เนื้อเยื่อกล้ามเนื้อเรียบ

กล้ามเนื้อเรียบ (smooth muscle) เป็นกล้ามเนื้อที่ไม่มีลาย ซึ่งแตกต่างจากกล้ามเนื้อยึดกระดูก และกล้ามเนื้อหัวใจ กล้ามเนื้อเรียบประกอบด้วยเซลล์ที่มีลักษณะรูปร่างเป็นเซลล์ยาว ส่วนหัวและส่วนท้าย แหลมคล้ายรูปกระสวย แต่ละเซลล์มีนิวเคลียสอันเดียวอยู่ตรงกลางเซลล์กล้ามเนื้อเรียบพบอยู่ตาม อวัยวะภายในของร่างกาย เช่น ผนังหลอดอาหาร ผนังกระเพาะอาหาร ผนังลําไส้ผนังมดลูก กล้ามเนื้อหูรูดที่ ม่านตา การทํางานของกล้ามเนื้อเรียบอยู่นอกอํานาจจิตใจ ร่างกายไม่สามารถควบคุมได้ซึ่งถูกควบคุมโดย ระบบประสาทอัตโนมัติ

การทำงานของกล้ามเนื้อเรียบถูกกระตุ้นผ่านระบบประสาทอัตโนมัติทั้งสองระบบในทิศทางตรงกันข้ามกับเนื้อเยื่อชนิดอื่นๆ กล่าวคือ เมื่อระบบประสาทซิมพาเทติก (Sympathetic) ทำงานจะเกิดการเปลี่ยนแปลงหลายอย่าง เช่น การคลายตัวของกล้ามเนื้อเรียบ แต่เมื่อระบบพาราซิมพาเทติก (Parasympathetic) ทำงาน กล้ามเนื้อจะตอบสนองด้วยมีการหดตัวของกล้ามเนื้อเรียบนั่นเอง เนื่องจากกล้ามเนื้อเรียบมีหลอดเหลือดมาเลี้ยงน้อยกว่า จึงทำให้เกิดการหดตัวได้ช้ากว่ากล้ามเนื้อลาย นอกจากนี้กล้ามเนื้อเรียบยังตอบสนองต่อสารเคมีจากภายนอกบางชนิด และสารสื่อประสาทที่ร่างกายผลิตออกมา เช่น เอพิเนฟรีน (Epinephrine)

ชนิดของกล้ามเนื้อเรียบ

กล้ามเนื้อเรียบสามารถแบ่งออกเป็น 2 กลุ่มใหญ่ๆ ได้ตามอวัยวะที่พบ และโครงสร้างหลักที่ใช้นำกระแสประสาท ดังนี้

1. กล้ามเนื้อเรียบของอวัยวะภายใน (Visceral smooth muscle) เซลล์ของกล้ามเนื้อเรียบชนิดนี้เชื่อมต่อกันด้วยช่องเล็กๆ (Nexus or tight junction) ชนิดพิเศษที่มีความต้านทานไฟฟ้าต่ำ จึงยินยิมให้มีการเหนี่ยวนำกระแสไฟฟ้าจากเซลล์ข้างเคียงได้ง่าย ด้วยเหตุนี้เซลล์ชนิดนี้จึงมีเส้นประสาทเพื่อนำหน้าที่ส่งผ่านกระแสประสาทไม่มากซึ่งต่างจากกล้ามเนื้อลาย
2. กล้ามเนื้อเรียบที่มีเส้นประสาทมาเลี้ยงจำนวนมากเหมือนกล้ามเนื้อลาย (Multiunit smooth muscle) กล้ามเนื้อชนิดนี้พบได้น้อยมากในร่างกาย เชื่อกันว่ามีเพียงประมาณ 1 % เท่านั้น กล้ามเนื้อเรียบชนิดนี้ไม่มีช่องพิเศษที่ช่วยส่งผ่านกระแสไฟฟ้า แต่ละเซลล์จึงต้องอาศัยการสั่งการจากเส้นประสาท อย่างไรก็ตาม กล้ามเนื้อเรียบชนิดนี้ยังคงทำงานนอกเหนืออำนาจจิตใจของมนุษย์ พบได้ที่ม่านตา และกล้ามเนื้อที่ควบคุมการลุกชันของขนบริเวณผิวหนัง เป็นต้น

หน้าที่ของกล้ามเนื้อเรียบ

กล้ามเนื้อเรียบมีคุณสมบัติพิเศษหลักสองชนิด คือสามารถปรับตัวได้ตามแรงยืด (Plasticity) การหดตัวได้เอง (Automaticity) และกล้ามเนื้อลายในบางอวัยวะมีเซลล์กลุ่มพิเศษที่สามารถก่อให้เกิดจังหวะ (Pace maker) ซึ่งสามารถผลิตกระแสไฟฟ้ามากระตุ้นให้กล้ามเนื้อเรียบบริเวณใกล้เคียงหดตัวเป็นจังหวะแบบอัตโนมัติได้ อย่างไรก็ตาม ดังที่ได้อธิบายไปข้างต้นว่ากล้ามเนื้อเรียบนั้นเป็นองค์ประกอบอวัยวะภายในเกือบทุกชนิด จึงมีหน้าที่เฉพาะที่แตกต่างกันมาก จึงขอยกตัวอย่างที่ทำให้เห็นภาพชัดเจนและเข้าใจง่าย ดังนี้

1. ควบคุมการทำงานของหลอดอาหารทำให้การกลืนอาหารเป็นไปอย่างปกติ
2. ปรับขนาดของทางเดินหายใจ เพื่อควบคุมการส่งผ่านอากาศไปยังปอด และส่งต่ออกซิเจนไปยังส่วนต่างๆ ของร่างกาย
3. ปรับขนาดของหลอดเลือดเพื่อควบคุมการไหลเวียนของเลือดไปทั่วทั้งร่างกาย และควบคุมความดันในร่างกาย
4. ควบคุมการบีบตัวของลำไส้ทำให้ระบบย่อยอาหาร
5. ควบคุมการปรับตัวของรูม่านตา
6. การปรับขนาดเลนส์ตา

ดังที่ได้อธิบายไว้ข้างต้นจะเห็นว่า การทำงานของกล้ามเนื้อเรียบอย่างปกติมีความสำคัญต่อระบบต่างๆ ของร่างกายเป็นอย่างมาก การทำความเข้าใจถึงหน้าที่ของกล้ามเนื้อลายชนิดต่างๆ อาจจะเป็นประโยชน์อย่างมาก เพื่อช่วยให้สังเกตอาการผผิดปกติที่เกิดขึ้นกับร่างกาย