วัดเขาแก้ว (จังหวัดนครสวรรค์)

สำหรับวัดเขาแก้วแห่งอื่น ดูที่ วัดเขาแก้ว

วัดเขาแก้ว
ชื่อสามัญ	วัดเขาแก้ว
ที่ตั้ง	เลขที่ 1 หมู่ 4 ตำบลพยุหะคีรี อำเภอพยุหะคีรี จังหวัดนครสวรรค์ 60130
ประเภท	วัดราษฎร์
นิกาย	มหานิกาย
เจ้าอาวาส	พระครูนิวิฐมณีวงศ์ (สะอาด อาวุฑสีโล)
เวลาทำการ	07.00 -18.00 น.
จุดสนใจ	รอยพระพุทธบาทจำลองบนมณฑป
กิจกรรม	ปฏิบัติธรรม บริเวณวิปัสสนสถาน
การถ่ายภาพ	อนุญาตให้ถ่ายภาพได้
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมพระพุทธศาสนา

วัดเขาแก้ว เป็นวัดประจำตำบลพยุหะคีรี อำเภอพยุหะคีรี จังหวัดนครสวรรค์ มีพื้นที่บริเวณวัดติดกับเขาแก้ว และเป็นที่ตั้งของโรงเรียนพยุหะวิทยา (วัดเขาแก้ว)

ประวัติ

สันนิษฐานว่า วัดเขาแก้วนั้น ตั้งมาตั้งแต่ประมาณปี พ.ศ. 1900 สมัยสุโขทัยเป็นราชธานี ได้ชื่อวัดเขาแก้วเพราะ บริเวณที่ตั้งของวัดแห่งนี้ ด้านหลังติดเขา ซึ่งสภาพหินจะมีลักษณะเหลี่ยมใส คล้ายแก้ว จึงเรียกนามว่า เขาแก้ว และเรียกวัดแห่งนี้ว่า วัดเขาแก้ว อนึ่ง มีตำนานเล่าต่อๆ กันมาว่า บนเขาแก้วมีถ้ำ ภายในถ้ำมีวัวหัวแด่นตัวใหญ่ ยืนเฝ้าสมบัติอยู่ ชาวบ้านจึงเรียกว่าบ้าน วัวหน้าแด่น ภายหลังก็เพี้ยนมาจนเป็น บ้านหัวแด่น ภายในวัดมีวัตถุโบราณหลายชิ้น และศาสนสถานโบราณอยู่หลายแห่ง อายุก็คาดว่าอยู่สมัยราวๆ กรุงสุโขทัยเป็นราชธานี

ปัจจุบัน ได้รับการรับรองเป็นโบราณสถานของจังหวัดนครสวรรค์ เมื่อวันที่ 23 มิถุนายน 2566

ความสำคัญ

• ศูนย์เรียนธรรมบาลีแห่งแรกของจังหวัดนครสวรรค์
• ที่ตั้ง โรงเรียนพยุหะวิทยา (วัดเขาแก้ว)
• ที่ประดิษฐานรอยพระพุทธบาทจำลอง
• สำนักวิปัสสนากรรมฐานใหญ่ของอำเภอพยุหะคีรี

สามหลวงพ่อหินหยก

วิหารที่ประดิษฐานรอยพระพุทธบาทจำลอง ณ มณฑปวัดเขาแก้ว

คณะสังฆาธิการ

• พระครูนิวิฐมณีวงศ์ (สะอาด อาวุฑสีโล) ตำแหน่งเจ้าอาวาส,อดีตเจ้าคณะตำบลท่าน้ำอ้อย
• พระครูนิเทศเขมรัตน์ (เกรียงไกร เขมะปญฺโญ) ตำแหน่ง เจ้าคณะตำบลเขากะลา
• พระแปลก รัตนวัณโณ ตำแหน่งรองเจ้าอาวาส
• พระ ก้าน สิรินธโร ตำแหน่งผู้ช่วยเจ้าอาวาส
• พระ มงคล เขมปุญโญ ตำแหน่งผู้ช่วยเจ้าอาวาส และเจ้าสำนักวิปัสสนา
• พระครูวินัยธร เจษฎา ยัสวัณโณ ตำแหน่งผู้ช่วยเจ้าอาวาส
• พระสมบูรณ์ ปัญญาวชิโร ตำแหน่งผู้ช่วยเจ้าอาวาส

อดีตพระสังฆาธิการ

• พระธรรมไตรโลกาจารย์ (ยอด อกฺกวํโส) ตำแหน่ง อดีตเจ้าคณะจังหวัดนครสวรรค์,อดีตเจ้าอาวาสวัดเขาแก้ว
• พระครูนิวาสธรรมขันธ์ (เดิม พุทฺธสโร) ตำแหน่ง อดีตเจ้าอาวาสวัดเขาแก้ว,อดีตเจ้าคณะอำเภอพยุหะคีรี,อดีตเจ้าอาวาสวัดหนองโพ
• พระครูนิสิตคุณากร (กัน คงฺครตโน) ตำแหน่ง อดีตเจ้าอาวาสวัดเขาแก้ว,อดีตเจ้าคณะตำบลพยุหะ
• พระครูนิยุตต์ธรรมกิจ (บุญธรรม ธมฺมปฺปสาโท) ตำแหน่ง อดีตเจ้าอาวาสวัดเขาแก้ว,อดีตเจ้าคณะตำบลพยุหะ,อดีตเจ้าคณะอำเภอพยุหะคีรี
• พระครูนิทัศนพลธรรม (ต่อ พลธมฺโม) ตำแหน่ง อดีตเจ้าอาวาสวัดเขาแก้ว
• พระครูนิทัศน์ธรรมเวที (ปลด ปิยธโร) ตำแหน่ง อดีตรองเจ้าอาวาส,อดีตเจ้าคณะอำเภอพยุหะคีรี

โบราณสถานที่สำคัญ

• ซากโบสถ์เก่าด้านเหนือของวัด
• ซากวิหารเก่าบนยอดเขา
• เจดีย์ยอดนพศูลและพระปรางค์ 5 ยอด สมัยสุโขทัย
• โบสถ์เก่าหลังที่สอง สมัยพระนารายณ์มหาราช (จากเงินพดด้วงที่มีตราประจำรัชกาลสมเด็จพระนารายณ์มหาราช)

ประเพณีที่สำคัญ

• ประเพณีงานวัดเขาเพ็ญเดือน 3
• ประเพณีสรงน้ำพระวันสงกรานต์
• ประเพณีสวดมนต์ข้ามปีวันสิ้นปี

แหล่งศูนย์รวมศรัทธาประชาชน

• วิหารบูรพาจารย์สามหลวงพ่อศักดิ์สิทธิ์
• รอยพระพุทธบาทจำลอง บนมณฑป
• สามหลวงพ่อหินหยกที่ใหญ่ที่สุดในประเทศไทย

ลำดับเจ้าอาวาส

ลำดับที่	รายนาม	เริ่มวาระ	สิ้นสุดวาระ	รวมเวลา
1	หลวงพ่อคูหา	พ.ศ. 2254	พ.ศ. 2275	21 ปี
2	หลวงพ่อเฒ่าไท	พ.ศ. 2275	พ.ศ. 2305	30 ปี
3	หลวงพ่อโพ	พ.ศ. 2305	พ.ศ. 2350	45 ปี
4	หลวงพ่อขำ	พ.ศ. 2350	พ.ศ. 2393	43 ปี
5	พระครูนิวาศธรรมขันธ์ ( หลวงพ่อเดิม )	พ.ศ. 2393	พ.ศ. 2438	45 ปี
6	พระอาจารย์ไผ่	พ.ศ. 2438	พ.ศ. 2448	10 ปี
7	พระอาจารย์แก้ว	พ.ศ. 2448	พ.ศ. 2457	9 ปี
8	พระสมุห์แดง	พ.ศ. 2457	พ.ศ. 2467	10 ปี
9	พระธรรมไตรโลกาจารย์ ( ยอด อํกวํโส )[7]	พ.ศ. 2467	พ.ศ. 2489	22 ปี
10	พระครูนิสิตคุณากร(กัน คงฺครตโน)	พ.ศ. 2489	พ.ศ. 2513	24 ปี
11	พระครูนิยุตต์ธรรมกิจ (บุญธรรม ธมฺมปฺปสาโท)	พ.ศ. 2513	พ.ศ. 2523	10 ปี
12	พระครูนิทัศนพลธรรม (ต่อ พลธมฺโม)	พ.ศ. 2523	พ.ศ. 2563	40 ปี
13	พระเทพปริยัติเมธี (สฤษดิ์ สิริธโร ป.ธ.๙ ,รศ.ดร.) (รักษาการชั่วคราว)	15 มกราคม พ.ศ. 2563	6 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2563	22 วัน
14	พระราชรัตนเวที (ประเสริฐ โชติธมฺโม ป.ธ.๗ ,ดร.) (รักษาการชั่วคราว)	6 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2563	มีนาคม พ.ศ. 2565	2 ปี
15	พระครูนิภาธรรมวงศ์ (ประเทือง อริยวํโส) (รักษาการชั่วคราว)	มีนาคม พ.ศ. 2565	18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2565	8 เดือน
16	พระครูนิวิฐมณีวงศ์ (สะอาด อาวุฑสีโล) (รักษาการเจ้าอาวาส)	18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2565	30 มิถุนายน พ.ศ. 2566	6 เดือน
17	พระครูนิวิฐมณีวงศ์ (สะอาด อาวุฑสีโล)	30 มิถุนายน พ.ศ. 2566	ปัจจุบัน

แหล่งข้อมูลอื่น

• ประวัติหลวงพ่อกัน เก็บถาวร 2016-03-05 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• ประวัติวัดเขาแก้ว