พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นสถิตย์ธำรงสวัสดิ์

พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นสถิตย์ธำรงสวัสดิ์
พระองค์เจ้าชายเนาวรัตน์
ไฟล์:กรมหมื่นสถิตย์ธำรงสวัสดิ์.jpg
พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ ชั้น 4
ประสูติ	3 มีนาคม พ.ศ. 2388
สิ้นพระชนม์	14 ธันวาคม พ.ศ. 2433
หม่อม	หม่อมหุ่น หม่อมละมัย หม่อมวัน หม่อมนุ่ม หม่อมเยี่ยม หม่อมเปลี่ยน
พระนามเต็ม พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นสถิตย์ธำรงสวัสดิ์ (อัชนาม)
ราชวงศ์	ราชวงศ์จักรี
พระราชบิดา	พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	เจ้าคุณจอมมารดาเอม

พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นสถิตย์ธำรงสวัสดิ์ (3 มีนาคม พ.ศ. 2388 - 14 ธันวาคม พ.ศ. 2433) มีพระนามเดิมว่า พระองค์เจ้าชายเนาวรัตน์ ทรงเป็นพระราชโอรสองค์ที่ 20 ในพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงเป็นต้นราชสกุลนวรัตน

พระองค์เจ้าเนาวรัตน์ ประสูติเมื่อวันอังคาร เดือน 7 ขึ้น 4 ค่ำ ปีมะเส็ง สัปตศก จุลศักราช 1207 ตรงกับวันที่ 3 มีนาคม พ.ศ. 2388 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นพระราชโอรสลำดับที่ 4 ในเจ้าคุณจอมมารดาเอมหรือเจ้าคุณพระชนนี ทรงมีเจ้าพี่และเจ้าน้องร่วมพระชนนีเดียวกันดังนี้

1. พระองค์เจ้าหญิง สิ้นพระชนม์ก่อนปรากฏพระนาม
2. พระองค์เจ้าชายยอดยิ่งยศบวราโชรสรัตนราชกุมาร ต่อมาทรงได้รับการสถาปนาเป็น กรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ วังหน้าในรัชกาลที่ 5
3. พระองค์เจ้าชายปรีดา สิ้นพระชนม์โดยไม่มีสายสืบราชสกุล
4. พระองค์ท่าน
5. พระองค์เจ้าหญิงวงจันทร์

ทรงเป็นผู้บัญชาการพระราชพิธีของวังหน้า ทรงเชี่ยวชาญด้านการดนตรีไทยและบทขับร้อง ในขณะที่ทรงเป็นปฏิคมของหอพระสมุดวชิรญาณ ได้นิพนธ์เรื่องเกี่ยวกับเพลงพื้นบ้านลงพิมพ์ในหนังสือวชิรญาณโดยพิสดาร งานพิพนธ์ "เรื่องขับร้อง" ของพระองค์ถือได้ว่าเป็นบทความทางคีตศิลป์ไทยเล่มแรกของสยาม นอกจากนั้นทรงนิพนธ์บทความเกี่ยวกับพระราชพิธี และงานประเพณีชาวบ้านอื่น ๆ ไว้ด้วย อีกทั้งยังทรงเป็นจิตรกร สามารถวาดภาพสีน้ำมันได้ดี ภาพฝีพระหัตถ์เหตุการณ์ในประวัติศาสตร์สยามครั้งกรุงศรีอยุธยาและรัตนโกสินทร์หลายภาพปัจจุบันได้รับการติดตั้งไว้ในหอศิลปแห่งชาติ ถนนจ้าฟ้า ทรงรับราชการจนถึงรัชกาลที่ 5 ได้รับการสถาปนาเป็น กรมหมื่นสถิตย์ธำรงสวัสดิ์ เมื่อวันศุกร์ ขึ้น 13 ค่ำ เดือน 12 ปีมะเส็ง ตรงกับ พ.ศ. 2424

กรมหมื่นสถิตย์ธำรงสวัสดิ์ สิ้นพระชนม์ด้วยพระอาการสงบ ณ วังริมแม่น้ำเจ้าพระยา ในรัชกาลที่ 5 เมื่อ เดือนอ้าย ขึ้น 3 ค่ำ ปีขาล รัตนโกสินทร์ศก 109 ตรงกับวันอังคารที่ 14 ธันวาคม พ.ศ. 2433 พระชันษา 46 ปี

พระโอรสพระธิดา

• หม่อมเจ้าชายประไพพิศ (ประสูติ พ.ศ. 2420 สิ้นพระชนม์ พ.ศ. 2432)
• หม่อมเจ้าชายสถิตย์สถาพร (สิ้นพระชนม์ พ.ศ. 2443)
• หม่อมเจ้าชายอาภรณ์ธราไภย (ประสูติแด่หม่อมหุ่น ประสูติ พ.ศ. 2421)
• หม่อมเจ้าหญิงแจ่มใสฉวี (ประสูติแด่หม่อมหุ่น)
• หม่อมเจ้าหญิงขนิษฐนารี (ประสูติแด่หม่อมละมัย)
• หม่อมเจ้าชายปราณีเนาวบุตร (ประสูติแด่หม่อมละมัย ประสูติ พ.ศ. 2415) รับราชการเป็นเจ้าเมืองประจวบคีรีขันธ์
• หม่อมเจ้าชายพิสุทธิ์เขียวขจี (ประสูติแด่หม่อมละมัย สิ้นพระชนม์เมื่อยังทรงพระเยาว์)
• หม่อมเจ้าชายศรีศุขนพมาศ (ประสูติแด่หม่อมวัน ประสูติ พ.ศ. 2419) ภายหลังทรงเปลี่ยนพระนามเป็น หม่อมเจ้านพมาศ รับราชการเป็นเจ้าเมืองจันทบุรี
• หม่อมเจ้าชายธำรงวรวัฒน์ (ประสูติแด่หม่อมนุ่ม ประสูติ พ.ศ. 2424 สิ้นพระชนม์ พ.ศ. 2489) รับราชการเป็นนายทหารมหาดเล็ก
• หม่อมเจ้าชายบุตรารัตนานพ (ประสูติแด่หม่อมเยี่ยม ประสูติ พ.ศ. 2424)
• หม่อมเจ้าชายประสบภูลเกษม (ประสูติแด่หม่อมเปลี่ยน ประสูติ พ.ศ. 2427)
• หม่อมเจ้าหญิงกมลเปรมปรีดิ์ (ประสูติแด่หม่อมนุ่ม ประสูติ พ.ศ. 2427)
• หม่อมเจ้าชายขจรปรีดี (ประสูติ พ.ศ. 2430)

อ้างอิง

• ธำรงศักดิ์ อายุวัฒนะ. ราชสกุลจักรีวงศ์ และราชสกุลสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์บรรณกิจ, พิมพ์ครั้งที่ 3 พ.ศ. 2544. 490 หน้า. หน้า หน้าที่. ISBN 974-222-648-2
• ศุภวัฒย์ เกษมศรี, พลตรี หม่อมราชวงศ์, และรัชนี ทรัพย์วิจิตร. พระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้าในพระราชวงศ์จักรี. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์บรรณกิจ, พิมพ์ครั้งที่ 3 พ.ศ. 2549. 360 หน้า. หน้า หน้าที่. ISBN 974-221-818-8
• บันทึกของ ม.ร.ว.พิไลเลขา (นวรัตน) สุนทรพิพิธ
• หนังสือเจ้านายชาวสยาม ของ เอนก นาวิกมูล ตอน กรมหมื่นสถิตย์ธำรงสวัสดิ์ ผู้รู้ จากวังหน้า