ภารทวาชสูตร

ภารทวาชสูตร (บาลี: ภารทฺวาชสุตฺตํ) เป็นพระสูตรหนึ่งในหมวดสฬายตนวรรค, สังยุตตนิกาย ในพระสุตตันตปิฎก ของพระไตรปิฎก ว่าด้วยการสำรวมอินทรีย์จากการกามราคะ โดยผู้ซักถามแนวทางแห่งการสำรวมกาย วาจาใจ จากกามราคะคือพระเจ้าอุเทน แห่งนครโกสัมพี ส่วนผู้ตอบคำถามแนวทางการสำรวมอินทรีย์ คือ พระปิณโฑลภารทวาชเถระ ผู้เป็นเอตทัคคะบันลือสีหนาท

ที่มา

ในอรรถกถาสารัตถปกาสินี ระบุว่า พระเถระและพระราชาพบปะกันที่อุทกัฏฐาน พระราชอุทยานของพระเจ้าอุเทน บ้างก็เรียกอุทยานนี้ว่า อุทกวัน ซึ่งขณะนั้นพระเถระจำพรรษาอยู่ที่วัดโฆสิตาราม ใกล้พระนครโกสัมพี และมักจะไปพำนักในอุทยานอยู่เป็นประจำ ก่อนหน้านี้ พระเถระไปพักอยู่ที่อุทยาน ประจวบเหมาะกับที่พระเจ้าอุเทนและนางสนมกำนัลเล่นบันเทิงกันในสวนพอดี แต่ครั้นนางสนมกำนัลเห็นพระเถระก็พากันมากราบไว้บูชา ท่านจึงสอนธรรมให้ แต่เมื่อพระราชาตื่นบรรทมทราบว่านางในไปสักการะพระอรหันต์เจาก็ทรงพิโรธ หมายจะโยนรังมดแดงเข้าใส่ท่าน แต่กลับมาถูกพระวรกายเสียเอง พระปิณโฑลภารทวาชเถระเห็นดังนั้นจึงเหาะเดินจากไป พระราชารู้สึกสำนึกในความผิดบาป จึงสั่งให้คนเฝ้าอุทยานคอยกราบทูล หากพระเถระที่นี่อีกครั้ง

อีก 2 - 3 วันต่อมาพระเถระมาพักที่อุทยานอีก พระเจ้าอุเทนจึงเสด็จโดยลำพังพร้อมดั้วยอำมาตย์ผู้ลือนามไป "ครั้นผ่านการสนทนาปราศรัยพอให้ระลึกถึงกันแล้ว จึงประทับนั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่งครั้นแล้ว ได้ตรัสถามท่านพระบิณโฑลภารทวาชะ"

เนื้อหา

เนื้อหาของพระสูตรเกี่ยวกับการถามตอบคำถามว่าด้วยการระงับกามราคะ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในหมู่พระภิกษุสงฆ์ที่ยังหนุ่มแน่น จะมีวิธีต่อสู้กับกามราคะที่เกี่ยวเนื่องกับสตรีอย่างไร คำถามของพระเจ้าอุเทนมี 3 คำถาม ส่วนคำตอบทั้ง 3 ของพระปิณโฑลภารทวาชเถระก็แสดงถึงระดับอินทรีย์ของผู้ที่มุ่งปรารถนาจะระงับกามราคะทั้ง 3 ระดับ โดย ซึ่งพระอรหันต์ได้อ้างจากพระพุทธพจน์อีกทอดหนึ่ง (เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุเทฺธน)

คำถามแรกพระเจ้าอุเทน ถามถึงเหตุที่ภิกษุหนุ่มประพฤติพรหมจรรย์ อยู่ได้นาน ซึ่งพระปิณโฑลภารทวาชะตอบตามที่พระพุทธองค์สอน คือ ให้ตั้งจิตว่าเป็น มารดาในหญิงปูนมารดา จงตั้งจิตว่าเป็นพี่สาวน้องสาว ในหญิงปูนพี่สาว น้องสาว จงตั้งจิตว่าเป็นธิดา ให้หญิงปูนธิดา หมายความว่า หากพบสตรีในวัยต่างๆ ให้คิดเสียว่า เป็นแม่บ้าง พี่สาวน้องสาว หรือลุกสาวบ้าง แล้วกำหนัดจะสิ้นไป

คำถามที่สอง พระเจ้าอุเทนยังกงัขาว่า หากตั้งจิตว่าสตรีเป็นฐาติของตนแล้วยังไม่สำเร็จ เพราะ "จิตเป็นธรรมชาติโลเลบางคราวธรรมคือ ความโลภทั้งหลาย ย่อมเกิดขึ้นในเหล่าสตรีปูนมารดาก็มี ปูนพี่สาวน้องสาวก็มี ปูนธิดาก็มี" หากเป็นเช่นนั้น ควรจะทำเช่นไรในการตัดกามตัณหา ซึ่งพระเถระตอบว่า ให้พิจารณาอาการ 32 คือ พิจารณาว่าร่างกายนี้ประกอบไปด้วย ผม ขนเล็บ ฟัน หนัง เนื้อ ฯลฯ (อตฺถิ อิมสฺมิ กาเย เกสา โลมา นขา ทนฺตา ตโจ) เป็นต้น หากพิจารณาดังนี้ จะเป็นเหตุที่ภิกษุหนุ่มประพฤติพรหมจรรย์อยู่ได้นาน

คำถามที่สาม นั้นพระเจ้าอุเทนยังกังขาว่า หากภิกษุที่นังไม่ได้รับอบอรบกาย ศีล หรือจิต ปัญญา เป็นต้น จำทำเช่นไร หากพิจารณาอาการ 32 แล้วไม่เป็นผล พระเถระตอบว่า ต้องคุ้มครองทวารในอินทรีย์ คือ ตา หู จมูก ลิ้น สัมผัส และธรรมารมณ์ ทั้งหลาย เป็นเหตุที่ภิกษุหนุ่มประพฤติพรหมจรรย์อยู่ได้นาน

เมื่อพระเถระตอบปุจฉาทั้ง 3 ข้อแล้ว พระเจ้าอุเทนทรงอุทานด้วยความอัศจรรย์ สรรเสริญพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์เป็นอันมาก และชื่นชมว่า คำชี้แจงของพระเถระแจ่มแจ้งยิ่งนัก "เปรียบเหมือนหงายของที่คว่ำ เปิดของที่ปิด บอกทางแก่คนหลงทาง หรือตามประทีปไว้ในที่มืด" ครั้นแล้วพระเจ้าอุทานก็ประกาศพระองค์เป็นอุบาสก ขอเข้าถึงพระรัตนตรัย "เป็นที่พึ่งจนตลอดชีวิต"

บรรณานุกรม

• พระไตรปิฎกบาฬี ฉบับฉัฏฐสังคีติ สฬายตนสํยุตฺตํ สฬายตนวคฺคปาฬิ สํยุตฺตนิกาย สุตฺตปิฎก
• พระไตรปิฎกฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย สฬายตนวรรค สังยุตตนิกาย พระสุตตันตปิฎก เล่ม 4 ภาค 1
• พระไตรปิฎกฉบับสยามรัฐ
• Udena จาก http://www.palikanon.com/english/pali_names/u/udena.htm
• Udakavana จาก http://www.palikanon.com/english/pali_names/u/udakavana.htm

ตัวบท

ภารทวาชสูตร (บาลี) ภารทวาชสูตร

ภารทวาชสูตร (แปลไทย) ภารทวาชสูตร