแต่งมากที่สุด ขี้กากฉาบ เก็บเอาไว้ก่อน เข้ามาลาก่อน พี่ไม่ได้ดักเจ้า พี่ดักแต่น้องง เห้ออออ ยังไม่ได้นอน เย้เย
==ลักษณะบังคับ== ขี้กากฉาบน้ำผึ้ง ใฃ
๐ ๐ ๐ เอก โท | ๐ x (๐ ๐) | |
๐ เอก ๐ ๐ x | เอก โท | |
๐ ๐ เอก ๐ x | ๐ เอก (๐ ๐) | |
๐ เอก ๐ ๐ โท | เอก โท ๐ ๐ |
หนึ่งบทมี 30 คำ แบ่งเป็น 4 บาท 3 บาทแรกบาทละ 7 คำ บาทที่สี่ 9 คำ แต่ละบาทแบ่งเป็น 2 วรรค วรรคแรก 5 คำ วรรคหลัง 2 คำ เว้นบาทสุดท้าย วรรคหลัง 4 คำ มีสร้อยได้ในบาทแรก บาทที่สาม และบาทที่สี่ ส่งสัมผัสจากคำที่ 7 บาทแรกไปยังคำที่ 5 ในบาทที่สองและสาม กับคำสุดท้ายวรรคที่สองไปยังคำที่ 5 บาทที่สี่ บังคับเอก 7 แห่ง โท 4 แห่งดังคำโคลงอธิบายต่อไปนี้
๏ ให้ปลายบาทเอกนั้น | มาฟัด | |
ห้าที่บทสองวัจน์ | ชอบพร้อง | |
บาทสามดุจเดียวทัด | ในที่ เบญจนา | |
ปลายแห่งบทสองต้อง | ที่หน้าบทหลัง ๚ะ |
๏ ที่พินทุ์โทนั้นอย่า | พึงพินทุ์ เอกนา | |
บชอบอย่างควรถวิล | ใส่ไว้ | |
ที่พินทุ์เอกอย่าจิน | ดาใส่ โทนา | |
แม้วบมีไม้ | เอกไม้โทควร ๚ะ |
๏ บทเอกใส่สร้อยได้ | โดยมี | |
แม้วจะใส่บทตรี | ย่อมได้ | |
จัตวานพวาที | ในที่ นั้นนา | |
โทที่ถัดมาใช้ | เจ็ดถ้วนคำคง ๚ะ |
๏ บทต้นทั้งสี่ใช้ | โดยใจ | |
แม้วจะพินทุ์ใดใด | ย่อมได้ | |
สี่ห้าที่ภายใน | บทแรก | |
แม้นมาทจักมีไม้ | เอกไม้โทควร ๚ะ | |
— จินดามณี ฉบับพระโหราธิบดี |
คำเอก โท ในบาทแรกของโคลงอาจสลับที่กันได้ และอนุโลมให้ใช้คำตายแทนคำเอกในที่ที่หาคำเอกไม่ได้ แต่ไม่นิยมใช้เอกโทษและโทโทษ ดังกล่าวไว้ในจินดามณี ฉบับหลวงวงศาธิราชสนิท ดังต่อไปนี้
๏ เอกโทเปลี่ยนผลัดได้ | โดยประสงค์ | |
แห่งที่ห้าควรคง | บทต้น | |
บทอื่นอาจบ่ปลง | แปลงแบบ นาพ่อ | |
เฉภาะแต่บทหนึ่งพ้น | กว่านั้นฤๅมี ๚ะ |
๏ เอกเจ็ดหายากแท้ | สุดแสน เข็ญเอย | |
เอาอักษรตายแทน | เทียบได้ | |
โทสี่ประหยัดหน | หวงเปลี่ยน | |
ห่อนจักหาอื่นใช้ | ต่างนั้นไป่มี ๚ะ |
๏ เอกโทผิดที่อ้าง | ออกนาม โทษนา | |
จงอย่ายลอย่างตาม | แต่กี้ | |
ผจงจิตรคิดพยายาม | ถูกถ่อง แท้แฮ | |
ยลเยี่ยงปราชญ์สับปลี้ | เปล่าสิ้นสรรเสริญ ๚ะ |
๏ ใช้ได้แต่ปราชญ์คร้าน | การเพียร | |
ปราชญ์ประเสริฐดำเนียร | หมิ่นช้า | |
ถือเท็จท่านติเตียน | คำตู่ คำนา | |
มักง่ายอายอับหน้า | อาจถ้อเถียงไฉน ๚ะ |
โคลงสี่สุภาพมี 30 คำ เมื่อหัก เอก 7 โท 4 แล้ว ส่วนที่เหลือ 19 คำแม้ไม่กำหนดรูปวรรณยุกต์ ในท้ายวรรคทุกวรรคต้องไม่มีรูปวรรณยุกต์ เพราะจะทำให้น้ำหนักของโคลงเสียไป ได้แก่คำที่กากบาทในแผนผังข้างล่าง
๐ ๐ ๐ เอก โท | ๐ X (๐ ๐) | |
๐ เอก ๐ ๐ X | เอก โท | |
๐ ๐ เอก ๐ X | ๐ เอก (๐ ๐) | |
๐ เอก ๐ ๐ โท | เอก โท ๐ X ) |
คำสุดท้ายของโคลงนอกจากจะห้ามมีรูปวรรณยุกต์แล้ว กวียังนิยมใช้เพียงเสียงสามัญ หรือ จัตวา เท่านั้น
อนึ่ง เคยมีความเข้าใจกันว่า บาทที่สี่มีสร้อยไม่ได้ แต่หากพิจารณาคำอธิบายการแต่งโคลงในจินดามณีแล้วน่าจะตีความได้ว่าโคลงสี่สุภาพมีสร้อยได้ทุกบาทยกเว้นบาทที่สอง
๏ บทเอกใส่สร้อยได้ | โดยมี | |
แม้วจะใส่บทตรี | ย่อมได้ | |
จัตวานพวาที | ในที่ นั้นนา | |
โทที่ถัดมาใช้ | เจ็ดถ้วนคำคง ๚ะ |
- ห้ามเพลิงไว้อย่าให้ มีควัน
- ห้ามสุริยะแสงจันทร์ ส่องไซร้
- ห้ามอายุให้ทัน คืนเล่า
- ห้ามดังนี้ไว้ได้ จึงห้ามนินทา
- (ถอดความ)
- วรรคแรก ในบาทแรกนั้น มีคำสร้อยได้
- วรรคที่สอง และอาจใส่ในบาทที่สามได้อีก
- วรรคที่สาม และรวมทั้งท้ายคำที่เก้าของบาทที่สี่ด้วย
- วรรคที่สี่ ในบาทสองที่เหลืออยู่ ให้คงมีเพียงเจ็ดคำ (=ไม่มีสร้อย)
ทั้งนี้มีตัวอย่างโคลงในวรรณกรรมยืนยันได้แก่
๏ ตีอกโอ้ลูกแก้ว | กลอยใจ แม่เฮย | |
เจ้าแม่มาเป็นใด | ดั่งนี้ | |
สมบัติแต่มีใน | ภาพแผ่น เรานา | |
อเนกบรู้กี้ | โกฏิไว้จักยา พ่อนา ๚ะ | |
— ลิลิตพระลอ |
๏ จรุงพจน์จรดถ้อยห่าง | ทางกวี | |
ยังทิวาราตรี | ไม่น้อย | |
เทพใดหฤทัยมี | มาโนชญ์ | |
เชิญช่วยอวยให้ข้อย | คล่องถ้อยคำแถลง เถิดรา ๚ะ | |
— สามกรุง |
โคลงตัวอย่าง
ตัวอย่างของโคลงสี่สุภาพในจินดามณีฉบับพระโหราธิบดี ที่มีไม้เอกไม้โทตรงตามบังคับ
๏ เสียงลือเสียงเล่าอ้าง | อันใด พี่เอย | |
เสียงย่อมยอยศใคร | ทั่วหล้า | |
สองเขือพี่หลับใหล | ลืมตื่น ฤๅพี่ | |
สองพี่คิดเองอ้า | อย่าได้ถามเผือ ๚ะ | |
— ลิลิตพระลอ |
ตัวอย่างของโคลงสี่สุภาพในจินดามณี ฉบับหลวงวงศาธิราชสนิท ที่มีไม้เอกไม้โทตรงตามบังคับ
๏ นิพนธ์กลกล่าวไว้ | เป็นฉบับ | |
พึงเพ่งตามบังคับ | ถี่ถ้วน | |
เอกโทท่านลำดับ | โดยที่ สถิตนา | |
ทุกทั่วลักษณะล้วน | เล่ห์นี้คือโคลง ๚ะ |
นอกจากนี้มีโคลงแบบฉบับอีกบทที่มาจากโคลงนิราศนรินทร์ ที่เอกโทครบตรงตำแหน่งเช่นกัน
๏ จากมามาลิ่วล้ำ | ลำบาง | |
บางยี่เรือราพราง | พี่พร้อง | |
เรือแผงช่วยพานาง | เมียงม่าน มานา | |
บางบ่รับคำคล้อง | คล่าวน้ำตาคลอ ๚ะ | |
— นิราศนรินทร์ |
สัมผัสระหว่างบท
การแต่งโคลงสี่สุภาพต่อกันหลายๆ บท เป็นเรื่องราวอย่างโคลงนิราศ โคลงเฉลิมพระเกียรติ โคลงสุภาษิต หรือโคลงอธิบายเหตุการณ์ต่างๆ อาจทำได้ 2 ลักษณะ คือ โคลงสุภาพชาตรี และ โคลงสุภาพลิลิต
- โคลงสุภาพชาตรี ไม่มีสัมผัสระหว่างบท ส่วนใหญ่กวีนิพนธ์แบบเก่าจะนิยมแบบนี้เป็นส่วนมาก
- โคลงสุภาพลิลิต มีการร้อยสัมผัสระหว่างบท โดยคำสุดท้ายของบทต้นต้องส่งสัมผัสสระ ไปยังคำที่ 1 หรือ 2 หรือ 3 ในบทต่อไป
เช่น
1 ๏ บุเรงนองนามราชเจ้า | จอมรา มัญเฮย | |
ยกพยุหแสนยา | ยิ่งแกล้ว | |
มอญม่านประมวลมา | สามสิบ หมื่นแฮ | |
ถึงอยุธเยศแล้ว | หยุดใกล้นครา ๚ะ |
2 ๏ พระมหาจักรพรรดิเผ้า | ภูวดล สยามเฮย | |
วางค่ายรายรี้พล | เพียบหล้า | |
ดำริจักใคร่ยล | แรงศึก | |
ยกนิกรทัพกล้า | ออกตั้งกลางสมร ๚ะ |
3 ๏ บังอรอัคเรศผู้ | พิศมัย ท่านนา | |
นามพระสุริโยทัย | ออกอ้าง | |
ทรงเครื่องยุทธพิไชย | เช่นอุปราชแฮ | |
เถลิงคชาธารคว้าง | ควบเข้าขบวนไคล ๚ะ | |
— โคลงภาพเรื่องพระราชพงศาวดาร |
คำสร้อย
คำสร้อยซึ่งใช้ในโคลงสี่สุภาพนั้น จะใช้ต่อเมื่อความขาด หรือยังไม่สมบูรณ์ หากได้ใจความอยู่แล้วไม่ต้องใส่ เพราะจะทำให้ "รกสร้อย"
คำสร้อยที่นิยมใช้กันเป็นแบบแผนมีทั้งหมด 18 คำ
- พ่อ ใช้ขยายความเฉพาะบุคคล
- แม่ ใช้ขยายความเฉพาะบุคคล หรือเป็นคำร้องเรียก
- พี่ ใช้ขยายความเฉพาะบุคคล อาจใช้เป็นสรรพนามบุรุษที่ 1 หรือบุรุษที่ 2 ก็ได้
- เลย ใช้ในความหมายเชิงปฏิเสธ
- เทอญ มีความหมายเชิงขอให้มี หรือ ขอให้เป็น
- นา มีความหมายว่าดังนั้น เช่นนั้น
- นอ มีความหมายเช่นเดียวกับคำอุทานว่า หนอ หรือ นั่นเอง
- บารนี สร้อยคำนี้นิยมใช้มากในลิลิตพระลอ มีความหมายว่า ดังนี้ เช่นนี้
- รา มีความหมายว่า เถอะ เถิด
- ฤๅ มีความหมายเชิงถาม เหมือนกับคำว่า หรือ
- เนอ มีความหมายว่า ดังนั้น เช่นนั้น
- ฮา มีความหมายเข่นเดียวกับคำสร้อย นา
- แล มีความหมายว่า อย่างนั้น เป็นเช่นนั้น
- ก็ดี มีความหมายทำนองเดียวกับ ฉันใดก็ฉันนั้น
- แฮ มีความหมายว่า เป็นอย่างนั้นนั่นเอง ทำนองเดียวกับคำสร้อยแล
- อา ไม่มีความหมายแน่ชัด แต่จะวางไว้หลังคำร้องเรียกให้ครบพยางค์ เช่น พ่ออา แม่อา พี่อา หรือเป็นคำออกเสียงพูดในเชิงรำพึงด้วยวิตกกังวล
- เอย ใช้เมื่ออยู่หลังคำร้องเรียกเหมือนคำว่าเอ๋ยในคำประพันธ์อื่น หรือวางไว้ให้คำครบตามบังคับ
- เฮย ใช้เน้นความเห็นคล้อยตามข้อความที่กล่าวหน้าสร้อยคำนั้น เฮย มาจากคำเขมรว่า "เหย" แปลว่า "แล้ว" จึงน่าจะมีความหมายว่า
นอกจากนี้มีคำสร้อยที่เรียกว่า "สร้อยเจตนัง" คือสร้อยที่มีความหมาย หรือใช้ตามใจตน ซึ่งไม่ควรใช้ในงานกวีนิพนธ์ที่เป็นพิธีการ
- "หายเห็นประเหลนุช นอนเงื่อง งงง่วง" โคลงนิราศตามเสด็จทัพลำน้ำน้อย
- "พวกไทยไล่ตามเพลิง เผาจุด ฉางฮือ" โคลงภาพพระราชพงศาวดาร
- "ลัทธิท่านเคร่งเขมง เมืองท่าน ถือฮอ" โคลงภาพฤๅษีดัดตน